У Дрыбінскай школе шапавалаў добра ведаюць, як шанаваць і аднаўляць традыцыі старажытнага рамяства. Тут стагоддзямі перадаецца ад пакалення да пакалення любоў да воўны і валёнак.
Вернасць традыцыям
Нагодай завітаць сюды стала і тое, што Дрыбінскі раённы гісторыка-этнаграфічны музей, пры якім дзейнічае школа шапавалаў, атрымаў спецыяльную прэмію Прэзідэнта Беларусі за вялікі ўклад у развіццё народнай мастацкай творчасці, адраджэнне традыцый шапавальства. Прычым ужо другі раз: такой узнагароды музей быў удастоены і 10 гадоў назад.
Тэхналогія вырабу валёнак здаўна з’яўляецца візітоўкай Дрыбіншчыны. Слава пра мясцовых шапавалаў тут грымела некалькі стагоддзяў назад па ўсёй акрузе, а знакаміты абутак мясцовага валення насілі не толькі ў Беларусі, але і ў розных краінах свету. Нават сёння, калі прылаўкі магазінаў перапоўнены рознымі мадэлямі абутку, у мясцовых валёнак усё роўна ёсць свае прыхільнікі. Ды яшчэ колькі!
Каб былі не толькі тыя, хто любіць насіць валёнкі, але і тыя, хто ўмее іх рабіць, музей і распачаў сваю важную справу. За 27 гадоў свайго існавання яго калектыў не толькі аб’яднаў вакол сябе спадчынных шапавалаў, але і працягвае развіваць гэты народны промысел, далучаючы да яго дзяцей. А папулярызацыя самабытнай гісторыка-культурнай спадчыны, народных рамёстваў і промыслаў, распаўсюджаных некалі на тэрыторыі рэгіёна, стала галоўнай задачай супрацоўнікаў музея.
У 2009 годзе тэхналогія вытворчасці валеных вырабаў атрымала статус нематэрыяльнай гісторыка-культурнай каштоўнасці Беларусі.
Вывучаючы ўнікальнае рамяство, ім удалося прасачыць гісторыю яго станаўлення, даведацца пра традыцыі і тэхналогію вырабу валеных рэчаў, наладзіць творчыя сувязі з майстрамі. Але галоўным дасягненнем дырэктар музея Жанна Клімава лічыць адкрыццё ў 2018 годзе школы шапавалаў. Менавіта тут мясцовыя жыхары і госці раёна знаёмяцца з гэтым промыслам і нават самі яго асвойваюць. Для іх тут ладзяцца майстар-класы па вырабе валёнак і іншых вырабаў з воўны, праводзяцца лекцыі і заняткі. Педагогамі сталі 13 майстроў раёна, якія і склалі народнае аматарскае аб’яднанне “Шапавал”.
Шмат гадоў тут дзейнічае і ўзорнае дзіцячае аматарскае аб’яднанне “Катрушнік”, у якім займаюцца школьнікі ад 7 да 12 гадоў. Апошнія два гады ім кіруе педагог Вольга Красніцкая.
— Мне прыемна, што наша аб’яднанне папулярнае сярод дзяцей. Іх заўсёды шмат, нават у выхадныя дні і на канікулах. Ім падабаецца ствараць прыгожыя рэчы з воўны — працэс, насамрэч, захапляе. Гэта і развіццё дробнай маторыкі, і своеасаблівая медытацыя, адпачынак. Да таго ж заняткі нашы праходзяць весела — з песнямі, жартамі, цікавымі гісторыямі, — расказвае Вольга Красніцкая.
І дарослыя майстры, і іх юныя калегі з “Катрушніка” ахвотна дзеляцца з іншымі сваімі творчымі талентамі. Яны — пастаянныя ўдзельнікі і прызёры мерапрыемстваў рэгіянальнага, рэспубліканскага і міжнароднага ўзроўню: “Вясновы букет”, “Вытокі. Крок да Алімпу”, “Купалле”, “Дрыбінскія таржкі” і інш. Яны сумесна прадстаўляюць шапавальства сваім землякам і гасцям з іншых гарадоў і краін.
Некалі, каб зберагчы сакрэты сваёй справы ад калег-майстроў, дрыбінскія шапавалы прыдумалі ўласную мову — катрушніцкі лемезень. У ёй было 915 слоў. Некаторыя з іх дзеці ўжо ведаюць. Напрыклад, яны лёгка перакладаюць звыклае прывітанне на “Сёбры кудзень!” і называюць простыя стравы па-катрушніцку.
— Мы імкнёмся выхоўваць у дзецях любоў да сваёй культуры, роднага краю і краіны. Так мы працягваем традыцыі продкаў, перадаём іх маладому пакаленню, каб не страціць тое каштоўнае, чым багатая наша нацыя, — гаворыць Жанна Клімава.
Творчы тандэм
Прыемна адзначыць, што выхаванне павагі і любові да сваёй культуры ў сценах музея для дзяцей не пачынаецца, а працягваецца. Бо самыя першыя свае крокі ў ваўнянай творчасці яны робяць яшчэ ў дзіцячым садку. Так, выхавальніца дрыбінскага дзіцячага сада № 2 Жанна Масалава неяк на некалькі гадоў змяніла працу з дашкалятамі на заняткі са школьнікамі ў музеі. За гэты час яна асвоіла аздабленне валёнак, увайшла ў склад Беларускага саюза майстроў народнай творчасці. Менавіта яна была першым педагогам і кіраўніком дзіцячага аб’яднання “Катрушнік”, а таксама метадыстам музея. А калі зноў вярнулася працаваць у дзіцячы садок, то стала яго сувязным звяном з музеем, бо цяпер вучыць майстэрству валення сваіх самых маленькіх выхаванцаў.
— Мне хочацца, каб нашы дзеці ўжо змалку ведалі пра традыцыі свайго краю, пра тое, чым ён славіцца. І не толькі ведалі, але і самі іх асвойвалі. Таму на занятках мы вучымся рабіць прыгожыя рэчы: “малюем” карціны воўнай, робім цацкі, сувеніры, аксесуары і інш. Асвойваем тэхналогію і мокрага, і сухога валення, — адзначае Жанна Мікалаеўна.
Разглядваючы дзіцячую выставу ў групе садка, проста дзіву даешся, наколькі ўмела навучыліся спраўляцца з воўнай дзіцячыя ручкі. Адна карцінная галерэя чаго варта! Тут і аўтарскія вобразы, і пейзажы, і нацюрморты. Цікава глядзяцца і лямцавыя каралі, і брошкі-звяркі, і аздобленыя кветкамі і арнаментам валёнкі. Адну з дзіцячых работ — ката ў валёнках і магерцы для інтэрактыўных заняткаў — ужо паспела ацаніць прафесійнае журы на абласным этапе конкурсу “Інтэрнэт без разеткі”. Юныя творцы атрымалі за свайго ката перамогу ў конкурсе і прыз — тэлевізар.
— Дзеці любяць працаваць з гэтым матэрыялам не толькі на творчых занятках. Напрыклад, гуляючы ў “Цудоўны мяшэчак”, яны навобмацак выбіраюць воўну сярод іншых матэрыялаў, вучацца адрозніваць колеры воўны. Мы з дзецьмі нават самі яе фарбуем натуральнымі фарбавальнікамі. І свае даследчыя работы таксама прысвячаем воўне. У апошняй з іх высвятлялі, у якім абутку (у ботах ці валёнках) нагам цяплей і чаму, — тлумачыць Жанна Масалава.
Асаблівае значэнне набывае гэтая справа, калі гутарка ідзе пра сямейныя традыцыі, якія беражліва захоўваюцца многімі пакаленнямі.
Унікальнасць Дрыбінскага раёна ў тым, што валюшны промысел меў тут найбольш шырокае распаўсюджанне і захаваўся да нашых дзён, з’яўляючыся ў той жа час даволі рэдкім на тэрыторыі нашай краіны.
— Літаральна ў кожнага мясцовага жыхара былі продкі-шапавалы. У некаторых сем’ях і дагэтуль не забыта гэтае майстэрства, яно перадаецца ад пакалення да пакалення, у тым ліку і ў сем’ях нашых выхаванцаў. Прыемна бачыць, як дзеткі прыходзяць зімой у валёнках, зробленых для іх бацькамі, дзядулямі ці бабулямі, — падкрэслівае Жанна Мікалаеўна і дадае, што хоча паспрабаваць правесці заняткі сумесна з шапаваламі з сем’яў навучэнцаў. Гэта, па яе меркаванні, дапамагло б шчыльней звязаць творчасцю розныя пакаленні і больш красамоўна паказала б дзецям каштоўнасць унікальнага рамяства.
Святлана НІКІФАРАВА
Фота аўтара і з архіва герояў
