У верасні 2014 года па ініцыятыве Цэнтра дзіцяча-юнацкага турызму і краязнаўства ў Навагрудскім раёне стартаваў турыстычна-краязнаўчы праект “Народная спадчына Навагрудчыны”. Навучэнцы раёна адкрывалі для сябе народныя аўтэнтычныя традыцыі, развучвалі народныя танцы і песні. Былі наладжаны раённыя конкурсы народнай аўтэнтычнай абрадавай песні і танца, самабытнай нацыянальнай кухні. У 2016 годзе вучні працавалі над вывучэннем народных аўтэнтычных абрадаў. Атрымаўся вянок навагрудскіх, альбо, як кажуць яшчэ старыя людзі ў вёсках, наваградскіх, абрадаў.
Што адбываецца, калі дзяўчына і хлопец пакахалі адно аднаго і сабраліся пабрацца шлюбам? Канечне, спачатку хадзілі ў сваты, а затым праводзілі “Заручыны”, альбо “Дагаворы”. Праз некалькі дзён — вяселле. У хаце дзяўчыны праводзіўся “дзявоцкі вечар”, альбо “зборная субота”. Навучэнцы гімназіі № 1 Навагрудка паказалі абрад з вёскі Чарэшля, дзе галоўным рытуалам з’яўлялася пляценне вянка. Напярэдадні вяселля садзілі нявесту на пасад, гэта значыць на хлебную дзяжу, пакрытую кажухом. А затым брат браў за руку сястру і вадзіў яе вакол стала тры разы, астатнія прымаўлялі: “Брат сястру на пасад вядзе, // Ручніком сцежку мяце, // Жытам пасыпае, золатам палівае, // Косу расплятае”.
Ну што ж, прашумела вяселле — час сустракаць гасцей на наваселле, альбо, як кажуць на Навагрудчыне, на “Уваходзіны”. Да ўвагі журы былі прапанаваны абрады, якія ладзілі ў вёсках Бенін і Вуглы. Вучні Уселюбскага дзіцячага сада — сярэдняй школы адзначалі, што у вёсцы Бенін на “Уваходзіны” галоўнай стравай была дранка, якую каштавалі ўсе госці па чарзе, прыпяваючы: “Хата нова, хата нова, нова гаспадарка. // Каб заўсёды на стале былі мёд і скварка”. А вось у вёсцы Вуглы, як расказалі вучні сярэдняй школы № 4 Навагрудка, госці, калі прыходзілі ў хату, клалі грошы на чатыры вуглы стала, мазалі вуглы стала мёдам, каб жыццё гаспадароў было салодкім і багатым. Выбіралі месца ў хаце, каб паставіць гаршчок, у якім павінна было завесціся павуцінне — ізноў жа да багацця і шчасця.
Адбыліся “Уваходзіны” — зажыла маладая сям’я. І, як кажуць, угодна Богу і людзям, у сям’і з’яўляецца немаўля. З гэтай нагоды ў вёсцы Малыя Карнышы, як паказалі нам юныя этнографы з Ладзеніцкага дзіцячага сада — базавай школы, праводзіўся абрад “Ушанаванне бабы-павітухі”, якую бацькі дзіцяці і сваякі адорвалі хусткамі, пацеркамі, малявалі ёй румяны. А затым садзілі ў каляску і каталі ў знак пашаны па вёсцы.
“Адведкі” былі прадстаўлены дзяўчатамі з Пятрэвіцкага дзіцячага сада — сярэдняй школы. У “Адведкі” хадзілі замужнія жанчыны да маладой маці і яе дзіцяці. Дык вось у маёнтку Лоўцы да хрышчэння ўсіх хлопчыкаў называлі Багданька, а ўсіх дзяўчынак — Лялька. Цікава тое, што, прыйшоўшы ў хату, жанчыны раскладвалі розны інструмент, а затым праз яго пераступалі ў знак таго, што хлопчык будзе здатны да мужчынскай працы. Праходзіў некаторы час, і дзіця неабходна было хрысціць. “Хрэсьбіны” — абрад, які прадэманстравалі вучні з Вераб’евіцкага дзіцячага сада — сярэдняй школы.
Жыццё працягвалася і было звязана з сельскай гаспадаркай. Вучні Любчанскай сярэдняй школы прадставілі абрад “Зажынкі”, калі жанчыны выходзілі ў поле на ніву, рассцілалі ручнік, на які ставілі ежу, клалі хлеб. Побач устанаўлівалі першы сноп, які ўпрыгожвалі ручнікамі, кветкамі. На галаву гаспадара палеткаў таксама клалі вянок, вадзілі вакол яго карагод. За восень заканчваліся ў вёсцы амаль усе сельскагаспадарчыя работы, і 21 верасня, па народным календары, адзначалі “Багач” — старажытнае свята заканчэння ўборкі збожжавых, што і было прадстаўлена вучнямі сярэдняй школы № 3 Навагрудка.
Мерапрыемства прайшло на славу, а нашаму падрастаючаму пакаленню, мы спадзяёмся, — на навуку і на карысць. Тым больш што веданне спадчыны, асабліва спадчыны твайго народа, ніколі не бывае лішнім.
Ігар КОМАР,
дырэктар Навагрудскага раённага
цэнтра дзіцяча-юнацкага турызму і краязнаўства.
