Гульня для малодшых школьнікаў працягвае заставацца адным з галоўных сродкаў і ўмоў развіцця інтэлекту. Яна параджае радасць і бадзёрасць, натхняе дзяцей, узбагачае ўражаннямі, дапамагае пазбягаць надакучлівай павучальнасці, стварае ў дзіцячым калектыве атмасферу дружалюбнасці. У гульнях для школьнікаў не павінна быць шэрасці і аднастайнасці. Гульня павінна пастаянна папаўняць веды, быць сродкам усебаковага развіцця дзіцяці, яго здольнасцей, выклікаць станоўчыя эмоцыі, напаўняць жыццё дзіцячага калектыву цікавым зместам.
Гульня — шлях дзяцей да пазнання свету, у якім яны жывуць і які закліканы мяняць. Праца і вучэнне, спалучаючыся з гульнявой дзейнасцю, садзейнічаюць фарміраванню характару і развіццю волі. Намаганні (фізічныя і псіхічныя), якія дзіця робіць у гульні, плённыя, таму што ў гульні непрыметна для сябе яно выпрацоўвае шэраг навыкаў і ўменняў, якія потым спатрэбяцца ў жыцці. Гульні робяць разнастайнымі віды дзейнасці на ўроку, выхоўваюць цікавасць да прадмета, развіваюць увагу, памяць і мысленне навучэнцаў, вядуць да сістэматызацыі жыццёвага вопыту, з’яўляюцца разрадкай для нервовай сістэмы, развіваюць ініцыятыву і дасціпнасць, прывучаюць да працы, дакладнасці, акуратнасці і настойлівасці ў пераадоленні перашкод.
Што можа прымусіць малодшага школьніка задумацца, пачаць думаць над тым ці іншым матэматычным заданнем, пытаннем, задачай? Асноўнай крыніцай заахвочвання малодшых школьнікаў да разумовай працы можа паслужыць цікавасць. Таму настаўнік павінен шукаць і знаходзіць сродкі і спосабы абуджэння цікавасці дзяцей да матэматыкі. Выкліканая ў дзяцей цікавасць да асобных заданняў, якія я прапаноўваю як займальныя практыкаванні, абуджае цікавасць і да самой матэматыкі.
Каб прывіць цікавасць да матэматыкі, я стараюся не толькі прыцягнуць увагу дзяцей да нейкіх яе элементаў, але і выклікаць у іх здзіўленне. Здзіўленне ў дзяцей узнікае тады, калі яны бачаць, што наяўная сітуацыя не супадае з чаканай. Калі пры гэтым здзіўленне звязана з узнікненнем некаторага задавальнення, то яно ператвараецца ў прыемнае здзіўленне. Пры непрадуманай сітуацыі можа быць і наадварот: узнікне непрыемнае здзіўленне. Таму важна на пачатковай стадыі навучання матэматыцы ствараць сітуацыі для прыемнага здзіўлення. Здзіўленне павінна суседнічаць з дапытлівасцю дзяцей, з іх імкненнем убачыць на матэматычным фоне штосьці новае, даведацца штосьці да гэтага часу ім невядомае. Здзіўленне ў спалучэнні з дапытлівасцю дапаможа абудзіць актыўную разумовую дзейнасць навучэнцаў. Прыцягнуць увагу дзяцей і выклікаць іх здзіўленне — гэта толькі пачатак узнікнення цікавасці, і дабіцца гэтага параўнальна лёгка, цяжэй утрымаць цікавасць да матэматыкі і зрабіць яе дастаткова стойкай.
Падтрымліваючы цікавасць рознымі прыёмамі, трэба яе паступова выхоўваць, каб яна перарастала ў цікавасць да матэматыкі як да навукі, у цікавасць да працэсу самой разумовай дзейнасці, да новых ведаў у галіне матэматыкі. Вучэбны матэрыял павінен быць зразумелы кожнаму вучню, інакш ён не выкліча цікавасці, бо будзе пазбаўлены для іх сэнсу. Для падтрымання цікавасці ва ўсякім новым павінны быць элементы старога, вядомыя дзецям. Толькі пры ўмове выяўлення сувязі новага са старым магчымыя праяўленні кемлівасці і здагадкі. Для аблягчэння пераходу ад вядомага да невядомага я выкарыстоўваю розныя віды нагляднасці: поўную прадметную нагляднасць, няпоўную прадметную нагляднасць, сімвалічную і ўяўленні па памяці — зыходзячы з узроўню развіцця ў свядомасці навучэнцаў, на якім знаходзяцца адпаведныя матэматычныя паняцці. Асабліва часта абапіраюся на дзіцячую фантазію. Яна ў іх яркая, мацнейшая, чым інтэлект. Устойлівая цікавасць да матэматыкі падтрымліваецца тым, што гэтая работа праводзіцца сістэматычна, а не ад выпадку да выпадку. На ўроках пастаянна павінны ўзнікаць маленькія і даступныя для разумення дзяцей пытанні, загадкі, стварацца атмасфера, якая абуджае актыўную думку навучэнцаў. Я заўсёды магу выявіць сілу цікавасці да матэматыкі, якая ўзнікла ў дзяцей. Яна выяўляецца ў той настойлівасці, якую праяўляюць вучні ў працэсе рашэння матэматычных задач, выканання розных заданняў, звязаных з вырашэннем матэматычных праблем.
Цікавасць да матэматыкі ў малодшых класах падтрымліваецца займальнасцю саміх задач, пытанняў, заданняў. Кажучы аб займальнасці, я маю на ўвазе не забаўленне дзяцей пустымі забавамі, а займальнасць зместу матэматычных заданняў. Педагагічна апраўданая займальнасць мае на мэце прыцягнуць увагу дзяцей, узмацніць яе, актывізаваць іх разумовую дзейнасць. Займальнасць у гэтым сэнсе заўсёды нясе элементы дасціпнасці, гульнявога настрою, святочнасці. Займальнасць служыць асновай для пранікнення ў свядомасць дзяцей пачуцця цудоўнага ў самой матэматыцы. Яна характарызуецца наяўнасцю лёгкага і разумнага гумару ў змесце матэматычных заданняў, у іх афармленні, у нечаканай развязцы пры выкананні гэтых заданняў. Гумар павінен быць даступны разуменню дзяцей. Таму я дабіваюся ад саміх дзяцей даходлівага тлумачэння сутнасці лёгкіх задач-жартаў, вясёлага стану, у якім іншы раз апынаюцца вучні падчас гульняў, гэта значыць дабіваюся разумення сутнасці самога гумару і яго бяскрыўднасці. Пачуццё гумару звычайна праяўляецца тады, калі вучні знаходзяць асобныя вясёлыя рысачкі ў розных сітуацыях. Пачуццё гумару, калі чалавек ім валодае, змякчае ўспрыманне асобных няўдач у наяўных абставінах. Лёгкі гумар павінен быць добрым, ствараць бадзёры, узняты настрой.
Атмасфера лёгкага гумару ствараецца шляхам уключэння ва ўрок задач-апавяданняў, заданняў герояў вясёлых дзіцячых казак, уключэння задач-жартаў, шляхам стварэння гульнявых сітуацый і вясёлых спаборніцтваў.
На ўроках матэматыкі вялікае месца займаюць дыдактычныя гульні, змест якіх садзейнічае або развіццю асобных разумовых аперацый, або асваенню вылічальных прыёмаў, навыкаў у бегласці лічэння. Мэтанакіраванае ўключэнне гульні павышае цікавасць дзяцей да ўрока, узмацняе эфект самога навучання. Стварэнне гульнявой сітуацыі прыводзіць да таго, што дзеці, захопленыя гульнёй, непрыметна для сябе і без асаблівых намаганняў і напружання набываюць пэўныя веды, уменні і навыкі. У малодшым школьным узросце дзеці маюць яшчэ моцную патрэбу ў гульні, таму я ўключаю яе ва ўрокі матэматыкі. Гульня робіць урокі эмацыянальна насычанымі, уносіць бадзёры настрой у дзіцячы калектыў, дапамагае эстэтычна ўспрымаць сітуацыю, звязаную з матэматыкай.
Дыдактычная гульня з’яўляецца каштоўным сродкам выхавання разумовай актыўнасці дзяцей, яна актывізуе псіхічныя працэсы, выклікае ў навучэнцаў жывую цікавасць да працэсу пазнання. У ёй дзеці ахвотна пераадольваюць значныя цяжкасці, трэніруюць свае сілы, развіваюць здольнасці і ўменні. Яна дапамагае зрабіць любы вучэбны матэрыял займальным, выклікае ў вучняў глыбокае задавальненне, стварае радасны працоўны настрой, аблягчае працэс засваення ведаў. У дыдактычных гульнях дзіця назірае, параўноўвае, супастаўляе, класіфікуе прадметы па тых ці іншых прыметах, робіць даступныя яму аналіз і сінтэз, абагульненні.
Дыдактычныя гульні даюць магчымасць развіваць у дзяцей адвольнасць такіх псіхічных працэсаў, як увага і памяць. Паколькі вядучы тып дзейнасці малодшых школьнікаў — вучэбная дзейнасць, дыдактычныя гульні павінны забяспечваць фарміраванне навыкаў вучэбнай работы і фарміраванне ўласна вучэбнай дзейнасці.
Гульнявыя заданні развіваюць у дзяцей кемлівасць, знаходлівасць, дасціпнасць. Многія з іх патрабуюць умення пабудаваць выказванне, меркаванне, зрабіць вывад; патрабуюць не толькі разумовых, але і валявых намаганняў — арганізаванасці, вытрымкі, умення захоўваць правілы гульні, падпарадкоўваць свае інтарэсы інтарэсам калектыву.
Аднак не ўсякая гульня мае істотнае адукацыйнае і выхаваўчае значэнне, а толькі тая, што набывае характар пазнавальнай дзейнасці. Дыдактычныя гульня вучэбнага характару збліжае новую пазнавальную дзейнасць дзіцяці з ужо звыклай для яго, аблягчаючы пераход ад гульні да сур’ёзнай разумовай работы.
Дыдактычныя гульні асабліва неабходныя ў навучанні і выхаванні дзяцей шасцігадовага ўзросту. У іх удаецца сканцэнтраваць увагу нават самых інертных дзяцей. Спачатку дзеці праяўляюць цікавасць толькі да гульні, а потым і да таго вучэбнага матэрыялу, без якога гульня немагчымая. Каб захаваць саму прыроду гульні і ў той жа час паспяхова ажыццяўляць навучанне дзяцей матэматыцы, неабходны гульні асаблівага роду. Яны павінны быць арганізаваны так, каб у іх: па-першае, у якасці спосабу выканання гульнявых дзеянняў узнікала аб’ектыўная неабходнасць у практычным прымяненні лічэння; па-другое, змест гульні і практычныя дзеянні былі б цікавымі і давалі дзецям магчымасць праявіць самастойнасць і ініцыятыву.
Думка аб тым, што ў школе неабходна весці работу па фарміраванні і развіцці лагічнага мыслення пачынаючы з малодшых класаў, у псіхолага-педагагічных навуках агульнапрызнаная. Лагічныя практыкаванні ўяўляюць сабой адзін са сродкаў, пры дапамозе якога адбываецца фарміраванне ў дзяцей правільнага мыслення. Калі я кажу аб лагічным мысленні, то маю на ўвазе мысленне, якое па змесце цалкам адпавядае аб’ектыўнай рэальнасці.
Лагічныя практыкаванні дазваляюць на даступным для дзяцей матэматычным матэрыяле, у апоры на жыццёвы вопыт будаваць правільнае меркаванне без папярэдняга тэарэтычнага асваення саміх законаў і правіл логікі.
У працэсе лагічных практыкаванняў дзеці практычна вучацца параўноўваць матэматычныя аб’екты, выконваць самыя простыя віды аналізу і сінтэзу, выяўляць сувязі паміж родавымі і відавымі паняццямі. Часцей за ўсё лагічныя практыкаванні, якія я прапаноўваю, не патрабуюць вылічэнняў, а толькі прымушаюць дзяцей правільна разважаць і прыводзіць нескладаныя доказы. Самі ж практыкаванні носяць займальны характар, таму яны садзейнічаюць узнікненню цікавасці ў дзяцей да працэсу разумовай дзейнасці. А гэта адна з кардынальных задач адукацыйнага працэсу ў школе.
Па прычыне таго, што лагічныя практыкаванні ўяўляюць сабой практыкаванні ў разумовай дзейнасці, а мысленне малодшых школьнікаў у асноўным канкрэтнае, вобразнае, то на ўроках я прымяняю нагляднасць. У залежнасці ад асаблівасцей практыкаванняў у якасці нагляднасці прымяняю малюнкі, чарцяжы, кароткія ўмовы задач, запісы тэрмінаў-паняццяў.
Народныя загадкі заўсёды служылі і служаць займальным матэрыялам для роздуму. У загадках звычайна ўказваюцца пэўныя прыметы прадмета, па якіх адгадваюць і сам прадмет. Загадкі — гэта своеасаблівыя лагічныя задачы на выяўленне прадмета па некаторых яго прыметах. Прыметы могуць быць рознымі. Яны характарызуюць як якасны, так і колькасны бок прадмета. Для ўрокаў матэматыкі я падбіраю такія загадкі, у якіх галоўным чынам па колькасных прыметах разам з іншымі знаходзіцца сам прадмет. Вылучэнне колькаснага боку прадмета (абстрагаванне), а таксама знаходжанне прадмета па колькасных прыметах — карысныя і цікавыя логіка-матэматычныя практыкаванні.
Сярод матэматычных гульняў для дзяцей ёсць і сюжэтна-ролевыя. Сюжэтна-ролевыя гульні можна абазначыць як творчыя. Іх асноўнае адрозненне ад іншых гульняў заключаецца ў самастойнасці стварэння сюжэта і правіл гульні і іх выкананні. Найбольш прыцягальную сілу для малодшых школьнікаў маюць тыя ролі, якія даюць ім магчымасць праяўляць высокія маральныя якасці асобы: шчырасць, смеласць, сяброўства, знаходлівасць, дасціпнасць, кемлівасць. Таму такія гульні садзейнічаюць не толькі выпрацоўцы асобных матэматычных навыкаў, але і вастрыні і лагічнасці думкі. У прыватнасці, гульня садзейнічае выхаванню дысцыплінаванасці, бо любая гульня праводзіцца па адпаведных правілах. Уключаючыся ў гульню, вучань выконвае пэўныя правілы; пры гэтым ён падпарадкоўваецца самім правілам не па прымусе, а абсалютна добраахвотна, інакш не будзе гульні. А выкананне правіл бывае звязана з пераадоленнем цяжкасцей, з праяўленнем настойлівасці.
Аднак, нягледзячы на ўсю важнасць і значэнне гульні ў працэсе ўрока, яна не самамэта, а сродак для развіцця цікавасці да матэматыкі. Матэматычны бок зместу гульні заўсёды павінен выходзіць на пярэдні план. Толькі тады ён будзе выконваць сваю ролю ў матэматычным развіцці дзяцей і выхаванні ў іх цікавасці да матэматыкі.
Пры арганізацыі матэматычных гульняў неабходна прытрымлівацца наступных правіл:
1. Гульні павінны быць простымі, дакладна сфармуляванымі, даступнымі для разумення малодшымі школьнікамі. Калі матэрыял пад сілу толькі асобным вучням, а астатнія або не разумеюць правіл, або слаба разбіраюцца ў змесце матэматычнага ці лагічнага боку гульні, то яна не выкліча цікавасці ў дзяцей і будзе праводзіцца толькі фармальна.
2. Гульня не будзе садзейнічаць выкананню педагагічных мэт, калі яна выклікае залішне бурную рэакцыю ў дзяцей, але не дае дастатковага сілкавання для непасрэднай разумовай дзейнасці, не развівае іх матэматычнай зоркасці і ўвагі.
3. Пры правядзенні гульні, звязанай са спаборніцтвам каманд, павінен быць забяспечаны кантроль за яго вынікамі з боку ўсяго калектыву прысутных вучняў. Улік вынікаў павінен быць адкрытым, ясным і справядлівым. Памылкі ва ўліку, няяснасці ў самой арганізацыі ўліку прыводзяць да несправядлівых высноў аб пераможцах, а значыць, і да незадавальнення ўдзельнікаў гульні.
4. Для дзяцей гульні будуць цікавымі тады, калі кожны з іх стане актыўным іх удзельнікам. Доўгае чаканне сваёй чаргі для ўключэння ў гульню зніжае цікавасць дзяцей да гэтай гульні.
5. Гульнявы характар матэрыялу па матэматыцы павінен мець пэўную меру. Перавышэнне гэтай меры можа прывесці да таго, што дзеці будуць ва ўсім бачыць толькі гульню.
6. На ўроках матэматыкі гульні маюць пазнавальнае значэнне, таму ў іх на першы план ставіцца разумовая задача, для рашэння якой у разумовай дзейнасці павінны выкарыстоўвацца параўнанні, аналіз і сінтэз, разважанні і высновы. Тады яны будуць садзейнічаць не толькі фарміраванню лагічнага мыслення малодшых школьнікаў, але і правільнага, выразнага, кароткага маўлення.
7. У працэсе гульні павінна быць выканана пэўнае закончанае дзеянне, рэшана канкрэтнае заданне. Гульню не варта пакідаць незавершанай. Толькі пры гэтых умовах яна пакіне след у свядомасці дзяцей.
Займальны матэрыял, які выкарыстоўваю на ўроках матэматыкі, я сістэматызавала. Да раздзелаў праграмы падабрала адпаведныя заданні, асобна для кожнага класа.
Асноўная задача займальнага матэрыялу, які я выкарыстоўваю, заключаецца ў тым, каб дапамагчы дзецям у асваенні асноўных пытанняў праграмы. Прапаную заданні, якія я прымяняю ў 1 класе.
1 КЛАС
І. ПАДРЫХТОЎКА ДА ВЫВУЧЭННЯ ЛІКАЎ І ДЗЕЯННЯЎ З ІМІ.
1. Складанне геаметрычных фігур.
Назваць вядомыя геаметрычныя фігуры. З палачак скласці квадрат і трохвугольнік маленькага памеру.
Пытанні для аналізу: “Колькі палачак спатрэбілася для складання квадрата? Трохвугольніка? Пакажы стораны, вуглы, вяршыні фігур”.
2. Скласці маленькі і вялікі квадраты.
Пытанні для аналізу: “Колькі палачак спатрэбілася, каб скласці кожную старану вялікага квадрата? Маленькага квадрата? Увесь квадрат? Чаму левая, правая, верхняя, ніжняя старана квадрата складзена з адной і той жа колькасці палачак?”
3. Скласці прамавугольнік, верхняя і ніжняя старана якога будуць роўныя тром палачкам, а левая і правая — дзвюм.
4. Пераўтварэнне адной фігуры ў іншую.
Дадзена фігура з 5 роўных квадратаў; трэба прыняць 4 палачкі, каб стала 3 роўныя квадраты.
5. У фігуры, падобнай на ключ, перакласці 4 палачкі, каб атрымалася 3 квадраты.
6. Лабірынт.
На аснове зрокавага прасочвання хадоў, ліній трэба адшукаць патрэбны прадмет, выхад.
7. Скласці з геаметрычных фігур сюжэтныя выявы (самастойна). Расказаць, якія фігуры выкарыстоўваліся, зрабіць аналіз гэтых фігур.
8. Гульня “Дзень — ноч”.
На стале размяшчаюцца парныя прадметы так, каб дзеці іх добра бачылі паасобку. Першакласнікі ўважліва разглядаюць прадметы, параўноўваюць, адзначаюць, чым адзін прадмет адрозніваецца ад іншага.
“Ноч, — кажа настаўнік (дзеці заплюшчваюць вочы) і прымае адзін прадмет. — Дзень! Скажыце, што змянілася?”
Расплюшчыўшы вочы, дзеці вызначаюць, якога прадмета не хапае. У далейшым прымаюць не адзін прадмет, а два ці тры.
9. Гульня “Знайсці схаваную цацку”.
Адно дзіця выходзіць з класа, настаўнік хавае цацку. Потым прапаноўваецца знайсці цацку. Настаўнік дапамагае вучню, які шукае цацку, указваючы напрамак руху: ісці наперад, павярнуць налева, потым направа, абысці вакол стала і г.д.
Другі варыянт гульні: дзіця само выбірае напрамак руху, а астатнія дзеці кажуць яму: “Цёпла, холадна”.
10. Гульня “Кветкі і пчолы”.
На дошцы — малюнкі кветак і пчол. Да дошкі выходзяць некалькі вучняў, якія будуць паказваць пчол. Па сігнале настаўніка “Пчолкі ляцяць!” вучні ля дошкі пачынаюць гусці і рухацца па класе. Потым кожны з удзельнікаў гульні здымае з дошкі малюнак пчалы і замацоўвае яго над малюнкам адной з кветак — садзіць пчалу на кветку. Пры гэтым ён павінен указаць колер кветкі і яе памер. Пасадзіўшы пчол на кветкі, дзеці пераконваюцца ў тым, што на кожнай кветцы сядзіць па адной пчале, г.зн. пчолак столькі ж, колькі і кветак, а кветак столькі ж, колькі пчол. Навучэнцы павінны назваць гэты лік. Потым лік пчолак павялічваецца ці памяншаецца, высвятляюцца спосабы іх ураўноўвання.
ІІ. ПАДЛІК ПРАДМЕТАЎ.
1. Гульня “Цягнік”.
Работа можа быць пабудавана ў форме гутаркі:
Што паказана на малюнках? (Цягнік.) Колькі вагонаў у цягніку? (10.) Хто едзе ў першым вагоне? У другім? У трэцім? і г.д. Хто начальнік цягніка? (Пятрушка.) Пятрушка вырашыў памяняць нумары вагонаў. Ён расставіў іх па-іншаму, пачынаючы з вялікага нумара і заканчваючы меншым. Расстаўце вагоны ў тым жа парадку. Хто цяпер едзе ў першым вагоне? Хто ў апошнім? Хто знаходзіцца злева ад Чабурашкі? і г.д.
2. Задача-жарт.
Ты ды я, ды мы з табой. Колькі нас усяго? (2.)
3. Задача-кемнасць.
Я правёў у бабулі панядзелак, аўторак, сераду і чацвер, а мая сястра ў той жа тыдзень — сераду, чацвер, пятніцу і суботу. Колькі ўсяго дзён мы гасцявалі ў бабулі? (6.)
4. Задача-кемнасць.
На стале ляжалі 3 цукеркі ў адной кучцы. Дзве маці, дзве дачкі і бабуля з унучкай узялі цукерак па адной штучцы, і не стала гэтай кучкі. Як гэта разумець? Колькі чалавек бралі цукеркі? (3.)
5. Задачы ў вершах.
1. Я, Серёжа, Коля, Ванда —
Волейбольная команда.
Женя с Игорем пока
Запасных два игрока.
А когда подучатся,
Сколько нас получится?
2. Как-то вечером к медведю
На пирог пришли соседи:
Ёж, барсук, енот, “косой”,
Волк с плутовкою-лисой.
А медведь никак не мог
Разделить на всех пирог.
От труда медведь вспотел —
Он считать ведь не умел!
Помоги ему скорей,
Посчитай-ка всех зверей.
6. На вяроўцы віселі і спакойна сохлі
8 памытых навалачак. 6 навалачак сцягнула з вяроўкі і зжавала каза Люська. Колькі навалачак спакойна высахлі на вяроўцы?
7. Каза Люська забадала плот, які трымаўся на 7 слупках. 3 слупкі ўпалі, а астатнія засталіся стаяць. Колькі слупкоў стаіць?
ІІІ. ЛІКІ АД 1 ДА 10. ЛІК 0.
1. Гульня “Вясёлы падлік”.
Двое выкліканых вучняў, хто хутчэй, выстаўляюць на падстаўку дошкі карткі з лічбамі па парадку. Астатнія дзеці — у сябе на партах.
2. Гульня “Адгадай лік”.
Назваць лік меншы за 8, але большы за 6, большы за 5, але меншы за 9, і г.д.
3. Гульня “Зорнае неба”.
На плакаце намалявана зорнае неба. Настаўнік прапануе падлічыць зоркі на небе; закрывае іх хмаркай. Потым хмарку адсоўвае і пытаецца: “А колькі цяпер зорак?”
Дзеці лічаць. “Колькі зорак схавалася за хмарку?” Потым зазіраюць за хмарку і правяраюць сябе.
4. Гульня “Паштальён”.
На дошцы выстаўлена 10 домікаў — гэта вуліца. Ім прысвойваюцца пры падліку нумары.
Настаўнік кажа, што прымацаваць нумары на дамы не паспелі. У канцы вуліцы — пошта з паштальёнам-зайцам. У яго ліст у восьмы дом. Як паштальёну даставіць ліст? Адзін з вучняў кажа, што паштальён-заяц можа прыбегчы ў пачатак вуліцы і палічыць дамы, пачынаючы з першага дома, другі раіць лічыць дамы з канца вуліцы. Навучэнцы выконваюць заданне практычна і прыходзяць да высновы, што хутчэй лічыць апошнім спосабам. Гульня працягваецца. Ліст трэба даставіць кожны раз у іншы дом, рашаецца новая матэматычная задача.
5. Пять щенят в футбол играли,
Одного из них позвали.
Он в окно глядит, считает,
Сколько их теперь играет.
6. Пять щенят плюс мама-лайка,
Сколько будет, сосчитайка-ка.
7. Что хромаешь ты, жучок?
Ранил ножку о сучок.
Прежде на своих шести
Очень быстро мог ползти.
На колькіх ножках поўзае цяпер жучок?
8. Известно, что сапожек не носит кошка,
Но мама купила кошке сапожки.
Сколько сапожек мама купила,
Чтоб кошка ножки не замочила?
9. Загадкі.
а) Дом без окон и дверей,
Как зелёный сундучок,
В нём шесть кругленьких детей,
Называется… (Стручок.)
б) Что за шустрый старичок —
88 ног?
Все по полю шаркают
За работой жаркою. (Веник.)
в) Што гэта за 7 братоў: гадамі роўныя, імёнамі розныя? (Дні тыдня.)
10. Задача-жарт.
Ляцела чарада гусей: адна гусь наперадзе, а дзве ззаду; адна ззаду і дзве наперадзе; адна гусь паміж дзвюма, і тры ў рад. Колькі было ўсяго гусей?
11. Задача-жарт.
Каб зварыўся 1 кг мяса, патрабуецца 1 гадзіна. За колькі часу зварыцца паўкілаграма такога ж мяса?
12. Збіраючыся на месца злачынства, злачынцы ўзялі з сабой 5 венікаў — хацелі замесці сляды. Два венікі злачынцы згубілі, выходзячы з дому, яшчэ два забылі ў аўтобусе, а адзін венік не захацеў быць саўдзельнікам злачынства і разваліўся на пруткі. Ці ўдасца злачынцам замесці сляды венікам?
13. Задачы-жарты.
1. Повезло опять Егорке,
У реки сидит не зря.
Два карасика в ведёрке
И четыре пескаря.
Но смотрите — у ведёрка
Появился хитрый кот…
Сколько рыб домой Егорка
На уху нам принесёт?
2. 7 рассерженных гусей,
7 отчаянных друзей!
Ходят-бродят: “Га-га-га!”
Тут хозяйка позвала:
“Есть хотите?” — “Да-да-да!”
И пошли ватагой всей
7 рассерженных гусей.
7 гусей ушли кормиться,
Сколько же осталось птицы?
3. Самазвал ехаў у пасёлак. Па дарозе ён сустрэў 3 легкавыя машыны і грузавік. Колькі ўсяго машын ехала ў гэты пасёлак?
14. Шарада.
Первая цифра стоит в середине.
Буква с начала и буква с конца.
В целом — леса, города и равнины,
К целому полны любовью сердца.
И коли вражья надвинется рать,
Целое будем мы защищать.
15. Задачы ў вершах.
1. На крыльце сидит щенок,
Греет свой пушистый бок.
Прибежал ещё один
И уселся рядом с ним.
Сколько стало щенят?
2. Ежик по лесу шёл,
На обед грибы нашёл:
2 — под берёзой,
1 — у осины.
Сколько их будет
В плетёной корзине?
3. Два мяча у Ани,
Два мяча у Вани.
Два мяча да два. Малыш!
Сколько их? Сообразишь?
4. В кормушке сидели
Лишь 3 только птицы,
Но к ним прилетели
Еще 2 синицы.
Так сколько же птиц
Здесь в кормушке у нас?
Покажет на карточке каждый из вас.
5. Жил в реке один налим,
Два ерша дружили с ним.
Прилетали к ним 3 утки
По 4 раза в сутки.
И учили их считать:
1, 2, 3, 4, 5.
Колькі ўсяго рыб і птушак?
6. В небе радуга-дуга
Замыкает берега.
Расцветая всё быстрей,
Чудо-краски светят в ней!
Пусть ответит тот, кто знает
Или сможет сосчитать,
Сколько красок в ней играет,
Озаряя моря гладь?
7. Двое шустрых поросят
Так замёрзли, что дрожат.
Посчитайте и скажите:
Сколько валенок купить им?
8. Дружно муравьи живут
И без дела не снуют.
3 несут травинку,
3 несут былинку,
3 несут иголки.
Сколько их под ёлкой?
9. Стала курица считать
Маленьких цыпляток:
Жёлтых 5 и чётных 5,
А всего… (Десяток.)
IV. СКЛАДАННЕ. АДЫМАННЕ.
1. Ланцужок прыкладаў.
Настаўнік называе прыклад: 3+2 — і кідае мяч каму-небудзь з дзяцей. Той, хто злавіў мяч, адказвае і кідае мяч настаўніку і г.д.
2. Задача-кемнасць.
Колькі атрымаецца, калі з найменшага двухзначнага ліку адняць найбольшы адназначны? (10–9=1.)
3. Гульня “Адгадай месца цацкі”.
Настаўнік запісвае на адваротным баку малюнкаў, якія дэманструюцца, прыклады накшталт 7+1 і малюе на дошцы лесвіцу. Ён кажа: “Чабурашка прапаноўвае нам цікавае заданне — расставіць цацкі на лесвіцы па сваіх месцах. Парадкавы нумар кожнага малюнка запісаны на яго адваротным боку ў выглядзе прыкладу. Хто правільна рэшыць прыклад, той даведаецца месца цацкі на лесвіцы”. Дзеці па чарзе выходзяць да дошкі, рашаюць прыклады і расстаўляюць малюнкі на свае месцы.
4. Гульня “Маятнік”.
Перад пачаткам гульні настаўнік пытаецца ў дзяцей, хто бачыў гадзіннік з маятнікам? Просіць паказаць, як пагойдваецца маятнік. Прапаноўвае дзецям пагайдацца, як маятнік, і дадаваць ці адымаць па 1.
Настаўнік піша на дошцы прыклады на складанне і адыманне лікаў выгляду: 5+1; 6+1; 7+1 і г.д. Навучэнцы, пагойдваючыся, як маятнікі, лічаць, рашаюць прыклады.
5. Гульня “Грыбная палянка”.
На дошцы — малюнкі вожыка, дрэў, грыбоў.
— Дапаможам вожыку сабраць грыбы.
Выкліканы да дошкі вучань бярэ грыб, рашае запісаны на ім прыклад. Калі адказ правільны, грыб наколваецца вожыку на спіну.
Гелена СІНКЕЛЬ,
настаўнік-дэфектолаг Капцёўскай сярэдняй школы Гродзенскага раёна.
