Як бы гэта пафасна ні гучала, але маладым у нас, сапраўды, усюды дарога. Перад вачыма зноў архіўны нумар “Настаўніцкай газеты”. На гэты раз за 17 лютага 1965 года. Аўтарам артыкула з’яўляецца завуч 14-й школы рабочай моладзі Мінска М.Тупіцын, з якім у мяне ўзнік унутраны дыялог. Не, я з ім не спрачалася, а гаварыла пра педагагічны лёс, праблемы і поспехі маладых настаўнікаў. Як трапна заўважыў М.Тупіцын, маладосць валодае вялікім зарадам энергіі, імкненнем да самастойнасці, але не мае вопыту. Настаўнікам-пачаткоўцам новага 2015/2016 навучальнага года прысвячаецца.
Гутарка мінулага з сучасным
Я не працую з маладымі педагогамі ў тым сэнсе, як мой шаноўны суразмовец, але таксама часта гавару пра маладых настаўнікаў. З метадыстамі, вопытнымі педагогамі, з намеснікамі дырэктараў. Пачынаючыя педагогі рэгулярна становяцца героямі маіх артыкулаў, нарысаў, інтэрв’ю, таму мне таксама ўспамінаюцца іх хваляванні. На пачатку нашай размовы яны гавораць ціха і няўпэўнена, перажываючы за кожнае сказанае слова, цікавяцца, чаму я звярнулася да іх. Маўляў, яны толькі пачалі сваю педагагічную дзейнасць і нічым адметным не вызначаюцца.
Але праз накалькі хвілін размова пераходзіць у іншую танальнасць (упэўненую), і яны дзеляцца ўражаннямі ад сваіх першых урокаў, гавораць пра свае няўдачы і перамогі, з задавальненнем расказваюць пра сваіх вучняў.
“Я вельмі люблю як хімію, так і біялогію, стараюся сваю любоў перадаць дзецям, з якімі мы выдатна адно аднаго разумеем. Прынамсі, яны ўжо добра адчуваюць, калі на ўроку можна крышачку расслабіцца, а калі трэба вельмі ўважліва паслухаць. Канечне, дзеці ў школе вучацца розныя, ёсць і цяжкія, але стараюся і з імі знаходзіць агульную мову. Напрыклад, адзін мой вучань вызначаецца няпростым характарам, але, як толькі я гавару, што сёння на ўроку хіміі мы будзем праводзіць доследы, ён умомант супакойваецца і засяроджваецца выключна на доследах”, — адзначала Кацярына Дземянкова, настаўніца хіміі і біялогіі Глазаўскай сярэдняй школы Буда-Кашалёўскага раёна Гомельскай вобласці.
Маладыя настаўнікі-мужчыны не такія эмацыянальныя, але, як і дзяўчаты, перажываюць, як навучыць кожнага ў сваім класе. “Мая задача — навучыць думаць кожнага ў класе. У сувязі з гэтым на ўроку ў асноўным арганізуецца індывідуальная і парная работа. Звяртаюся і да франтальнай, групавой работы, але не часта. Сённяшнія дзеці прывыклі атрымліваць усё ў гатовым выглядзе. Вось ім нешта паказалі, яны паглядзелі і забылі. А калі да кожнай думкі яны прыходзяць самастойна, то яна надоўга застанецца ў іх галовах”, — адзначаў у нядаўняй гутарцы Канстанцін Кавалевіч, настаўнік фізікі і інфарматыкі сярэдняй школы № 3 Бярозы Брэсцкай вобласці.
Пагаджуся з завучам 14-й школы рабочай моладзі Мінска, які адзначае, што маладым педагогам трэба дапамагаць хутчэй уваходзіць у строй. Усе маладыя настаўнікі, з якімі даводзілася гутарыць, адзначалі важнасць і неабходнасць такой падтрымкі. На сённяшні дзень у нас створана дзейсная і мабільная сістэма метадычнай і псіхалагічнай дапамогі пачынаючым педагогам. Школы маладых настаўнікаў дзейнічаюць у кожнай навучальнай установе. У кожным раёне ёсць метадыст-куратар раённых школ для маладых. У дапамогу маладым працуюць і на ўзроўні абласцей. У рэспубліцы створаны клуб маладых настаўнікаў “Будучыня”. Распрацоўваюцца адаптацыйныя праграмы для маладых, праводзяцца кансультацыі.
Каб падтрымаць унутраную матывацыю і проста прафесійны настрой, у кожным рэгіёне праходзяць конкурсы прафесійнага майстэрства для маладых настаўнікаў, арганізоўваюцца фестывалі, круглыя сталы, майстар-класы, ушаноўваюцца педагагічныя дынастыі.
“Я вельмі задаволены тым, што паўдзельнічаў у конкурсе “Мы — маладыя”, хаця былі моманты, калі хацелася ўсё кінуць. Было няпроста вучыцца ў магістратуры, працаваць і ўдзельнічаць у конкурсе. Але мне дапамог вопыт грамадскай дзейнасці ва ўніверсітэце, дзе я навучыўся сумяшчаць многія віды дзейнасці, таму працаваць на знос для мяне не ў навіну. Гэты конкурс вельмі важны тым, што напаўняе новым зместам маладых настаўнікаў, дае ім далейшыя прафесійныя арыенціры”, — дзяліўся ўражаннямі Яўген Сітко, настаўнік гісторыі сярэдняй школы № 199 Мінска.
Сапраўды, арганізацыя ўрока ў першы год работы маладога настаўніка — гэта самае балючае пытанне і для пачаткоўца, і для яго старэйшых калег, якім трэба прыкласці пэўныя намаганні, каб малады педагог стаў упэўненым у сабе і захацеў развівацца далей.
— Сістэма настаўніцтва старэйшых калег у нашай школе працуе на высокім узроўні. У нас дзейнічае “Школа маладога стажора”, дзе за кожным настаўнікам-пачаткоўцам замацоўваецца старэйшы калега. Я трапіў да настаўніка інфарматыкі Ігара Рыгоравіча Піліпчука. Ён мне вельмі дапамог і як педагог, і як чалавек. Першыя два гады я выкладаў інфарматыку, а ўжо затым пачаў весці фізіку, але педагагічныя прыёмы, якім я навучыўся ў Ігара Рыгоравіча, універсальныя.
Вялікі дзякуй хочацца сказаць Святлане Сяргееўне Нікалаевай, намесніку дырэктара па вучэбнай рабоце, якая таксама прыклала шмат намаганняў, каб з мяне атрымаўся настаўнік. За час маёй педагагічнай дзейнасці мне ніхто не адмовіў у дапамозе, што таксама паўплывала на маё рашэнне застацца працаваць у школе. Прыемна працаваць у калектыве, дзе пануе ўзаемадапамога і ўзаемапавага, — пацвярджае маё меркаванне Канстанцін Кавалевіч з 3-й школы Бярозы.
Сучасныя метадысты і намеснікі дырэктараў таксама разумеюць, што на адной падказцы педагога не выхаваеш. Неабходна цэлая сістэма дзеянняў усяго калектыву навучальнай установы, як гэта адбываецца, напрыклад, у гімназіі № 10 Гомеля.
У інтэрв’ю Наталля Фёдараўна Васіленка, намеснік дырэктара па вучэбнай рабоце гімназіі № 10 Гомеля, кіраўнік “Школы маладога спецыяліста”, адзначыла: “Працэс адаптацыі маладога настаўніка мае вельмі вялікае значэнне. З аднаго боку, маладому педагогу трэба будзе вучыць і выхоўваць дзяцей, заваёўваючы іх аўтарытэт, карэкціраваць іх учынкі і развіваць здольнасці. З іншага боку, вучыцца павінен і ён сам. Улічваючы гэтую асаблівасць, дзейнасць “Школы маладога спецыяліста” арганізоўваем у адпаведнасці з прынцыпам узыходжання: спачатку прафесійная адаптацыя маладога настаўніка, затым развіццё педагагічнай кампетэнцыі і, нарэшце, выхаванне імкнення да самастойнай творчасці ў педагагічнай дзейнасці.
Навучанне ў “Школе маладога спецыяліста” доўжыцца два гады. Як заўважыла Наталля Фёдараўна, у першы год маладыя спецыялісты атрымліваюць веды і адпрацоўваюць уменні, якія спрыяюць набыццю практычных навыкаў для педагагічнай дзейнасці. Разглядаюцца пытанні, якія непасрэдна тычацца арганізацыі сучаснага ўрока. Гэта ўменне вызначаць мэты і задачы, структуру вучэбных заняткаў, тып урока, праводзіць самааналіз і аналіз урока.
У канцы першага года дзейнасці школы маладых праводзіцца такое мерапрыемства, як “Педагагічны дэбют” (адкрытыя ўрокі маладых) і выніковыя заняткі, на якіх маладыя настаўнікі робяць самааналіз уласнай педагагічнай дзейнасці. Творчая справаздача педагога павінна раскрыць асноўныя правілы арганізацыі сучаснага ўрока з улікам асабістага вопыту.
Пытанні, якія разглядаюцца ў другі год навучання ў школе маладых, аб’яднаны тэмай “Самастойны творчы пошук настаўніка”. На пасяджэннях разглядаюцца пытанні выкарыстання разнастайных форм і метадаў дзейнасці на вучэбных занятках; выкарыстання сучасных інфармацыйных тэхналогій у выкладанні; самаадукацыі як крыніцы індывідуальнага росту педагога.
“Самаадукацыя павінна быць пастаяннай жыццёвай патрэбай маладога настаўніка, бесперапынным працэсам даследавання і творчасці. У педагогаў-пачаткоўцаў часта ўзнікаюць пытанні па наладжванні кантакту з навучэнцамі, таму ў рабоце пасяджэнняў прымае ўдзел псіхолаг. У выглядзе практыкаванняў і трэнінгаў настаўнікі атрымліваюць адказы на пытанні: як знайсці найбольш эфектыўныя спосабы вырашэння канфліктных сітуацый, як не зрабіць памылак пры ўспрыманні вучня, як правільна інтэрпрэтаваць паводзіны вучня на ўроку, — працягвала Наталля Фёдараўна Васіленка.
І зноў не магу не пагадзіцца з М.Тупіцыным. Кіраўнік школы — галоўны аўтарытэт у школе. І работа маладога настаўніка заўсёды пачынаецца з гутаркі з дырэктарам. Хочацца адзначыць, што кіраўнікі да маладога пакалення настаўнікаў заўсёды ставяцца далікатна і прыязна. Яны гэтак жа хвалююцца, як і пачынаючыя настаўнікі. Але потым вельмі ганарацца поспехамі сваіх педагогаў.
Дарэчы, цяпер для іх зноў пачынаецца этап хвалявання, бо сярэдзіна жніўня традыцыйна з’яўляецца “прыёмнай” на работу выпускнікоў педагагічных спецыяльнасцей. Гэтыя жнівеньскія дні ператворацца для іх у першыя працоўныя. Многія ў аддзелы адукацыі, а затым і ў школы прыйдуць з дрыжыкамі ў каленях, але, дзякуючы падтрымцы дырэктараў, смела прыступяць да сваіх прафесійных абавязкаў, а пасля актыўна ўключацца і ў рэалізацыю сваіх задум і праектаў, каб пасля адчуць прыкладна тое ж, што і Арцём Пракоф’еў, настаўнік рускай мовы і літаратуры сталічнай гімназіі № 23 з беларускай мовай навучання:
“Для мяне настаўнік — гэта прыклад для пераймання. Паводзіны, манеры, маўленне, вобраз мыслення і спосабы яго праяўлення — усё гэта мае каласальнае ўздзеянне на тых, каго мы вырашылі вучыць. Навучанне — гэта ж не толькі давядзенне да дзяцей тых ці іншых паняццяў па прадмеце, гэта раскрыццё светаадчування, сістэмы каштоўнасцей, дэманстрацыя адносін да ўсяго, што адбываецца вакол. І ўсё гэта павінна быць шчырым, бо любы падман будзе заўважаны адразу, а гэта прамы шлях да расчаравання дзіцяці, страты яго даверу”.
Цяпер перад больш сталымі і вопытнымі настаўнікамі зноў стаіць няпростая задача падтрымліваць у пачынаючых настаўнікаў іх запал і актыўнасць як мага даўжэй, каб яны пранікліся сваёй прафесіяй і не расчараваліся. Хутка пачнуцца традыцыйныя жнівеньскія педагагічныя нарады, на якіх будуць вітаць “навабранцаў”. Гэта заўсёды адбываецца ўрачыста і ўзнёсла. І, магчыма, ужо тут адбудзецца хімія педагогікі.
Мне падабаюцца маладыя настаўнікі перш за ўсё сваім пазітывам у адносінах да прафесіі. І хоць “вопыт” і “маладосць” — паняцці несумяшчальныя, але калі чалавек у прафесіі на сваім месцы, то гэтага не заўважаеш. У маім журналісцкім партфелі назбіралася шмат газетных матэрыялаў пра маладых педагогаў. Яны розныя, як, зрэшты, і ўсе настаўнікі, але яны, як і іх сталыя калегі, любяць сваіх вучняў і імкнуцца зрабіць іх лепшымі.
А “навабранцам” хочацца пажадаць не баяцца. Гэта нармальна, калі напачатку да вас прыглядаюцца і дзеці, і настаўнікі-калегі, вывучаючы характар, стаўленне да дзейнасці. Гэта ненадоўга. Вельмі хутка яны прымуць вас у свой дружны вучнёўска-педагагічны калектыў. Поспехаў вам і прызнання!
Вольга ДУБОЎСКАЯ.
