Эканамічная і экскурсійная дзейнасць, складанне турыстычна-краязнаўчых маршрутаў, міжнароднае супрацоўніцтва, эфектыўнае выкарыстанне баз пражывання, кадравае забеспячэнне — вось няпоўны пералік прыярытэтных кірункаў турыстычна-краязнаўчай і эколага-біялагічнай дзейнасці, якія абмяркоўвалі на мінулым тыдні на базе Рэспубліканскага цэнтра экалогіі і краязнаўства ўдзельнікі пасяджэння Рэспубліканскага савета дырэктараў устаноў дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі адпаведных профіляў.
* Своечасовае мерапрыемства. Пасяджэнне было актуальным і своечасовым мерапрыемствам, паколькі праводзілася па гарачых слядах міністэрскай калегіі, прысвечанай пытанням арганізацыі ідэалагічнай і выхаваўчай работы, якія і з’яўляюцца асновай дзейнасці цэнтраў турыстычна-краязнаўчага і эколага-біялагічнага профіляў.
— Вы з’яўляецеся кіраўнікамі тых устаноў дадатковай адукацыі, дзе дзяцей вучаць любіць і даследаваць родную зямлю, клапаціцца пра яе дабрабыт. Аднак вы адказваеце не толькі за якасць правядзення ідэалагічнай і выхаваўчай работы з навучэнцамі, але за і стварэнне бяспечных умоў працы сваіх супрацоўнікаў, іх матэрыяльны дабрабыт. Ад вашага прафесіяналізму як кіраўніка ўстановы ў многім залежыць паспяховасць яе функцыянавання. Міністэрства адукацыі заўсёды адстойвала і будзе адстойваць інтарэсы сістэмы дадатковай адукацыі. Аднак многае залежыць і ад вашай актыўнай жыццёвай пазіцыі, — звярнулася да ўдзельнікаў пленарнага пасяджэння начальнік упраўлення сацыяльнай, выхаваўчай і ідэалагічнай работы Міністэрства адукацыі Марыя Аляксандраўна Саротнік.
* Актыўная пазіцыя. Удзельнікі пасяджэння якраз і з’яўляюцца кіраўнікамі з актыўнай жыццёвай пазіцыяй. Напрыклад, дырэктар Мазырскага цэнтра турызму і краязнаўства дзяцей і моладзі Анатоль Васільевіч Пунтус у сферы дзіцяча-юнацкага турызму з 1985 года, а 23 гады ён кіраўнік установы дадатковай адукацыі — вялікі жыццёвы і прафесійны вопыт. Анатолю Васільевічу было чым падзяліцца з калегамі: “Гісторыя развіваецца па спіралі. Многія з нас памятаюць, што пікам развіцця дзіцяча-юнацкага турызму былі 80-я гады. Мы шмат падарожнічалі, дабіраліся нават да Далёкага Усходу. У 90-я гады пачалася 
аптымізацыя, нас аб’ядноўвалі, скарачалі, закрануў гэты працэс і нашу ўстанову адукацыі. У 1997 годзе станцыю юных турыстаў аб’ядналі з клубам юных маракоў і стварылі цэнтр падлеткаў. У 2000-я гады пачаўся новы этап нашай дзейнасці, быў створаны Цэнтр турызму і краязнаўства дзяцей і моладзі, які дзейнічае да сённяшняга часу”.
Мазырскі цэнтр турызму і краязнаўства дзяцей і моладзі — даволі вялікая ўстанова. У ёй займаюцца 1360 навучэнцаў. Канечне, дасягненне высокіх паказчыкаў у колькасці навучэнцаў — не асноўная мэта дзейнасці цэнтра, галоўнае — якасць работы. Адзін з сакрэтаў паспяховасці — цеснае супрацоўніцтва з аддзелам адукацыі, спорту і турызму Мазырскага райвыканкама. “Дырэктар павінен быць дырэктарам, адчуваць сябе кіраўніком, які клапоціцца пра кожнага свайго супрацоўніка. Для паспяховай работы нам неабходна выбудоўваць партнёрскія ўзаемаадносіны з усімі зацікаўленымі арганізацыямі і ў першую чаргу з кіраўніцтвам аддзела адукацыі, спорту і турызму”, — адзначыў Анатоль Васільевіч.
* Карыснае супрацоўніцтва. Сярод грамадскіх арганізацый, з якімі варта наладжваць партнёрскія адносіны, трэба назваць БРСМ і БРПА. “Нашы планы мерапрыемстваў у многім пераклікаюцца, аднак мы павінны заўсёды прыходзіць да ўзаемаразумення, знаходзіць кансэнсус. Калі розныя людзі займаюцца адной справай — гэта добра, гэта ідзе толькі на карысць справе. Мерапрыемствы, якія праводзяцца сумесна з 
рознымі структурамі, пройдуць больш якасна”, — адзначыла дырэктар Рэспубліканскага цэнтра экалогіі і краязнаўства Алена Уладзіміраўна Ануфровіч.
Тэма супрацоўніцтва шырокая, асобным пунктам у ёй вылучаецца міжнароднае супрацоўніцтва. Выезды дзяцей і педагогаў за мяжу з мэтай абмену вопытам у турыстычна-краязнаўчай, экскурсійнай, эколага-біялагічнай дзейнасці — гэта, безумоўна, добра, аднак апошнім часам назіраюцца выпадкі невыканання кіраўнікамі ўстаноў адукацыі патрабаванняў дзеючага заканадаўства па арганізацыі ўдзелу навучэнцаў у паходах, турах, экскурсіях як на тэрыторыі нашай краіны, так і за мяжой. Ёсць звесткі, калі з дырэктарамі ўстаноў адукацыі не ўзгадняюцца выезды арганізаваных груп навучэнцаў за мяжу, экскурсійныя туры арганізоўваюцца без уліку ўзроставых і псіхафізічных асаблівасцей навучэнцаў, суправаджаючыя асобы неналежным чынам забяспечваюць абарону правоў і законных інтарэсаў навучэнцаў.
— У мэтах рэгулявання пытанняў арганізацыі ўдзелу навучэнцаў у паходах, турах, экскурсіях на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь і ў адукацыйных мерапрыемствах за мяжой распрацаваны шэраг нарматыўных прававых дакументаў. Пры арганізацыі выезду навучэнцаў за мяжу ў вучэбны час прыярытэт павінен аддавацца адукацыйным мерапрыемствам. Трэба памятаць, што карыстанне паслугамі іншых арганізацый ажыццяўляецца на дагаворнай аснове ў адпаведнасці з заканадаўствам. Фарміраванне і напрамак арганізаваных груп навучэнцаў для ўдзелу ў адукацыйных мерапрыемствах за мяжой магчымы толькі пры 
прадастаўленні ва ўстанову адукацыі адпаведных дакументаў. Трэба памятаць, што кіраўнікі ўстаноў адукацыі нясуць персанальную адказнасць за арганізацыю выезду навучэнцаў за мяжу ў вучэбны час, таму ўпраўленням адукацыі аблвыканкамаў, камітэту па адукацыі Мінгарвыканкама, аддзелам адукацыі, спорту і турызму рай(гар)выканкамаў неабходна ўзмацніць кантроль за эфектыўнасцю ўдзелу навучэнцаў у адзначаных мерапрыемствах, — паведаміла загадчык сектара патрыятычнага выхавання РЦЭіК Алена Віктараўна Сідарэнка.
* Экскурсійная дзейнасць. У кожнай установы дадатковай адукацыі ў залежнасці ад яе профілю — свае кірункі выхаваўчай і эканамічнай дзейнасці. Для цэнтраў турызму і краязнаўства адным з актуальных з’яўляецца аказанне платных экскурсійных паслуг. “Сёння сістэма дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі прадстаўлена 76 цэнтрамі турыстычна-краязнаўчага і экалагічнага профіляў, большая частка мае сумешчаны турыстычна-краязнаўчы і эколага-біялагічны профілі. На жаль, не заўсёды нашы цэнтры на высокім узроўні праводзяць турыстычна-экскурсійную работу з навучэнцамі. І прычыну трэба шукаць у недастатковай канкурэнтаздольнасці цэнтраў турызму і краязнаўства на рынку турыстычных паслуг”, — адзначыла дырэктар РЦЭіК.
З мэтай упарадкавання арганізацыі турыстычна-экскурсійнай дзейнасці быў распрацаваны шэраг дакументаў, са зместам якіх можна азнаёміцца на сайце аддзялення краязнаўства Рэспубліканскага цэнтра экалогіі і краязнаўства. У гэтых дакументах, у прыватнасці, рэкамендавана ўстановам адукацыі пры планаванні экскурсій звяртацца ў рэгіянальныя ўстановы дадатковай адукацыі турыстычна-краязнаўчага профілю. Ці дапамагаюць гэтыя рэкамендацыі на практыцы? Звернемся яшчэ раз да слоў пра актыўную 
жыццёвую пазіцыю кіраўніка ўстановы, пра наладжванне цеснага супрацоўніцтва з кіраўніцтвам аддзела адукацыі, спорту і турызму, грамадскімі арганізацыямі. Думаю, у гэтых словах і трэба шукаць адказ.
— Рэспубліканскім цэнтрам экалогіі і краязнаўства сумесна з Нацыянальным інстытутам адукацыі і абласнымі цэнтрамі дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі быў створаны пералік экскурсійных маршрутаў, рэкамендаваных для наведвання навучэнцамі. Змест гэтых экскурсій адпавядае зместу вучэбных праграм, узроставым і псіхафізічным асаблівасцям навучэнцаў. Распрацаваны і ўзгоднены намеснікамі міністраў адукацыі Беларусі і Расіі падобныя маршруты па тэрыторыі Саюзнай дзяржавы, — паведаміла Алена Уладзіміраўна Ануфровіч.
Пры складанні плана экскурсійнай паездкі варта выкарыстоўваць рэгіянальныя турыстычна-экскурсійныя магчымасці, рабіць акцэнт на атрыманні і сістэматызацыі ведаў па малой радзіме. Найбольш эфектыўна атрымліваць такія веды дазваляюць магчымасці ўстаноў дадатковай адукацыі, якія валодаюць кваліфікаванымі кадрамі, матэрыяльнай базай, сучаснымі методыкамі выкарыстання турызму і краязнаўства ў адукацыйным працэсе. Аднак ці змогуць установы дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі стаць манапалістамі на рынку экскурсійных паслуг? Адказ тут можа быць розным. Калі знаёмішся з багатым вопытам Слуцкага цэнтра турызму, то напрошваецца адказ “так”. Аднак ёсць установы дадатковай адукацыі, штатны расклад якіх не дазваляе быць манапалістам на рынку турыстычна-экскурсійных паслуг для навучэнцаў пэўнага раёна.
Кожная ўстанова дадатковай адукацыі валодае сваім кадравым патэнцыялам. У кожнага рэгіёна таксама свае магчымасці і асаблівасці арганізацыі экскурсійных паслуг для навучэнцаў. Напрыклад, у абласных цэнтрах і сталіцы папулярнасцю карыстаецца арганізацыя сямейных свят. Дык чаму б цэнтрам дадатковай адукацыі не заняць і тут сваю нішу? Тым больш што ёсць станоўчыя прыклады. Трэба сапраўды займаць актыўную жыццёвую пазіцыю. Папаўняць пазабюджэт 
можа не толькі “экскурсіёнка”, але і платныя гурткі. Аднак выбар платных гурткоў павінен быць эканамічна абгрунтаваным, кіравацца трэба інтарэсамі дзяцей і бацькоў. Напрыклад, у Гомельскай вобласці папулярнасцю карыстаюцца краязнаўчыя гурткі, дзе выкладанне вядзецца на англійскай мове. Эканамічна выгадным можа быць і арганізацыя заняткаў па прамысловым альпінізме.
* Кадравае забеспячэнне. Пытанне кадравага забеспячэння ў сферы дзіцяча-юнацкага турызму, асабліва маладымі педагогамі, па-ранейшаму застаецца актуальным. Аднак яго можна вырашыць. Звернемся да вопыту Мазырскага цэнтра турызму і краязнаўства дзяцей і моладзі. У гэтай установе адукацыі ўсё ў парадку не толькі з колькасцю навучэнцаў, але і з кадравым патэнцыялам. Праблема кадравага складу вырашана дзякуючы педагогам-сумяшчальнікам.
* Самапрэзентацыя і самапазнанне. Паспяховая дзейнасць любой установы адукацыі, у тым ліку цэнтраў турыстычна-краязнаўчага і эколага-біялагічнага профіляў, залежыць ад многіх фактараў, у першую чаргу ад прафесіяналізму адміністрацыі, педагагічнага калектыву. Не менш важным фактарам з’яўляецца і самапрэзентацыя. “Мы мала сябе піярым. Трэба часцей гаварыць у сродках масавай інфармацыі пра сваю штодзённую дзейнасць, якую мы не лічым нечым гераічным і якую менавіта гераічнай лічаць далёкія ад сістэмы дадатковай адукацыі людзі”, — адзначыла Алена Уладзіміраўна Ануфровіч.
Самапрэзентацыя — карысная справа. Не менш карысныя і самапазнанне, самааналіз. Распрацоўваць маршруты пазнання роднай зямлі, пра што актыўна гаварылася падчас пасяджэння, гэтак жа важна, як і займацца пазнаннем сваёй дзейнасці. Што я магу? На што я здольны? Што могуць і на што здольны мае калегі? Шчыры адказ на гэтыя пытанні дазволіць паспяхова вырашыць задачы, якія стаяць перад сістэмай дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі.
Ігар ГРЭЧКА.
Фота Алега ІГНАТОВІЧА.
