Напярэдадні Дня беларускага пісьменства ў рамках праекта “Мая школа” мы сустрэліся з беларускім пісьменнікам, публіцыстам, крытыкам, лаўрэатам прэмій “Залаты апостраф”, “Залаты купідон”, прэміі СНД “Зоркі Садружнасці” і прэміі Васіля Віткі, дырэктарам выдавецтва “Мастацкая літаратура” Алесем Бадаком.
— Алесь Мікалаевіч, з чаго пачалося ваша школьнае жыццё?
— Атрымалася так, што я двойчы вучыўся ў першым класе. Як і многія вясковыя дзеці, я часта жыў у сваякоў. Мяне “закідвалі” то ў адну вёску, то ў другую, то да адной бабулі, то да другой — бацькі былі на працы, а мяне не было з кім пакінуць. Так аднойчы перад школай я трапіў да бабулі Фядоры, якая жыла з дачкой — маёй цёткай Нінай, і тая завяла мяне ў школу (відаць, настаўніца была яе знаёмай).
Да гэтага цётка навучыла мяне чытаць. Сам працэс я не памятаю, только ведаю, что вучыўся не па буквары, а па дарослых кніжках. І ўвогуле, першай кніжкай, якую я спрабаваў свядома чытаць, быў раман Івана Навуменкі “Вецер у соснах”. Памятаю той момант, калі я паспяваў прачытаць адзін сказ, а цётка Ніна ўжо перагортвала старонку, прачытаўшы яе цалкам, — як марудна чытаў я і як хутка чытала яна.
Мне было 6 гадоў, калі я ўпершыню пераступіў парог школы. І настаўніца, пераканаўшыся, што я сапраўды ведаю літары і чытаю па складах, пакінула мяне. Запомнілася, як я сядзеў на першым радзе за першай партай, добра памятаю першыя ўрокі… А потым адбыўся невялікі інцыдэнт: нехта з бацькоў хацеў аддаць сваё шасцігадовае дзіця ў першы клас, але ім адмовілі. “Чаму яму (меўся на ўвазе я) можна вучыцца, а майму дзіцяці нельга?” — небеспадстаўна абураліся яны. І, відаць, каб пазбегнуць далейшых эксцэсаў, мяне са школы вярнулі дадому.
Зноў у першы клас я пайшоў у сваю родную Федзюкоўскую сярэднюю школу.
— Якую настаўніцу лічыце першай?
— На жаль, самую першую настаўніцу не памятаю зусім. А вось настаўніцу, у якой я вучыўся ўжо ў сваёй роднай школе, помню цудоўна. У пачатковых класах мяне вучыла Ала Канстанцінаўна Калядзіч — гэта мая любімая настаўніца. Нават цяпер сустрэчы з ёй — гэта радасныя і шчымлівыя хвіліны, таму што першы год у школе запомніўся вельмі добра. Прыгадваючы той час, лаўлю сябе на думцы, што Ала Канстанцінаўна здавалася мне сталым чалавекам, але на самай справе ў тыя гады яна была нядаўняй выпускніцай. Для нас яна была, як маці. Чаму я пра гэта ўспомніў? Неяк ад зін з маіх аднакласнікаў, забыўшы яе імя, звярнуўся да яе “мама”.
З першага па чацвёрты клас я вучыўся на “выдатна” і скончыў іх з пахвальным лістом. А вось потым, калі пачалося раздзяленне прадметаў і знаёмства з новымі настаўнікамі, я нашмат больш увагі стаў удзяляць мове і літаратуры, а дакладныя прадметы выпалі са сферы маіх інтарэсаў. Матэматыка для мяне была занадта сухая і не да канца мной зразумелая. Успамінаю ўрокі, калі трэба было даказаць, чаму дзве паралельныя прамыя не перасякаюцца. Для мяне было ўсё відавочна: не перасякаюцца, бо паралельныя, але ж гэта трэба было яшчэ даказаць!
З літаратурай было прасцей. Літаратура — гэта незвычайны, дзівосны свет. А мова — музыка гэтага свету.
Калі да нас у выдавецтва прыходзяць маладыя спецыялісты, жадаючы працаваць стылістычнымі рэдактарамі, я ім даю раздрукаваны тэкст і, апроч іншых пытанняў, часта задаю і такое, паказваючы на адзін са складаназалежных сказаў: вось тут стаіць двукроп’е, а ці можна замест яго паставіць працяжнік? Знакі прыпынку ствараюць рытм тэксту. Хоць фармальна той жа працяжнік можа супярэчыць правілам, якія мы вывучаем у сярэдняй школе. Але ж ёсць такое паняцце, як аўтарская мова, у яе часам свае правілы.
— Вы асэнсавалі сябе гуманітарыем яшчэ са школы?
— Я рана пачаў пісаць. Мне было 13 гадоў, калі 5 красавіка 1979 года ў газеце “Піянер Беларусі” з’явілася мая першая сур’ёзная публікацыя. Гэта быў конкурс “Арляняты”, і на 4-й паласе газеты было апублікавана адразу пяць маіх вершаў. Пасля даволі часта публікаваўся ў рэспубліканскім дзіцячым друку.
Так што асаблівага выбару, куды ісці пасля школы, у мяне не было — я ведаў, што мой лёс будзе звязаны з літаратурай ці журналістыкай. У старшых класах я пісаў шмат нататак у розныя газеты. Класе ў восьмым мне ў рукі трапіла кніга вядомага ў той час журналіста лаўрэата Дзяржаўнай прэміі БССР Васіля Праскурава. Я прачытаў некалькі яго нарысаў і захапіўся гэтым жанрам.
Пасля дзявятага класа мая школьная “практыка” праходзіла ў ляхавіцкай раённай газеце “Будаўнік камунізму”. Тагачасны рэдактар Вікенцій Юльевіч Шталь настойліва раіў паступаць на журфак. Дарэчы, першы запіс у маёй працоўнай кніжцы — менавіта аб рабоце ў раённай газеце. Я прыйшоў са службы ў арміі ў маі, а вучоба пачыналася толькі з верасня (мяне прызвалі пасля 1 курса), але гэтыя тры месяцы я працаваў на раённым радыё, якое ўваходзіла у склад рэдакцыі. Мая праграма — навіны раёна — выходзіла ў эфір два разы на тыдзень. Я сам рыхтаваў матэрыялы, сам быў сцэнарыстам і вядучым. Гэты вопыт быў вельмі карысным — прынамсі, пачынаючы з сярэдзіны 90-х, я больш за дваццаць гадоў вёў на Беларускім радыё ўласную штотыднёвую перадачу, — і ўсё ж пасля школы выбраў філалагічны факультэт.
— Як адрэагавалі сям’я і настаўнікі на ваш выбар?
— Адна з маіх настаўніц мяне адгаворвала, кажучы, што на філфаку вучацца адны дзяўчаты і хлопцы, якія нічога іншага рабіць не ўмеюць. Аднак для мяне існавалі дзве іншыя праблемы. Па-першае, мяне цікавіла менавіта літаратура, а журфак, пры ўсёй павазе да яго, з літаратурай звязаны не настолькі моцна. Другая прычына — я баяўся экзамену па замежнай мове, які трэба было здаваць пры паступленні на журфак. Такі жах перад экзаменам па англійскай мове быў “выхаваны” ў школе: я саромеўся гаварыць па-англійску, бо лічыў, што ў мяне вельмі дрэннае вымаўленне. Да таго ж, пакуль я вучыўся ў школе, у нас памяняліся тры настаўнікі англійскай мовы, у кожнага з якіх былі свае патрабаванні і нават сваё англійскае вымаўленне. Апошні з нашых выкладчыкаў быў ці то старшакурснікам, ці то практыкантам. Калі ён з намі развітваўся, даў мне свой нумар тэлефона і сказаў: “Калі наважышся паступаць ва ўніверсітэт, тэлефануй і спытай Серага” (яго звалі Сяргей, а як па бацьку, ужо і не памятаю). Было вельмі незразумелае адчуванне: толькі што выклікаў да дошкі, а тут ужо такія крыху нават фамільярныя адносіны.
Можна казаць пра тое, што не заўсёды настаўнікі робяць усё, каб вучні раскрылі свой патэнцыял, але вінаваціць у гэтым трэба найперш самога сябе. Я заўсёды марыў вывучыць хаця б англійскую мову, каб чытаць англамоўную літаратуру ў арыгінале. І маё жаданне не абмяжоўвалася школьнымі і ўніверсітэцкімі гадамі. Зараз у мяне “назапашана” шмат падручнікаў і даведнікаў па англійскай мове ў папяровым і электронным варыянтах, але да цяперашняга часу сур’ёзна гэтым так і не заняўся.
Гадоў пятнаццаць назад у маім жыцці пачаўся перыяд, калі я па рабоце час ад часу мушу бываць у замежных камандзіроўках, звязаных з міжнароднымі кніжнымі выставамі, па нейкіх іншых патрэбах. І паколькі камандзіроўкі — гэта, апроч іншага, наладжванне кантактаў з патэнцыяльнымі замежнымі партнёрамі, я вельмі востра адчуваю, як мне не хапае ведання замежнай мовы.
Вельмі шкадую, што мне пакуль так і не ўдалося прачытаць у арыгінале Шэкспіра. Калі прозу можна чытаць у перакладзе, які можа быць вельмі блізкім да арыгінала, то ў паэзіі дакладны пераклад немагчымы. Нездарма той жа Набокаў, які цудоўна ведаў англійскую мову, пераклаў “Яўгенія Анегіна” прозай з вялікай колькасцю каментарыяў, бо лічыў, што Пушкіна перакласці на іншую мову нельга.
Ці вось іншы прыклад — з майго асабістага вопыту. У час адной з камандзіровак у Ашхабад я пазнаёміўся з вядомым туркменскім паэтам Атамурадам Атабаевым, які падарыў мне цэлую папку сваіх вершаў у перакладзе на рускую мову. Частка іх мне вельмі спадабалася, яны мне здаліся такімі блізкімі. А іншыя…Там была зусім іншая паэзія, іншы стыль. Аказалася, тыя, што я прачытаў спачатку, пераклаў на рускую мову мой любімы паэт Юрый Кузняцоў для кнігі Атабаева, якая ў свой час мусіла выйсці ў Маскве ў выдавецтве “Молодая гвардия”, аднак Саюз рухнуў і кніга так і не выйшла. Хто пераклаў іншыя вершы, я не ведаю, але дакладна не Кузняцоў. Вось як, дзякуючы перакладчыку, паэзія можа прыцягнуць да сябе чытача, а можа і адштурхнуць.
— Вы вучыліся на філалагічным факультэце Белдзяржуніверсітэта ў той час, калі там працавалі мэтры беларускага мовазнаўства і літаратуразнаўства. Якой была атмасфера на філфаку таго часу і чым вам запомніліся студэнцкія гады?
— Мне пашчасціла вучыцца на філфаку, калі там працавалі (і былі маімі выкладчыкамі) Алег Антонавіч Лойка, Дзмітрый Якаўлевіч Бугаёў, Вячаслаў Пятровіч Рагойша, Адам Яўгенавіч Супрун, Леанід Іванавіч Бурак — усіх пералічыць немагчыма. Гэта была эліта тагачаснай універсітэцкай беларускай навукі. Вучыцца было надзвычай цікава. Калі выкладчык ва ўніверсітэце ці настаўнік у школе слова ў слова пераказвае старонкі падручніка і не выходзіць за яго межы, вучыцца нецікава — і такіх выкладчыкаў на філфаку я не памятаю.
Шмат з кім адносіны выходзілі за межы вучэбнага працэсу. У прыватнасці, Алег Антонавіч Лойка на грамадскіх пачатках быў рэдактарам маёй першай кніжкі “Будзень”, якая пабачыла свет у 1989 годзе.
На філфаку была нейкая адметная аўра, якая стваралася не толькі дзякуючы выкладчыкам і аднакурснікам, — яна ішла ад саміх сцен, у якіх мы вучыліся. На Чырвонаармейскай фактычна быў мой другі дом (сёння ў былым будынку філфака размяшчаецца гістарычны факультэт БДУ. — У.Ф.).
— Алесь Мікалаевіч, у якім з літаратурных часопісаў Беларусі вы не працавалі?
— Ва ўсіх працаваў. Пачынаў я з “Бярозкі”, і гэты час адбіўся ў маёй памяці самымі светлымі ўспамінамі. Сюды трапіў амаль адразу пасля ўніверсітэта (да гэтага давялося некаторы час працаваць у бюро прапаганды Саюза пісьменнікаў). Былі вельмі цікавыя адчуванні, што я, здаецца, амаль школьнік, які зусім нядаўна дасылаў у “Бярозку” свае творы, чытаю і рэдагую такіх жа хлопцаў і дзяўчат, як я сам колькі гадоў назад. Чытаючы лісты з вершамі і адказваючы на іх, я стараўся нікога не пакрыўдзіць, бо разумеў, што значыць ліст з рэдакцыі для падлетка. Асабліва калі ў цябе няма літаратурных настаўнікаў, калі няма да каго звярнуцца па параду ці падтрымку.
Мне ў дзяцінстве пашанцавала, бо ў мяне такі літаратурны настаўнік быў: літаратурны гурток пры раённай газеце вёў Кастусь Турко. У яго на той час не выйшла ніводнай уласнай кніжкі, было ўсяго некалькі публікацый у часопісе “Маладоць”, але мы, падлеткі, глядзелі на яго, як на Бога, бо з іншымі пісьменнікамі ніколі не сустракаліся.
І колькі я працаваў у “Бярозцы” (а гэта было каля дзесяці гадоў), столькі імкнуўся знайсці добрыя словы для тых, хто толькі пачынаў сваю літаратурную кар’еру.
— Напэўна, некарэктным выказваннем можна было адбіць ахвоту пісаць?
— Мне цяжка сказаць, наколькі такое магчыма — у кожнага свой лёс і характар. І калі чалавек пісаў, а потым перастаў, то гэта толькі яго асабістае рашэнне. Прычын можа быць вельмі шмат. Напрыклад, у падлеткавым узросце ў літаратуру ідзе шмат дзяўчат, але ў выніку ў літаратуры хлопцаў застаецца больш, бо дзяўчаты выходзяць замуж і ім становіцца ўжо не да паэзіі, а жыццё не бачыцца такім рамантычным, як здавалася ў школьныя гады.
Большасць проста самі кідаюць пісаць. Вельмі шмат маіх знаёмых па школьным і студэнцкім жыцці пісалі, здаецца, нядрэнныя вершы, але куды яны зніклі і чаму, я не ведаю — я згубіў іх сляды. Яны выйшлі з літаратуры, толькі адчыніўшы гэтыя дзверы і развярнуўшыся на парозе.
Калі я прыйшоў працаваць у “Бярозку”, то ўбачыў у шафах велізарны архіў часопіса, які пачынаўся з сярэдзіны 30-х гадоў мінулага стагоддзя. Бясспрэчна, было цікава паглядзець, хто друкаваўся на старонках выдання ў 50-я ці 60-я гады. Нечакана было часам убачыць пад просценькімі, наіўнымі вершамі імёны тых, хто пасля стаў народным паэтам ці лаўрэатам высокіх прэмій. І наадварот, на старонках часопісаў тых гадоў можна прачытаць цікавыя вершаваныя творы, пад якімі стаяць імёны тых, хто так і не стаў прафесійным паэтам.
Потым каля года я працаваў у часопісе “Полымя”, а пасля ўтварэння холдынга “Літаратура і мастацтва” Раіса Баравікова, якая ў той час была галоўным рэдактарам часопіса “Маладосць”, прапанавала пайсці да яе намеснікам галоўнага рэдактара. У 2006 годзе холдынг “Літаратура і мастацтва” ўзначаліў Алесь Карлюкевіч, з якім мы завочна былі знаёмы яшчэ са школьных гадоў, бо абодва друкаваліся на староках “Бярозкі”. Ён прапанаваў мне пасаду галоўнага рэдактара часопіса “Нёман” (у гэты час я таксама быў намеснікам дырэктара холдынга). Потым перайшоў у “Полымя”, а праз некаторы час абсалютна нечакана для мяне паступіла прапанова ўзначаліць выдавецтва “Мастацкая літаратура”. Шчыра скажу, што для мяне ніколі не было важным займаць нейкія высокія пасады. Для мяне заўсёды галоўнае — камфортная работа ў добрым калектыве, і ва ўсіх выданнях, дзе я працаваў, былі цудоўныя супрацоўнікі.
— Усю вашу прафесійную кар’еру вы “ходзіце па адным і тым жа лесе”. А “ў поле” не хацелася выйсці?
— “У поле” не хацелася, таму што чым больш ты ходзіш “па лесе”, тым больш табе не хочацца з яго выходзіць, і ў кожны перыяд твайго жыцця ты ў ім адкрываеш штосьці новае. А “ў полі” трэба ўсё пачынаць спачатку, хоць у ім можа быць свая прывабнасць.
Кажу так, бо, на самай справе, я палявы чалавек — вёска, дзе я нарадзіўся і рос, знаходзіцца сярод поля: і да лесу далёка, і да рэчкі таксама. Для мяне поле было як лес. І калі я быў дзіцем, і калі быў студэнтам, і калі ўжо працаваў, для мяне было асалодай зайсці ў поле, легчы ў траву і глядзець на неба. Было цікава зблізку назіраць дзівосны свет зёлак і мурашак — колькі там жыцця!
Для мяне літаратурныя часопісы і літаратура — гэта тое, у чым, нягледзячы на доўгае прафесійнае жыццё ў літаратурных выданнях, увесь час можна знаходзіць нешта новае. Час мяняецца, мяняюцца аўтары, мяняюцца літаратурныя пакаленні, і з кожнай новай літаратурнай эпохай адчуваеш абнаўленне ў сабе. Для пісьменніка важна быць у кантакце не толькі са сваімі калегамі, а менавіта з літаратурнымі выданнямі. Мне цікава чытаць маладых — творы новых напрамкаў, новага стылю, які нясе ў літаратуру моладзь. І, безумоўна, гэта адбіваецца на тым, што я пішу сам.
— Вы з’яўляецеся аўтарам тэкстаў даволі вялікай колькасці песень. Ці не крыўдна, што аўтара тэксту часта не згадваюць?
— Бясспрэчна, хацелася б, каб аўтара ўказвалі. Але гэта тычыцца менавіта ўдалых песень. Калі гучаць “Добрыя людзі” ў выкананні Анатоля Ярмоленкі, а нас з Алегам Елісеенкавым як аўтараў не згадваюць, канечне, крыху крыўдна. Ну а калі песня няўдалая, можа, і добра, што не ведаюць яе аўтараў (Усміхаецца).
Самым песенным перыядам у мяне быў час з 1989 года. Я тады пазнаёміўся з кампазітарам Алегам Елісеенкавым, і мы сталі шмат пісаць: для Іны Афанасьевай, Якава Навуменкі, Аляксандра Саладухі. Дарэчы, усе песні, якія Аляксандр Саладуха спявае па-беларуску, — на мае словы.
У той час было шмат арыгінальных выканаўцаў са сваёй харызмай — гэтага нестае шмат якім артыстам. Тады мы шмат абмяркоўвалі, што і як пісаць. Але заўсёды імкнуліся, каб тэкст і музыка былі арыгінальнымі, непадобнымі да іншых. Сёння ж, на жаль, многія робяць наадварот: бясконца эсксплуатуюць адны і тыя ж матывы і вобразы, арыентуюцца на гатовыя шаблоны. Таму часам, праслухаўшы дзесяць песень, ты сядзіш з такім адчуваннем, што слухаў адну і вельмі доўгую.
Я крыху спазніўся са сваімі песнямі, бо як аўтар я чалавек іншай эпохі, той, калі музыку пісалі не на словы, а на вершы. І да гэтых вершаў былі высокія патрабаванні. Такія песні я і палюбіў яшчэ ў раннім дзяцінстве, на такіх песнях і выхоўваўся. Праўда, свайго голасу заўсёды вельмі саромеўся. На шчасце, на ўроках спеваў у школе настаўніца выклікала да дошкі адразу некалькі чалавек. Усе спявалі “ўжывую”, а я толькі адкрываў рот. Але рабіў гэта так старанна, што настаўніца спачатку здзіўлена глядзела на мяне, не разумеючы, чаму яна не чуе майго голасу, пасля падыходзіла зусім блізка і нахіляла галаву. Цяпер гэта называецца “спяваць пад фанаграму”, і многія папулярныя артысты на такіх спевах зрабілі сабе кар’еру. А я тады ледзь “наспяваў” на “чацвёрку” ў дзённіку.
Разам з тым тады я ведаў на памяць песні з усіх пласцінак, якія ў нас былі: спачатку 60-х, потым 70-х гадоў. І мне было няважна, народныя гэта песні ці тагачасная эстрада — слухаў усё, і яно ў мяне арганічна ўваходзіла.
У тыя часы суперпапулярнай перадачай была “Песня года”, і я, будучы школьнікам, вёў спецыяльны сшытак, у якім занатоўваў песні, што гучалі ў гэтай перадачы: пісаў назву, выканаўцу і — абавязкова! — аўтараў. Вельмі рана завёў песеннік, які, як сёння памятаю, адкрываўся песняроўскай “Вологдой”. Я палюбіў сапраўдную музыку (калі так можна гаварыць пра эстраду), а праз яе і сапраўдную паэзію.
Ёсць вершы, здавалася б, зусім не песенныя. Трэба быць геніем Ігарам Лучанком, каб на першыя строфы “Новай зямлі” Якуба Коласа напісаць цудоўную песню “Мой родны кут”, якая жыве ўжо шмат дзесяцігоддзяў. Калі згадаць творчасць Аркадзя Куляшова, то самая вядомая песня на яго словы — “Алеся” — была напісана на просценькі верш, які Куляшоў напісаў у 14 гадоў, а выдатныя творы яго філасофскай лірыкі так і не сталі песнямі. Ды і не кожны паэт, які піша добрыя вершы, зможа стварыць песенны тэкст.
— Ці не спрабавалі вы займацца мастацкім перакладам?
— У мяне ёсць 5—6 перакладзеных мной вершаў і яшчэ столькі ж незакончаных перакладаў. Я перакананы ў тым, што перакладаць трэба з мовы арыгінала. Бывала так, што, дасканала не ведаючы мову арыгінала, я спыняўся з-за таго, што не мог знайсці адпаведнага перакладу нейкага, на мой погляд, вельмі важнага слова, якое дапамагае раскрыць сэнс верша.
— Ёсць думка, што для паэта важна мець музычны слых.
— Музычны слых патрэбны і празаіку таксама. Шмат хто з празаікаў са мной пагодзяцца. Музычны слых дапамагае стварыць свой непаўторны стыль. Непаўторны стыль — гэта Уладзімір Набокаў, сербскі паэт і празаік Міларад Павіч, якога я б вельмі хацеў прачытаць у арыгінале, і шмат хто іншы.
Ну а паэту — і тым больш патрэбен музычны слых. Часам не можаш напісаць першы радок верша: здаецца, ёсць думка, ёсць вобраз, а ты ніяк не можаш умясціць яго ў радок таго рытмічнага малюнка, які задасць тон усяму вершу. Тое ж і ў прозе.
Я не магу пісаць верш з сярэдзіны. Бывала, адкладваў надоўга і выношваў радкі шмат часу, таму шмат якія вершы датаваны некалькімі гадамі. Як і не магу ў прозе, не дапісаўшы адзін раздзел, пераскочыць на іншы. Напрыклад, аповесць “Адзінокі васьмікласнік жадае пазнаёміцца” я пісаў тры ці чатыры гады, хоць яна зусім маленькая (на шчасце тых падлеткаў, хто яе прачытаў: яны ж не любяць аб’ёмныя творы). Я доўга не мог падступіцца да некаторых раздзелаў, якія тычыліся прататыпаў і герояў з рэальнага жыцця — аповесць шмат у чым аўтабіяграфічная і адлюстроўвае маё школьнае жыццё канца 70-х — пачатку 80-х гадоў.
— Але ж і жыве яна доўга…
— Ну, па літаратурных мерках, у яе яшчэ юнацкі ўзрост. Праўда, сам я даўно яе не перачытваў, бо адношуся да тых людзей, якія сябе не любяць перачытваць: кожны раз хочацца што-небудзь паправіць. Часам задумваюся пра тое, што, магчыма, калі б пісаў яе зараз, пісаў бы крыху або нават зусім інакш. Час мяняецца, і ўжо тады, калі я толькі ўзяўся за аповесць (а яна была надрукавана ў 2007 годзе), задаваў сабе пытанне: ці будзе гэта цікава сённяшнім падлеткам? Тым больш што гісторыя, якую я расказаў у аповесці, у 70-я магла б прывесці да выключэння са школы, а зараз успрымаецца нават як цнатлівая.
— Алесь Мікалаевіч, што вы лічыце самым вялікім сваім дасягненнем?
— Мне цяжка адказаць адназначна, бо ўва мне пастаянна жыве незадаволенасць зробленым, і калі я гляджу на свае кніжкі — паэзію, прозу, кніжкі для дзяцей — і песні, мне здаецца, што гэта можна было б зрабіць лепш. Я абсалютны “самакапанец”.
У 90-я гады я шмат пісаў для дзяцей. Адна з такіх кніг — “Незвычайнае падарожжа ў Краіну Ведзьмаў”. Аповесць, якая дала назву кнізе, расказвае пра падарожжа дзяўчынкі ў некалькі казачных краін. Я задумаў гэтую кніжку як першую з цэлай серыі, а наступныя павінны былі быць асобнымі гісторыямі пра тыя краіны, якія згадваліся ў аповесці. Але працяг я так і не напісаў, праз гады глянуўшы на сваю задуму іншымі вачыма, — дарогі ў гэтыя казачныя краіны з часам зараслі травой.
— Праз выдавецтва “Мастацкая літаратура”, якім вы кіруеце, сёння праходзіць ледзь не ўся літаратура Беларусі. На вашу думку, чаго нестае літаратуры краіны сёння?
— Кожнаму часу нечага не хапае. Нядаўна перачытваў дзённікі Івана Шамякіна, які, гаворачы пра беларускую літаратуру XX стагоддзя, адзначаў, што ў той час не хапала добрых раманаў, арыгінальнай паэзіі. У пачатку 80-х гадоў на старонках газеты “Літаратура і мастацтва” цэлы год ішла дыскусія, якую пачала Таіса Бондар, пра тое, што ў паэзіі ўсё пераспявана сотні і тысячы разоў і патрэбны штуршок у развіцці. А потым даведаўся, што і ў 60-я гады была падобная дыскусія — гэта характэрна для кожнай эпохі: патрэбныя цікавыя аўтары і новыя напрамкі. Сёння хацелася б больш арыгінальных твораў і ў прозе, і ў паэзіі, і ў дзіцячай літаратуры.
Я часта кажу, што ў беларускай дзіцячай літаратуры не хапае ўласных літаратурных герояў. У Расіі ёсць Чабурашка і Кракадзіл Гена, героі Прастаквашына, а ў нас хіба што Несцерка і Міколка-паравоз. Але такіх герояў могуць прыдумаць адзінкі пісьменнікаў — не хапае крэатыву.
Што тычыцца жанраў, то сёння недастаткова літаратуры для масавага чытача. Тут існуе вельмі тонкая грань паміж масавай літаратурай і бульварным чытвом, і размежаваць іх часам вельмі цяжка. Сёння чытач мае большы выбар і, на вялікі жаль, часцей выбірае кнігі для адпачынку.
Увогуле, для дырэктара выдавецтва “Мастацкая літаратура” пытанне, чаго нестае сёння літаратуры Беларусі, вельмі няпростае, хоць яго задаюць мне вельмі часта… Ужо не раз пасля такіх інтэрв’ю прыходзілі аўтары і прыносілі тое, “чаго не хапае”: вось, бярыце і друкуйце! Каб жа ўсё было так проста, я б пра гэта гаварыў кожны дзень.
— Наколькі цяжка пераканаць аўтара, што яго твор няўдалы?
— Усё залежыць ад аўтара і яго характару. Некаторыя ўпэўнены ў сваёй геніяльнасці, і такіх пераканаць амаль немагчыма. Такім я звычайна кажу: у вас жа ёсць права выбару, прапануйце свой рукапіс іншаму выдавецтву і дакажыце, што мы памыліліся. Але шмат і такіх, што прымаюць нашы аргументы і пагаджаюцца, дзякуюць за заўвагі. Ну а самыя жаданыя — тыя, каго добра ведаюць нашы чытачы і з нецярпеннем чакаюць іх новыя кнігі.
Гутарыў Уладзімір ФАЛАЛЕЕЎ.
Фота з архіва Алеся БАДАКА.
