Сёння ў гасцях праекта “Мая школа” чалавек, які ведае сферу сродкаў масавай інфармацыі знутры. На пытанні “Настаўніцкай газеты” адказвае вядомы ў краіне краязнаўца, літаратар і журналіст, міністр інфармацыі Рэспублікі Беларусь Алесь Карлюкевіч.
— Алесь Мікалаевіч, адкуль вы родам? У чым былі адметнасці вашага сямейнага выхавання?
— Нарадзіўся я ў вёсцы Зацітава Слабада Пухавіцкага раёна Мінскай вобласці. Маці Яніна Міхайлаўна працавала настаўніцай пачатковай школы, потым некаторы час працавала бібліятэкарам у сярэдняй школе. Бацька Мікалай Мікалаевіч быў калгаснікам, а потым рабочым Пухавіцкай ПМК-70.
Выхаванне было звычайным, як і ва ўсіх вясковых сем’ях. Безумоўна, мелі гаспадарку, якая была на плячах дарослых, а мы, дзеці, актыўна дапамагалі. Кожны дзень былі пэўныя звычайныя працоўныя заданні, але яны таксама былі і элементам выхавання. І гэта ўспрымалася як належнае з самага малога ўзросту. Як і ва ўсіх дзяцей, хапала часу і на вуліцу, і на футбол, і на рэчку. Але ў памяці трывала засталося, што ўлетку праца была абавязковай. З сябрамі ішлі ў калгас і працавалі на палях, каб зарабіць сабе нейкую капейку.
У мяне яшчэ ёсць сястра Людміла, якая на 5 гадоў старэйшая за мяне. З-за таго, што бацькі шмат працавалі (да таго ж пачатковая школа, дзе працавала мама, знаходзілася за некалькі кіламетраў ад нашай вёскі), у значнай ступені на ёй было і маё выхаванне.
— Ці памятаеце вы, як пайшлі ў школу?
— Наўрад ці магу ўспомніць менавіта 1 верасня 1971 года, калі пайшоў у Зацітаваслабадскую пачатковую школу, але верасні, звязаныя з 1, 2, 3 класамі, канечне ж, памятаю.
Увогуле, мяне заўсёды ўражвалі настаўнікі на фоне нашых вяскоўцаў: людзей, якія працавалі ў калгасе. Гэта было відаць і па іх інтэлігентнасці, і нават па вопратцы. Напрыклад, загадчык нашай пачатковай школы, а таксама мой настаўнік у 2 і 3 класах Андрэй Парфёнавіч Свірыдаў заўсёды быў у акуратным касцюме і белай кашулі. Настаўнік быў вельмі камунікабельны і, нягледзячы на яго сур’ёзнасць і адпаведны выгляд, пасля заняткаў часта браў мяне ў грыбы. Гэта таксама была навука жыцця: навука грыбніка і чалавека, які добра ведаў лес.
А першай настаўніцай была яго жонка, Вольга Лявонцьеўна, якая вучыла нас у 1 класе.
Мы жылі побач са школай. Каб дабегчы да яе, мне хапала некалькі хвілін. Калі, бывала, замарудзіўшыся, бачыў, як каля нашай хаты праходзіў настаўнік, трэба было абавязкова прыдумаць, як яго абагнаць, каб прыйсці ў школу раней за яго.
— Пачатковая школа заклала азы. Наколькі лёгка вы адаптаваліся ў іншай навучальнай установе?
— З нашай пачатковай школы ў мой год выйшлі 12 вучняў. І ўсе потым пайшлі ў Пухавіцкую сярэднюю школу, якая была недалёка ад нас. Адаптацыя была вельмі лёгкай, бо ў той школе ўжо вучыліся нашы старэйшыя сябры, а таксама мая старэйшая сястра. Таму ніякіх псіхалагічных складанасцей не было, мы ўліліся ў школьны калектыў вельмі арганічна. У паралелі былі 2 класы, нас падзялілі пароўну: 6 — у адзін і 6 — у другі.
— Відаць, усіх разам у адзін клас залічыць не рызыкнулі?
— Магчыма, і так. (Усміхаецца.) Але нягледзячы на такі падзел, мы вельмі лёгка кантактавалі з аднакласнікамі, старэйшымі, а потым і малодшымі сябрамі.
— Калі праявілася ваша схільнасць да гуманітарных навук?
— Гэта пачало праяўляцца недзе ў сярэдзіне школьнай адукацыі. У 6—7 класах я ўжо стаў актыўна кантактаваць з рэдакцыямі газет і пісаць заметкі. Менавіта тады я пачаў больш чытаць (а чытаў я і так шмат), і гэта паўплывала на поспехі ў гуманітарным складніку школьнай адукацыі.
— А як справы былі з прыродазнаўнымі і матэматычнымі навукамі?
— Я стараўся вучыць гэтыя прадметы, бо разумеў, што і дакладныя навукі вельмі шмат значаць у адукацыі і нават у выхаванні чалавека. Пры гэтым я вельмі цікавіўся навукова-папулярнай літаратурай. Відаць, гэта і набліжала мяне да дакладных навук. Сёння, дарэчы, калі з’явіцца такая неабходнасць, магу нават запісаць нескладаную хімічную рэакцыю (Смяецца.) Непрыняцця нейкіх школьных прадметаў не было найперш з-за таго, што настаўнікі, якія іх выкладалі, былі вельмі прафесійнымі.
— Хто са школьных настаўнікаў з’яўляўся для вас прыкладам, асобай, на якую можна было раўняцца?
— Сярод такіх людзей найперш назаву дырэктара Пухавіцкай школы Уладзіміра Аляксандравіча Яковіна, у асобе якога ўражвала надзвычайная тактоўнасць. Уладзімір Аляксандравіч выкладаў у нас гісторыю.
Другі гісторык, які ў нас таксама нейкі час выкладаў, — Васіль Маркавіч Лапко. Ён быў узорам пунктуальнасці і арганізаванасці. Сам ураджэнец вёскі Пухавічы, ён вельмі цікавіўся вывучэннем роднага краю і на ўрокі прыносіў шмат краязнаўчага матэрыялу. Вельмі ўражлівай асобай быў настаўнік беларускай мовы і літаратуры Рыгор Аляксандравіч Гардзей. Ён змог перадаць тую цеплыню, светласць і прыгажосць, якія ўласцівы беларускай мове. Яго манера выкладання вельмі імпанавала мне. Здавалася, што лепшага настаўніка беларускай мовы і літаратуры быць не можа.
— Ці гарэзнічалі ў школе?
— Усе нашы свавольствы былі ў межах зносін з аднакласнікамі. Гэта былі жарты, якія не насілі агрэсіўнага характару. Канечне, здаралася ўсякае, але жорсткасці ніколі не было, ды я нават не памятаю, каб у нас былі такія аднакласнікі.
— Ці сустракаецеся з аднакласнікамі? Калі апошні раз былі ў сваёй школе?
— Зараз, калі ёсць магчымасць, сустракаемся. Гэта адбываецца рэдка, часам — выпадкова, але ад такіх сустрэч павявае цеплынёй і прыязнасцю. А пяць гадоў назад быў у сваёй школе з нагоды яе 150-гадовага юбілею.
— Чым быў абумоўлены выбар менавіта ваеннай журналістыкі?
— Так склалася, што ў тыя гады ў нашай школе вельмі папулярнай была вайсковая служба. Шмат хто ішоў паступаць у ваенныя навучальныя ўстановы. Прынамсі, у Сувораўскае ваеннае вучылішча паступілі тры хлопцы з паралельнага класа. Ведаю, нехта таксама спрабаваў, але не паступіў. У адзін год са мной паступіў Алег Сухадольскі, Слава Гардзей паступіў у Кіеўскае марское ваенна-палітычнае вучылішча. Аляксандр Казак крыху раней паступіў у Сувораўскае вучылішча — шмат хто з розным поспехам спрабаваў будаваць вайсковую кар’еру. Вялікую ролю адыгрывала тое, што, ужо стаўшы афіцэрамі, выпускнікі прыходзілі ў школу і расказвалі пра вучобу і службу.
У нас быў вельмі цікавы настаўнік пачатковай ваеннай падрыхтоўкі Анатоль Сцяпанавіч Усцінаў. Вельмі прамалінейны і дынамічны. У іншых класах ён выкладаў фізкультуру, а ў нас — ПВП. Убачыўшы маю зацікаўленасць журналістыкай і ведаючы, што я з’яўляюся карэспандэнтам шэрага выданняў і шмат пішу, Анатоль Сцяпанавіч падказаў мне, што ў Львове ёсць навучальная ўстанова, у якой можна сумясціць навучанне ваеннай прафесіі і журналістыцы. Так я стаў курсантам факультэта журналістыкі Львоўскага вышэйшага ваенна-палітычнага вучылішча.
— У якім выданні выйшла ваша першая публікацыя?
— Гэта была карэспандэнцыя “Подзвігі землякоў” у часопісе “Бярозка”, якая выйшла ў 1976 годзе. Тады я скончыў 5 класаў. Потым друкаваўся найперш у дзіцячых выданнях: згаданай “Бярозцы”, “Піянеры Беларусі”, “Зорьке”, маладзёжных газетах “Чырвоная змена” і “Знамя юности”. Шмат пісаў для газеты “Физкультурник Белоруссии”, бо школа наша была вельмі спартыўнай, было пра што пісаць.
Дарэчы, пашана да спорту была дзякуючы намаганням настаўнікаў фізічнай культуры, якія былі вельмі цікавымі і няўрымслівымі. Міхаіл Аляксандравіч Журок і Уладзімір Аляксандравіч Івашка ўмелі арганізаваць дзяцей, арганізоўвалі работу шматлікіх гурткоў і спартыўных секцый. Нават не ведаю, ці знойдуцца зараз такія актыўныя настаўнікі фізвыхавання.
А больш за ўсё друкаваўся ў раённай газеце “Сцяг працы”, якая зараз называецца “Пухавіцкія навіны”. Менавіта пры рэдакцыі раёнкі я скончыў грамадскую інстытуцыю — школу рабочых і сельскіх карэспандэнтаў. На працягу двух гадоў кожны месяц нас выклікалі на заняткі. Гэта былі сур’ёзныя лекцыі, якія чыталі дасведчаныя людзі. Аляксандр Барысавіч Ісачанка вельмі сур’ёзна ставіўся да арганізацыі гэтых заняткаў. Нават памятаю некаторых лектараў, якія выкладалі ў гэтай школе. Што для нас, пачынаючых журналістаў, значылі лекцыі Паўла Іванавіча Маліхтаровіча, кандыдата эканамічных навук, які ўзначальваў саўгас у нашым раёне. Уявіце сабе: у 8 ці 9 класе паслухаць лекцыю пра тое, як можна асвятляць вытворчае жыццё вёскі. А выступленні перад намі вядомага краязнаўцы заслужанага настаўніка Віктара Рыгоравіча Арлова, заснавальніка двух музеяў у 4-й мар’інагорскай школе, які сам часта выступаў у рэспубліканскім друку?! Калі ён расказваў пра ўласнае бачанне месца гісторыі ў героіка-патрыятычным выхаванні, гэта было вельмі цікава.
— Вы працавалі шмат у якіх выданнях. Якая з газет для вас найбліжэй да душы?
— Бясспрэчна, бліжэй за ўсё “Звязда”. Я прыйшоў туды пасля вайсковай службы, адслужыўшы ў арміі 14 гадоў, калі лічыць вучобу ў вучылішчы. Гэта было станаўленне мяне як журналіста і разуменне адрознасці работы ў ваенным друку і ў тых выданнях, якія арыентаваны на масавага чытача і не маюць спецыялізаванага характару, асваенне новага для мяне праблемна-тэматычнага поля. Акрамя гэтага, мне давялося працаваць з вядомымі журналістамі і публіцыстамі, у якіх можна было шмат чаму навучыцца, і, канечне, з унікальным рэдактарам, з якім я ўвесь час сутыкаюся па жыцці, — Уладзімірам Браніслававічам Наркевічам.
Таксама вялікі вопыт прынесла работа ў рэдакцыі газеты “Советская Белоруссия”. Мне вельмі падабалася — і гэтыя традыцыі існуюць да нашага часу — надзвычайная структураванасць у зносінах усіх членаў творчага калектыву. Чаму гэта важна? Ад арганізаванасці і ад уплываў арганізацыйнага характару ў многім залежыць паспяховасць нашай творчай прафесіі. Газета ствараецца калектыўна, мае цэласны характар і адпавядае запатрабаванням часу і запытам грамадства.
— Што можаце згадаць са свайго камсамольскага юнацтва (наша размова праходзіць якраз у час святкавання 100-годдзя УЛКСМ)?
— У школе я быў сакратаром камітэта камсамола школы, а таксама пэўны час — членам бюро райкама камсамола. Гэта былі вельмі цікавыя гады. Стараўся знаходзіць адказы на нейкія сутнасныя пытанні: тое, што можа вызначаць канкрэтную працу. Вельмі рады, што менавіта ў гэты час пазнаёміўся са старэйшымі таварышамі з кагорты тых, хто працаваў у Пухавіцкім райвыканкаме. Шмат з кім сябрую і сёння. Мне здаецца, што час грамадскай актыўнасці, які прыпаў на 70—80-я гады, шмат значыць і для мяне асабіста.
— Ці дапамог “камсамольскі” вопыт потым працаваць у “Чырвонай змене”?
— Думаю, наўрад ці можна правесці такія паралелі. Гэта былі іншыя часы. І я ўпэўнены, што традыцыі з часу ў час штучна не пераходзяць.
— З чаго складаецца ваш дзень?
— Гэтак жа, як і ва ўсіх. Шмат увагі на працягу дня даводзіцца ўдзяляць атрыманню інфармацыі. Без гэтага адчуваю сябе няўтульна. Можа, дзеля гэтага рэжацца час, які мог бы спатрэбіцца на іншыя службовыя клопаты, але разумею, што без гэтага будзе цяжка прымаць рашэнні і фарміраваць меркаванні, быць аб’ектыўным суразмоўцам з тым ці іншым падначаленым ці калегам. Важна ўвесь час заставацца ў кантэксце.
— Ці лічыце вы сябе дзеючым журналістам?
— Ёсць шэраг клопатаў, якія мяне не мінаюць, звязаныя з арганізацыяй таго супольніцтва, якое традыцыйна ідзе ад работы ў Выдавецкім доме “Звязда”. Мы ў свой час пры падтрымцы тагачаснага кіраўніцтва Міністэрства інфармацыі шмат зрабілі для арганізацыі міжнародных літаратурных сувязей. Навідавоку зараз супрацоўніцтва беларускага кніжніцтва з Кітайскай Народнай Рэспублікай. Сёння сфарміравалася пэўная атмасфера цікавасці да кітайскай літаратуры, упершыню ў гісторыі Беларусі фарміруецца (можа, са мной паспрачаюцца вучоныя) гісторыя беларускай кітаістыкі ў літаратуры: пачаліся пераклады кітайскай літаратуры з мовы арыгінала. Гэта відаць і па серыі “Светлыя знакі: паэты Кітая”, што раней выходзіла ў Выдавецкім доме “Звязда”, а зараз працягвае існаваць у “Мастацкай літаратуры” (з канца 2015 года выдадзена ўжо 12 кніг, пераклады для якіх рабілі выпускнікі філалагічнага факультэта і факультэта міжнародных адносін БДУ). Склаліся добрыя адносіны ў выданняў, і ў першую чаргу ў часопіса “Маладосць”, з перакладчыкамі лінгвістычнага ўніверсітэта. Гэта можна ўбачыць па традыцыйных штогадовых перакладчыцкіх нумарах часопіса. Гэтая перакладчыцкая работа звязана і з класічнай англійскай літаратурай, літаратурай ЗША. Дарэчы, у лютым наступнага года Злучаныя Штаты Амерыкі будуць ганаровым госцем на чарговай Мінскай міжнароднай выставе-кірмашы. Таму мае журналісцкія памкненні звязаны з тым, каб грамадскасць ведала пра такія падзеі са старонак розных выданняў.
— Вы вядомы таксама і як літаратар. Што вы лічыце сваім галоўным літаратурным дасягненнем?
— Мастацкая літаратура — гэта той занятак, які патрабуе ўкладання ўсяго часу. Іншыя справа, што я пісаў і пішу пра свой родны Пухавіцкі край. У свой час шмат ездзіў, працаваў у бібліятэках і архівах, каб стварыць краязнаўчы партрэт роднага краю. І як плён усёй гэтай работы нарадзілася кніга “Літаратурная карта Пухаўшчыны”, якая мела два дапоўненыя перавыданні пад іншымі назвамі: “І марам волю дам”, а потым “Краязнаўчы рэсурс у вывучэнні беларускай літаратуры” на прыкладзе гісторыка-літаратурнай прасторы Пухавіцкага краю. З гэтым раёнам звязаны імёны шматлікіх пісьменнікаў розных краін і часоў: і англійскай пісьменніцы Сесіль Чэстэртан, і Максіма Горкага, і Ільфа і Пятрова, і шматлікіх беларусіх літаратараў. Тут падоўгу жылі Янка Маўр, Якуб Колас, у Мар’інай Горцы працаваў Дом творчасці Саюза пісьменнікаў Беларусі, з гэтай зямлёй звязаны лёс кніжнага графіка Аркадзя Астаповіча.
Фактычна гэта мая галоўная праца, якую я вяду яшчэ са школы: матэрыялы для гэтай кнігі я пачаў збіраць яшчэ вучнем 9 класа. Тады, безумоўна, я не думаў, што гэта калісьці выльецца ў кнігу.
— Які след у вашым жыцці пакінулі гады вучобы ў ваенным вучылішчы?
— Тыя, хто прайшоў вайсковую службу (такіх маладых людзей усё менш), разумее, што жыццё ў вайсковым калектыве — гэта выхаванне характару, узаемаадносін, выхаванне сябе як асобы. Таму, канечне, як і ў любым калектыве, былі цяжкасці. Сёння жыццё складваецца так, што мы часта сустракаемся з аднакурснікамі, але не на афіцыйных сустрэчах. Шмат маіх аднакурснікаў і сяброў у Маскве, Мінску, у іншых гарадах Расіі, Беларусі і Украіны. Дзякуючы віртуальнаму свету, падтрымліваем зносіны, а з некаторымі ўдаецца сустрэцца асабіста. Але мне здаецца, што самы галоўны плён, які прынеслі курсанцкія гады, — гэта разуменне таго, што такое сапраўдная дружба.
— Дзе праходзіла ваша служба ў якасці ваеннага журналіста? У чым была адметнасць гэтай работы?
— Спачатку я служыў у Туркестанскай ваеннай акрузе, потым — нейкі час на Кубе, а потым, пасля вяртання, — яшчэ пяць гадоў у Мінску.
Ваенная журналістыка адрозніваецца ад грамадзянскай не толькі скіраванасцю на вайсковую тэматыку, але і ўвогуле прывязкай да вайсковай службы. Я доўгі час працаваў у шматтыражных салдацкіх газетах. Гэта было жыццё ў салдацкім калектыве, дзе ты вельмі блізкі да сваіх герояў: салдат, камандзіраў і начальнікаў.
Звольніўся з арміі я ў званні маёра, а ўжо ў ваенкамаце мне ўручылі чарговыя пагоны падпалкоўніка.
— Ці маеце вы выкладчыцкі вопыт? Ці падабалася вам гэта?
— Я пэўны час працаваў у Інстытуце журналістыкі Белдзяржуніверсітэта. Чытаў курс, звязаны з мастацка-публіцыстычнымі жанрамі, а таксама курс па ўводзінах у літаратурную работу, дзе расказваў пра дзейнасць нашых выдавецтваў, літаратурна-мастацкую перыёдыку і пра тыя адрасы, куды маглі б прыкласціся намаганні і памкненні студэнтаў спецыяльнасці “Літаратурная работа”.
Мне падабалася гэтая работа. Але ў мяне была яшчэ адна мэта: “выцягнуць” некага з зацікаўленых студэнтаў на работу ў нашы выданні. Дзякуючы менавіта такому фармату зносін, шмат хто прыйшоў працаваць і ў літаратурна-мастацкую перыёдыку, і ў “Звязду”. Увогуле, мне здаецца, што ў большай ступені адукацыя павінна быць практыка-арыентаванай. І адбор павінен адбывацца як мага раней. Таму ўжо на 2—3 курсах я некаторых сваіх студэнтаў імкнуўся нават узяць у штат рэдакцый. З гэтай прычыны вельмі вялікую ўвагу ўдзяляў студэнцкай практыцы, якая супадала з тымі месцамі, дзе я працаваў.
— Якія, на вашу думку, яшчэ ёсць шляхі для павышэння практыкаарыентаванасці падрыхтоўкі журналістаў?
— Быў час, калі ў журналістыку прыходзілі людзі сталага ўзросту, якія атрымалі адукацыю ў вышэйшай партыйнай школе на рэдактарскім аддзяленні. Некалі таксама гэта вызначалася тым, што шмат хто з выпускнікоў факультэта журналістыкі, адпрацаваўшы ў прафесіі 10—15 гадоў, атрымліваў адукацыю па той сферы, пра якую пісалі. Напрыклад, карэспандэнты нават рэспубліканскіх выданняў, якія пісалі на аграрную тэматыку, мэтанакіравана заканчвалі сельскагаспадарчыя тэхнікумы, каб мець магчымасць большага паглыблення. Гэта нармальная тэндэнцыя, якая мае права на жыццё, як і іншыя падыходы, звязаныя з практыкаарыентаванасцю журналістаў.
— Ці ёсць нешта, чаго вы яшчэ не зрабілі?
— Што тычыцца задачы працягу кнігі пра Пухавіччыну, то яна больш фантазійная. Тут ужо як атрымаецца.
Сёння ў мяне вельмі цікавая работа. Я адношуся да сваёй пасады і месца, якое займаю, з пункту гледжання таго, што можна зрабіць для нашых сродкаў масавай інфармацыі. З вялікай цікавасцю вывучаю электронныя сродкі масавай інфармацыі і работу масмедыя ў інтэрнэт-прасторы. Гэта звязана з задачамі, якія міністэрства выконвае ў частцы фарміравання заканадаўчай базы пад гэтую сферу СМІ, а таксама з рэчаіснасцю.
Мне здаецца, што шмат у чым масмедыя нашай краіны спазняюцца ў сваім развіцці ў параўнанні з развіццём сродкаў масавай інфармацыі ў свеце. Таму хацелася б надаць новыя хуткасці гэтым працэсам. Мяне вельмі цікавіць праблемна-тэматычная скіраванасць масмедыя. Лічу, што газеты ў большай ступені павінны спецыялізавацца на пэўнай праблематыцы. Старыя перакананні, што ўсе выданні з’яўляюцца грамадска-палітычнымі, абавязкова павінны набыць новае гучанне. Безумоўна, палітыка, як і эканоміка, — гэта аснова інфармацыйнай прасторы. Іншая справа, што гэта ў розных выданнях трэба выкладаць па-рознаму: з рознага тэматычнага і творчага пункту погляду.
Нам не хапае выданняў, дзе былі б моцна прадстаўлены эксперты. У нас вялікая краіна, шмат разумных галоў. І таму хацелася б больш публіцыстычнай актыўнасці вучоных, але, як мне здаецца, іх могуць разварушыць у першую чаргу журналісты, якія разумеюць, што спажыўцу патрэбна інфармацыя. Хацелася б больш бачыць навуковай публіцыстыкі. Напрыклад, я з цікавасцю чытаю тыя артыкулы ў “Настаўніцкай газеце”, дзе гаворыцца пра прэстыж прафесіі, у якіх журналісты прадстаўляюць настаўніцкія дынастыі. Разам з тым адзначаю тыя высокія задачы, якія выкладаюцца ў метадычных публікацыях, калі яны стасуюцца з жыццём і прымеркаваны да жыцця. І таму, на маю думку, шмат якія тэмы маглі б даць жыццё новым дыскусійным пляцоўкам на старонках СМІ, адтуль бы выходзілі новыя ідэі і фарматы.
Уладзімір ФАЛАЛЕЕЎ.
Фота БелТА і з архіва Алеся КАРЛЮКЕВІЧА.
