Аўтэнтычныя пісанкі, жывапісныя палотны, лялькі, свістулькі… Студэнтаў і выкладчыкаў Брэсцкага дзяржаўнага ўніверсітэта імя А.С.Пушкіна аб’яднала народная творчая майстэрня выяўленчага і дэкаратыўнапрыкладнога мастацтва “Повязь”. Падрабязнасці — у матэрыяле карэспандэнта “Настаўніцкай газеты”.
Акцэнт на лакальнай культуры
Слоўнікі тлумачаць “повязь” як “пераемная сувязь”. Якраз гэта — пераймаць забытае мастацтва, каб не страціць сувязь з мінулымі пакаленнямі, — і ставяць сваёй задачай муж і жонка Валерый і Марына Марчук, старшыя выкладчыкі кафедры педагогікі і методык пачатковай адукацыі. Сваё аб’яднанне па інтарэсах “Повязь” яны стварылі больш за 25 гадоў назад для тых студэнтаў, якім было недастаткова вучэбнай праграмы і хацелася глыбей спазнаць каларыт палескіх рамёстваў. У вольны час маладыя творцы займаліся рэканструкцыяй ручнікоў Брэсцкага рэгіёна, семантыкай іх арнаменту, знаёміліся з народнымі строямі і інш. Паступова аб’яднанне шырылася і вырасла да творчай майстэрні, якой пазней было прысвоена званне народнага аматарскага калектыву.
Як расказала майстар народных мастацкіх рамёстваў Марына Марчук, зараз іх майстэрня працуе па двух асноўных напрамках — акадэмічным і народным. Першы ўключае ў сябе правядзенне пленэраў і арганізацыю выстаў па іх выніках. Падчас выездаў студэнты не толькі ўдасканальваюць мастацкае майстэрства, але і спазнаюць гісторыю роднага краю. Работа ў кірунку дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва звяртае студэнтаў да лакальнай культуры Брэстчыны (Кобрына, Маларыты, Давыд-Гарадка і іншых населеных пунктаў), і тыя ўзнаўляюць мясцовыя рамёствы ва ўніверсітэцкай майстэрні.
Каларыт вобразаў, самабытнасць рамёстваў, выкарыстанне прыродных матэрыялаў удзельнікамі “Повязі” заўсёды высока ацэньваюцца экспертамі падчас конкурсаў. Поспехі студэнтаў адзначаны дыпломамі і медалямі міжнароднага конкурсу выяўленчага мастацтва “Кубак Беларусі”, рэспубліканскіх конкурсаў “Грані творчасці”, “Погляд у нябёсы” і іншых.
Прыхільнікі выяўленчага мастацтва асвойваюць жывапіс, малюнак, графіку. Будучыя настаўнікі малодшых класаў вырабляюць лялек, працуюць з глінай, шамотам, гіпсам, займаюцца пластыкай, асвойваюць розныя тэхнікі мастацкай апрацоўкі тканіны і саломы, вышыўку, выцінанку, пісанку і інш.
Цвічок-пісачок і трубачка-леечка
У ліку самых захопленых пісанкай — другакурсніца Лізавета Чубінашвілі. Дзяўчына працуе ў тэхніцы графіка, і якраз у пісанцы, дзе спалучаюцца лініі і кропкі, яе прыхільнасць аказалася вельмі дарэчы. Мы трапілі на заняткі па роспісе, дзе Лізавета прадэманстравала нам сваё майстэрства.
Наносячы расплаўленым воскам узоры на вараныя яйкі, Лізавета расказвае:
— Для мяне пісанка — гэта ўспаміны пра дзяцінства. Мае мама і бабуля распісвалі яйкі для нас, дзяцей. Калі я падрасла, стала сама вучыцца роспісу. Кожны год шукала новыя спосабы фарбавання яек, і мы з мамай перад Вялікаднем іх прымянялі. Калі я паступіла ва ўніверсітэт, адразу ж прыйшла займацца і ў мастацкую студыю “Повязь”. Спачатку прымала ўдзел у конкурсах са сваімі графічнымі работамі, але Марына Уладзіміраўна прапанавала прымяніць гэтыя тэхнікі ў пісанцы.
Мне цікава і самой вучыцца, і вучыць гэтаму іншых. Напрыклад, нядаўна мы з Марынай Уладзіміраўнай праводзілі майстар-клас па пісанцы ў мастацкім музеі Брэста — філіяле Брэсцкага абласнога краязнаўчага музея. У будучыні планую глыбей асвойваць і пісанку, і іншыя кірункі. Мне як будучай настаўніцы малодшых класаў хочацца вывучыць як мага больш кірункаў, каб некалі паказаць іх усе дзецям. Так яны змогуць выбраць для сябе тое, у чым захочуць развівацца глыбей. І абавязкова сярод мноства варыянтаў для выбару будзе пісанка.
Цяпер Лізавета Чубінашвілі засяродзілася на традыцыйнай дамачаўскай пісанцы. Калекцыі распісных яек, якія стварае ў гэтай тэхніцы, яна прадстаўляе на рэспубліканскіх конкурсах і выставах, мае шэраг перамог. Выдатнае валоданне названай тэхналогіяй паспрыяла таму, што нядаўна Лізавета стала ўдзельніцай Беларускага саюза майстроў народнай творчасці, прычым адной з самых маладых у краіне.
Марына Уладзіміраўна адзначыла, што некалі на Палессі дэкарыравалі роспісам не толькі велікодныя, але і так званыя сёмушныя пісанкі. Гэтае мастацтва творчая каманда пераймала ад жыхарак вёсак Дамачава і Астрамечава Брэсцкага раёна.
— На Тройцу (інакш гэтае свята называюць Сёмуха, а ў нашай мясцовасці — яшчэ і Зелянец) нашы продкі ўпрыгожвалі дамы і цэрквы зялёнымі галінкамі, а яйкі, у адрозненне ад чырвоных велікодных, фарбавалі ў адценні зялёнага. Мы цалкам страцілі традыцыю сёмушнай пісанкі, пра тое, што яна тут была, не ведаюць нават навукоўцы, этнографы, але яна яшчэ жыве ва ўспамінах жыхароў. Мы са студэнтамі і імкнёмся яе аднавіць, — адзначае Марына Уладзіміраўна.
Выкладчыца расказала, што на свята Зелянец вакол усё расцвітае, таму галоўны сюжэт у роспісе — раслінныя матывы: кветкавыя разеткі і паўразеткі, гірлянды з кветак, каласкі. Асноўнымі элементамі здаўна былі архаічныя сімвалы — кропка і выцягнутая кропля.
— У мінулых пакаленняў нашых продкаў з Дамачава кропкі на пісанцы сімвалізавалі засеяную раллю, а кроплі маглі ўтвараць каласкі як сімвал хлеба, трыліснікі як сімвал лапы бусла і інш. Галоўны сюжэт на астрамечаўскай пісанцы — стылізаваныя ветракі. Такія ў Астрамечаве малявалі яшчэ з часоў, калі там былі вадзяныя млыны. Мясцовыя майстрыхі раскрылі і сакрэты аўтэнтычных фарбавальнікаў. Для велікодных галоўны інгрэдыент — цыбульнае шалупінне. Калі дабавіць ржавыя цвікі, то цыбульны адвар атрымае залацістае адценне. Яркія пігменты для творчасці дае сок морквы, буракоў, ягад. Зялёны ж колер сёмушным пісанкам надаюць парасткі жыта — іх заварвалі, настойвалі і ў іх адварвалі яйкі. Кара дзікай яблыні і пупышкі бэзу надаюць салатава-жоўтае адценне, а больш цёмны колер — шышкі вольхі. Калі неабходна атрымаць вохрыстыя адценні, то ў адвар можна дабавіць кару дуба, — дзеліцца здабытымі сакрэтамі Марына Уладзіміраўна.
Па яе словах, не менш важны тут і інструмент. Такі нідзе не купіш, але стварыць яго зможа кожны:
— Галоўны інструмент, якім спрадвеку распісвалі пісанкі майстрыхі на нашай зямлі, — цвічок-пісачок. Ім наносілі ўсяго тры дэкаратыўныя элементы — кропку, коску і выцягнутую кроплю, але з іх складваецца неверагодная колькасць арнаментаў, узораў. Адна з самых пажылых жыхарак Астрамечава расказала, як робіцца пісачок для малявання ветрачкоў. Такі яна памятае з дзяцінства — ім стваралі пісанкі яшчэ яе бабулі. Бярэцца металічны наканечнік-трубачка са звычайнага шнурка і мацуецца на драўляную палачку. У гэтую трубачку набіраецца расплаўлены над свечкай воск, і з яе ён выліваецца, утвараючы роўныя графічныя лініі. Цікава, што ў кожнай майстрыхі быў свой стыль работы. Ад дыяметра трубачкі-леечкі, памеру, аддаленасці аднаго элемента ад другога залежыць мастацкі почырк аўтара.
Керамічнае цяпло
Валерый Марчук аддае перавагу кераміцы. За дзесяцігоддзі ён стварыў сотні скульптурных вырабаў, быў удзельнікам найбуйнейшых рэспубліканскіх фестываляў, мае шэраг узнагарод як за ўласныя творчыя дасягненні, так і за поспехі вучняў.
Усе фігуркі Валерыя Іванавіча надзелены мастацкімі якасцямі і жыццёвай філасофіяй. Аўтар выкарыстоўвае традыцыйныя керамічныя тэхналогіі: лепку, дэкарыраванне глазурай, дымленне, ваксаванне. Але ён не супраць і паэксперыментаваць. Таму ў яго вырабах смела спалучаюцца рознахарактарныя матэрыялы: да гліны дабаўляюцца шкло, камень, цэгла, метал і інш. Асабліва незвычайна выглядае яго калекцыя скульптур у стылі стымпанк, дзе ў керамічным фармаце спалучыліся рухавікі, шасцярэнькі, шрубы, цвікі і інш.
Але найбольш у яго калекцыях гліняных цацак-свістулек. Развіццю гэтага народнага рамяства ён прысвячае большую частку свайго часу.
Валерый Марчук упэўненымі і дакладнымі рухамі з камячка гліны стварае птушку, якая напрыканцы нашай размовы набывае меладычны галасок. Побач падобная свістулька нараджаецца ў руках студэнткі 3 курса Паліны Кашальковай.
— На Палессі было шмат выдатных майстроў, якія працавалі з глінай. Зігмунд Жылінскі — у Ружанах, Антон Такарэўскі — у Пружанах, Мацвей Пячонка — у Гарадной. Хацелася б, каб іх майстэрства працягвала жыць. Мы гаворым пра лакальную культуру, якую пераймаем ад мінулых пакаленняў. Не абагульняем, а бяром чыстыя прыёмы ад вытокаў. Бо для нас важна захоўваць рэгіянальную культуру. Напрыклад, сёлета мы заняліся рэканструкцыяй творчасці Зігмунда Жылінскага. У нас ёсць адна яго арыгінальная работа, якую нам перадала дачка вядомага кераміста. Паліна Кашалькова нават стварыла цэлую калекцыю гліняных свістулек па матывах работ Зігмунда Жылінскага і выканала курсавую работу “Развіццё творчых здольнасцей у дзяцей малодшага школьнага ўзросту на прыкладзе традыцыйнай глінянай цацкі”, — расказвае Валерый Іванавіч.
Сярод яго выпускніц і мастак-педагог Ганна Абрамчык. Цяпер у яе свая ўзорная студыя “Крокі” ў Цэнтры дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі Брэста. Яна таксама зазірнула ў майстэрню:
— Я з дзяцінства люблю кераміку, працягнула яе асвойваць і ва ўніверсітэце, выбраўшы з шэрага іншых кірункаў, і працягваю ёй займацца да гэтага дня. Мая студыя “Крокі” — гэта працяг таго, чаму я навучылася ва ўніверсітэце. Мае навучэнцы асвойваюць кераміку, ладзяць свае выставы. Гліна — гэта прыродны, жывы, цёплы матэрыял, таму і гісторыя, якая развіваецца ў цацках і скульптурах, — гэта жывыя эмоцыі. Цацка — першае, што ляпілі дзеці, таму формы ў вобразах наіўныя і зразумелыя. Часта яны застаюцца такімі ж, нават калі ствараюцца дарослымі людзьмі. І гэта выдатна: варта заўсёды заставацца крыху дзецьмі, прасцей ставіцца да навакольнага свету.
Ноткі аўтэнтыкі
Марына і Валерый Марчук робяць усё, как перадаць сваё стаўленне да народных рамёстваў студэнтам. Але адзначаюць, што ім хацелася б, каб яшчэ ў школе іх падапечныя мелі магчымасць атрымліваць на ўроках мастацтва больш трывалую аснову ў выяўленчым мастацтве і дэкаратыўна-прыкладной творчасці. У такім выпадку, калі яны стануць студэнтамі, выкладчыкі змогуць пачынаць не з элементарных асноў, а адразу з больш грунтоўнай, адмысловай падрыхтоўкі. Так будучыя настаўнікі за чатыры курсы паспеюць куды больш.
Але пры гэтым педагогі адзначаюць, што стаўленне да аўтэнтыкі ў моладзі мяняецца да лепшага і жадаючых да яе дакрануцца з кожным годам усё больш. Марына Уладзіміраўна разважае:
— Надыходзіць час рэнесансу, адраджэння забытых рамёстваў. Запыт ёсць, разуменне — таксама, але пакуль не хапае глыбіні пазнання, самааданнага паглыблення ў кірунак. Доўгі час мы забывалі пра захаванне аўтэнтычнага мастацтва, але сёння сітуацыю выпраўляюць школы рамёстваў, мастацкія студыі. Праўда, у сучасных выкладчыкаў не заўсёды ёсць накіраванасць на аўтэнтыку. Часам дзейнасць маладых майстроў і іх вучняў нацэлена выключна на “А я хачу рабіць так!”. Яны арыентуюцца толькі на ўласны густ, таму ў іх вырабах парушаны законы кампазіцыі, раўнавагі, не працуюць сродкі мастацкай выразнасці… Яны не гатовы вярнуцца да традыцыі, імкнуцца толькі да самавыяўлення. Мы ж сваіх вучняў пераконваем, што самавыяўленне пачынаецца толькі тады, калі ёсць вопыт, веды пра традыцыі. Толькі на базе разумення асноў, умення, глыбокага пазнання можна дазволіць сабе самавыяўленне. Нам ёсць чаму вучыцца ў продкаў, што захоўваць, чаму вучыць моладзь і чым ганарыцца.
Святлана НІКІФАРАВА
Фота аўтара
