Калі ідзеш на інтэрв’ю да акцёра, якога неаднаразова бачыў на сцэне і ў кіно, часта губляешся ў здагадках: які ён сапраўдны… Ідучы да героя сённяшняй размовы, вагаўся паміж двума створанымі ім вобразамі: Цярэшкі Калабка з “Трыбунала” і Пранцыся Пустарэвіча з “Паўлінкі”. І не адгадаў… Народнаму артысту БССР і СССР Генадзю Сцяпанавічу Аўсяннікаву падуладна, здаецца, усё: і глыбока драматычныя ролі, і фарсава-камічныя. Але на самай справе ён абсалютна звычайны чалавек, без налёту высакамернасці і ганарлівасці. Нездарма літаратурны крытык Таццяна Арлова неяк назвала яго “неглазураваным артыстам”.
— З чаго пачалася ваша школа? Відаць, гэта было ўжо пасля вайны?
— А вось і не адгадалі! У першы клас я пайшоў у 1942 годзе, і школа была нямецкая — на акупаванай тэрыторыі немцы адкрывалі школы. Як там было, ужо добра і не памятаю. У савецкую школу я пайшоў у 1943 годзе. Фронт тады стаяў на Проні яшчэ цэлы год, а на вызваленай тэрыторыі (гэта быў Клімавіцкі раён Магілёўскай вобласці) наладжвалася жыццё.
Дзіўна і страшна было — па-ўсякаму. Пісалі мы на газетах — вялікімі літарамі ўпоперак радкоў (галоўнае, каб на тых газетах не было фотаздымкаў ніякіх правадыроў!). Чарніла ніякага не было: давілі крушыну і пісалі яе сокам, або наскрабалі сажы з печы, дадавалі вадзічкі — і таксама “чарніла” гатовае! Пяро мацавалі 
на палачку ці аловак, а ў каго была ручка, таго лічылі багатым чалавекам. Мацавалі пёры і на капсулі — з аднаго боку аловак, з другога пяро, і на пустыя запалы ад толавых шашак. Памятаю, неяк на ўроку адзін хлапчына калупаў такі запал, думаючы, што гэта ручка, і тут — бах! Аказалася, што запал быў у рабочым стане. Крывішча, пальцы вісяць… Жах!..
Кніжка была адна на пяць чалавек. Потым, калі я вучыўся ў Мінску, падручнікі ўжо былі, і, дарэчы, я потым завёз многа іх у сваю тагачасную школу.
— Хто займаўся вашым выхаваннем? Чый уплыў быў найбольш значны?
— Выхоўвала мяне мая цётка па маці Марфа Гаўрылаўна Цыбульская, якая была сельскай настаўніцай. Чаму так здарылася? Так склалася, што я для маці стаў непажаданым “хвастом” у яе асабістым жыцці…
Цётка была настаўніцай. І мне, у нейкім сэнсе, пад пільным яе вокам пашанцавала. Менавіта дзякуючы ёй я пасябраваў з кнігай, вучыўся. Каб не яна, мяне такога, які я ёсць, можа і не было б.
Я не ведаю чаму, але яе ўвесь час “перакідвалі” з месца на месца (усюды цётка працавала завучам) — я так і ездзіў за ёй. Заканчэнне вайны мы сустрэлі ў Савінічах. Тады вёска была фактычна адарвана ад цывілізацыі. Пра тэлефон і радыё ніхто нават не думаў. Ды што там! Пошту і тую ў Савінічы вазілі на кані. Нехта чакаў газеты, нехта — лісты ад сваякоў ці пасылкі, а нехта — пахавальныя з фронту. І вось аднойчы дзядзька, які вазіў пошту, нам паведаміў, што вайна скончылася.
У Савінічах школа была сямігадовая, а потым мы трапілі ў Судзілы, дзе была дзесяцігодка. Дарэчы, Судзілоўскі1, што на Гаваях быў прэзідэнтам, паходзіў менавіта з той вёскі. Да райцэнтра — Клімавіч — ад 
вёскі каля дваццаці пяці кіламетраў.
У 1946 годзе ў Судзілаўскай школе я скончыў шосты клас, а ў сёмы мяне “падкінулі” да іншай цёткі — Кацярыны Гаўрылаўны Шыбут — у Мінск. І я паўгода вучыўся ў 18-й мужчынскай школе.
— А да тэатра калі ўзнікла прыхільнасць?
— На адным з канцэртаў я пачуў, як са сцэны чыталі байкі. І мне гэта настолькі спадабалася, што вырашыў сябе паспрабаваць у гэтай сферы, і ў мяне гэта няблага атрымалася.
Настаўніцай нямецкай мовы тады ў мяне была Марыя Мікалаеўна Геда, якая кіравала драмгуртком. І мяне запрасілі ў той гурток. Я пачытаў байкі, і Марыя Мікалаеўна, паслухаўшы мяне, сказала: “Ну вось вы кажаце, што ў вас Хлестакова няма: вось вам і Хлестакоў”. Менавіта з яе падачы я “прычасціўся” да тэатральнага мастацтва. А яе вобраз для мяне застаўся самым яскравым успамінам са школьных гадоў. Потым была сцэна раённага Дома культуры, дзе я чытаў байкі, іграў Несцерку… А далей прыйшла першая папулярнасць: мы з сябрам, як Леў Міраў і Марк Навіцкі — выступалі ў жанры канферансу, у часопісах збіралі смешныя рэпрызы і паказвалі іх на сцэне падчас свят — на той час мы былі вельмі знакамітымі людзьмі ў Бялыніцкім раёне.
— Кажуць, вы паспелі павучыцца ў машынабудаўнічым каледжы і мараходным вучылішчы? Ці вынікова?
— Скончыўшы школу, я паехаў ў Магілёўскі машынабудаўнічы тэхнікум. Захацелася свабоды. Там я быў не “пад наглядам” і мог рабіць тое, што хацеў. А вучыліся з намі ў тэхнікуме хлопцы з папраўча-працоўнай калоніі, і, бывала, калі не было чаго курыць, яны хадзілі ў найбліжэйшы магазін “пашчыпаць” — божачкі, вы можа нават не ведаеце і назваў тых цыгарэт, што я тады пакаштаваў: “Волна”, “Норд”, “Север”…
Крыху павучыўшыся там, мы з сябрам паехалі ў Рыгу паступаць у мараходнае вучылішча. Правучыўшыся 
амаль год, я зноў вярнуўся да цёткі ў вёску Рафалава Бялыніцкага раёна Мінскай вобласці, і ў Бялынічах скончыў дзесяць класаў. Адносна іншых школьнікаў, я быў больш дарослы, за плячыма былі год тэхнікума і год “мараходкі”. А яшчэ прадметам зайздрасці ўсіх хлопцаў была мая цяльняшка…
— А якія прадметы лягчэй даваліся?
— Матэматыка і фізіка ў старэйшых класах мне даваліся лёгка, бо пасля тэхнікума ў мяне быў дастаткова вялікі багаж ведаў — як-ніяк там вывучалі элементы вышэйшай матэматыкі, былі прадметы “Тэхналогія металаў”, “Тэарэтычная механіка”. Я правільна рашаў прыклады, але мне было вельмі сумна і нецікава запісваць усё, як прынята ў школе. “А цяпер запішы, як трэба”, — казала настаўніца. І гэта для мяне было сапраўдным мучэннем.
А літаратуру мне выкладала Леаніда Парфіраўна Гарэцкая. Ну тут, канечне, я быў зоркай. Усяго “Васіля Цёркіна” на памяць чытаў. І ў нас з настаўніцай была ўзаемная павага. Калі вучыўся ў дзясятым класе, беларускую мову выкладаў дырэктар школы Андрэй Фёдаравіч Усаў. Ён вельмі любіў творчасць Паўлюка Труса. І я яму чытаў яго любімага аўтара: “Падаюць сняжынкі, дыяменты-росы…”.
— Такім чынам, паспрабаваўшы сябе ў розных сферах дзейнасці, вы ўсё ж спыніліся на прафесіі акцёра.
— Так, і ў 1953 годзе прыехаў паступаць у Мінскі тэатральна-мастацкі інстытут. У той год курс набіраў народны артыст БССР Канстанцін Мікалаевіч Саннікаў. Але з-за яго гастроляў уступныя экзамены прымаў іншы чалавек — народны артыст Беларусі Дзмітрый Аляксеевіч Арлоў. І калі мы пачалі вучыцца, то на працягу першага месяца заняткаў па акцёрскім майстэрстве ў нас не было. Мы ўжо пачалі крыху хвалявацца. І тут нам аб’явілі, што прыехаў Саннікаў, і ў нас зноў будзе экзамен — трэба ж яму было пазнаёміцца са сваімі студэнтамі…
А Дзмітрый Аляксеевіч яму падкінуў “хохму”: на курс узялі… касавокага хлопца: адно вока калышацца, а другое ўбок глядзіць. Выйшаў той хлапчына байкі чытаць, а Саннікаў спачатку пільна глядзеў на яго, потым
зняў акуляры і надзеў іншыя, потым зноў зняў… Канечне, таго хлопца потым перавялі ў педінстытут, бо па тым часе была такая дамоўленасць…
— Генадзь Сцяпанавіч, які быў ваш першы спектакль на Купалаўскай сцэне?
— Калі я быў яшчэ студэнтам, Саннікаў увёў нас у масоўкі спектакляў. У “Канстанціне Заслонаве” мы ігралі рабочых дэпо: нехта скрынкі цягне, нехта пастуквае, нехта нешта піліць… А Глеб Паўлавіч Глебаў у тым спектаклі іграў Кроплю (дарэчы, у другой версіі пастаноўкі гэтую ролю выконваў я). У той сцэне быў хворы немец, які ўсё падганяў рабочых: “Арбайтэн, арбайтэн!” — і чхаў. А Кропля яму на яго “чыхі” казаў: “Каб ты здох!” — “Вас-вас?” — “Які ж ты прыгожанькі, кажу!” — Немец зноў чхаў. — “А каб табе вочы на лоб павылазілі!” У гэты момант, знаходзячыся на сцэне, уражаны ігрой Глебава, я стаў гледачом: вылупіў вочы, адкрыў рот і проста назіраў за дзеяннем са сцэны. У антракце прыбег Саннікаў і вычытаў мне за гэта… Але як гэты спектакль прымала зала! І нядзіўна, бо на той час пасля вайны прайшло толькі восем гадоў.
Калі я ўжо працаваў у тэатры, Ірына Фларыянаўна Ждановіч ставіла спектакль па п’есе Міхаіла Святлова “Праз 20 гадоў” (“20 лет спустя”). Іграў у ім я Ваню. Мая роля складалася ўсяго з некалькіх рэплік. Падчас рэпетыцый рэжысёр усім рабіла заўвагі, а мне — не. І я быў крыху разгублены: чаму на мяне не звяртаюць увагі. І неяк, калі ўжо ўсе разышліся, я падышоў да Ждановіч і спытаў: “Ірына Фларыянаўна, а чаго ж вы мне нічога не гаворыце?” — “Ты ўсё правільна робіш, не хвалюйся”, — адказала яна.
— Хто з калег-акцёраў найбольш паўплываў на ваша прафесійнае станаўленне?
— Павел Сцяпанавіч Малчанаў і Глеб Паўлавіч Глебаў. Дарэчы, маналог пра зямлю са спектакля “Таблетку пад язык” больш “рабіў” са мной менавіта ён, а не рэжысёр.
— Як потым складвалася ваша артыстычная кар’ера?
— На мяне вельмі доўгі час не звярталі асаблівай увагі, і я ўжо стаў думаць, што так і трэба, але ў тэатр прыехаў Барыс Эрын. З яго падачы я атрымаў невялічкую ролю забойцы ў спектаклі “Забыты ўсімі” (паводле Назыма Хікмета). І калі спектакль ужо быў пастаўлены, захварэў адзін з акцёраў, і мне прапанавалі ролю 
фотакарэспандэнта. Раніцай мне паведамілі, што я выходжу на замену. А ўвечары я ўжо быў у новай ролі. Галава тады была маладая, усё добра памятала. Мне і потым часам даводзілася так выходзіць на замены іншых акцёраў.
Я сыграў усяго Макаёнка, акрамя першай яго п’есы “На досвітку” і апошняй “Дыхайце эканомна”. У спектаклі “Лявоніха на арбіце” я быў ужо чацвёртым Максімам — так здарылася, што тры папярэднія выканаўцы гэтай ролі (Глеб Глебаў, Аляксей Бараноўскі і Тадэвуш Кінкамецкі) памерлі, і я жартаваў, што і мне тады ўжо прыйшоў час паміраць. У “Выбачайце, калі ласка” — іграў брыгадзіра Міхальчука, у “Зацюканым апостале” я іграў каментатара ў тэлевізары… А потым былі “Трыбунал”, “Таблетку пад язык”, “Пагарэльцы”, “Святая прастата” і іншыя. Мы з Макаёнкам вельмі сябравалі і неаднойчы разбіралі і рэпеціравалі ролі. Дарэчы, Андрэй Ягоравіч чытаў свае п’есы вельмі па-акцёрску і мог гэтым даваць падказкі выканаўцам роляў — гэта былі незабыўныя хвіліны.
— Ёсць ролі, з якімі вы зжыліся, як, напрыклад, Цярэшка Калабок з “Трыбунала” Андрэя Макаёнка, якую вы сыгралі на Купалаўскай сцэне 650 разоў. Як адчуваеце сябе на новай сцэне тэатра?
— Ды няблага. Адзін з апошніх спектакляў — “Вяселле” А.П.Чэхава. Там я іграю вясельнага генерала. Пры ўсім наватарстве спектакля ўвогуле мая роля — прыклад рускага рэалістычнага псіхалагічнага тэатра. Са мной эксперыментаў не ладзілі, але па табурэтках хадзіць прымусілі. У пачатку чэрвеня ў Сібіу (Румынія) праходзіў ХХ Міжнародны тэатральны фестываль, на якім наш тэатр паказваў менавіта чэхаўскае “Вяселле”2. Публіка яго прымала вельмі добра — на жаль, не так як у Мінску.
— А калі пачалі выконваць ролю Пранцыся Пустарэвіча?
— Недзе з 1968—1969 года. А да гэтага на сцэну тэатра выходзіў і раней, яшчэ студэнтам, — спачатку ў масоўцы “Паўлінкі” як адзін з гасцей.
— Значыць, вы як прыйшлі пасля інстытута ў тэатр, так усё жыццё ў ім і працуеце?
— Так. З 1957 года і ўсё жыццё. Тут мой дом! Дарэчы, сёння, пасля рэстаўрацыі, тэатр звонку выглядае 
дакладна так, як у той час, калі я ўпершыню выйшаў на яго сцэну.
— Ці быў у вас вопыт выкладчыцкай работы? Вам жа, відаць, шмат што ёсць перадаць маладому пакаленню акцёраў? — Калісьці, даўным-даўно, мой сябар папрасіў дапамагчы, і я прыходзіў да яго студэнтаў у Інстытут культуры… У мяне цярпення не хапае на студэнтаў. Я яму дапамог “зрабіць” са студэнтамі некалькі ўрыўкаў з п’ес. Мне здаецца, што зараз ідзе вымуштроўванне маладых акцёраў “з вуха”, “з інтанацыі”, а трэба прапускаць ролю праз сябе. Я таму і не магу гэтым займацца. Параіць, падказаць магу, але ўсё роўна я падказваю са сваёй індывідуальнай пазіцыі — так, як я, іншы акцёр зрабіць не зможа — у яго павінна быць асабістае бачанне ролі. А часта такога бачання моладзь не мае.
У сённяшняй моладзі не настолькі шырокае ўяўленне пра жыццё. Вось іграем спектакль пра вайну, а моладзь праз гэта (дзякуй Богу!) не прайшла. У такім выпадку не-не, ды і скажу: “Ты ж немца жывога ніколі не бачыла — толькі Памазана ў шынялі”…
— А ці можна навучыць нечаму падчас работы над спектаклем?
— Безумоўна, можна. Але гэта ці будзе навязана маё, ці будзе няпраўда. Канечне, лепш, каб акцёр сам знаходзіў сваё месца ў спектаклі, тады будзе праўдзіва. Мала правільна прачытаць тэкст — трэба паказаць, што адбываецца з чалавекам.
— Часта кажуць, што педагогіка і акцёрская работа ў нечым роднасныя…
— Нездарма ж Гогаль сказаў, што тэатр — гэта кафедра, з якой людзям можна сказаць слова праўды. І, пагаджаючыся з ужо досыць “патрапаным” выразам, можна паўтарыць, што калі хаця б адзін чалавек пойдзе са спектакля ў задуменні, мы ўжо зрабілі сваю справу. На жаль, сённяшні тэатр становіцца пераважна забаўляльным. Гэта даніна часу. Але ж і “сур’ёзныя” пастаноўкі павінны быць, хаця б у суадносінах адна да чатырох.
Я б хацеў, каб на гэтай сцэне была глыбіня Талстога, бляск Пушкіна, мары Чэхава, страсці Шэкспіра…
— З кім з партнёраў вам найбольш камфортна было працаваць ці працуецца зараз на сцэне?
— Увогуле, на партнёраў мне шанцавала… Але самай любімай партнёркай была Галіна Кліменцьеўна Макарава. Мы з ёй ігралі мужа і жонку і ў “Трыбунале”, і ў “Паўлінцы”, і ў “Святой прастаце”. У “Таблетцы пад язык” таксама былі партнёрамі па сцэне. У нас было абсалютнае паразуменне, без слоў: я ведаў, што яна зараз скажа, яна — у які бок я магу зымправізаваць і вярнуць мяне…
— Ці можа здарыцца такое, што Генадзь Аўсяннікаў па сваёй волі пойдзе з тэатра?
— Дзякуй Богу, мне ўжо 78. Ды хваробы даюцца ў знакі… Але зараз увесь у рабоце: вось трэба ехаць на здымкі, тут, у Мінску рыхтуецца спектакль “Пан Тадэвуш” па п’есе Сяргея Кавалёва паводле аднайменнай паэмы Адама Міцкевіча.
Сыграць дзядзьку-беларуса няма ніякай цяжкасці. Буду нацягваць боты і цэлы маналог магу прачытаць — і буду ўвесь час абувацца. А вось настаўніка музыкі сыграць для мяне цікава. Для чаго я гэта кажу? Удзельнічаў у здымках фільма пра Валянціну Талкунову “Яна не магла іначай”, дзе іграю старога настаўніка музыкі — белага, калматага — такіх у нашых кансерваторыях ужо няма! А галоўную гераіню іграе Вольга Фадзеева, што колісь працавала ў нашым тэатры, а потым выйшла замуж і пераехала ў Расію.
Зараз здымаюся ў фільме “Адважныя рабінзоны, або Цуд-востраў” па матывах аповесці Янкі Маўра “Палескія рабінзоны”. Здымае фільм Сяргей Сычоў па сцэнарыі Фёдара і Ягора Коневых. Здымкі ў самым пачатку, але фільм абяцае быць вельмі цікавым: дзеянне будзе адбывацца і ў сённяшнім часе, і ў мінулым. Усе рэтра-сцэны будуць зняты паводле твора Янкі Маўра, так што фільм будзе часткова экранізацыяй, а часткова гульнявым кіно пра тое, як сучасныя школьнікі, начытаўшыся Маўра, трапілі на той самы Воўчы востраў. А я іграю ў фільме дзеда Сямёна з “сучаснасці”.
Калі мяне запрасілі ў гэтую карціну, узгадаў вельмі стары фільм П.Малчанава і І.Бахара “Палескія рабінзоны”, што быў зняты ў 1934 годзе, —чорна-белы, без гуку, на старой сцёртай плёнцы. Аднаго з хлопцаў, Мірона, іграў вядомы ў будучым акцёр-чытальнік Алесь Слесарэнка. Запомнілася, як ён на памяць цалкам чытаў “Сымона-музыку” і “Новую зямлю” Коласа.
А ўвогуле само жыццё надае сілы. Часам яно імкліва бяжыць, часам павольна цягнецца. Жыццё павінна ўвесь час задаваць тон і ставіць нас у экстрэмальныя сітуацыі, тады будзе цікава жыць!
— Вялікі дзякуй за размову. Спадзяёмся, што нашы чытачы яшчэ доўга будуць бачыць вас на Купалаўскай сцэне!
Гутарыў Уладзімір ФАЛАЛЕЕЎ.
Фота з архіва Нацыянальнага акадэмічнага тэатра імя Янкі Купалы.
