Сённяшні госць рубрыкі “Мая школа” ўжо некалькі гадоў з’яўляецца самым заўзятым гледачом тэлебачання — у яго кабінеце адначасова працуюць аж некалькі тэлевізараў. Але, відаць, хутка іх будзе больш, бо павялічыцца колькасць тэлеканалаў, якія трансліруе Нацыянальная дзяржаўная тэлерадыёкампанія Рэспублікі Беларусь. Дзеля нашага інтэрв’ю было зроблена выключэнне: на некаторы час усе чатыры тэлевізійныя экраны згаслі, і мы пачалі гаворку з кіраўніком Белтэлерадыёкампаніі, палітыкам, акцёрам, рэжысёрам, заслужаным артыстам Рэспублікі Беларусь Генадзем Браніслававічам ДАВЫДЗЬКАМ пра школу, настаўнікаў і, канечне, пра творчасць.
— Генадзь Браніслававіч, з чаго пачалася Ваша школа жыцця?
— Жыццю вучыцца я пачаў даволі позна, калі шаснаццацігадовым юнаком адарваўся ад бацькоў і паступіў у інстытут. Пачаў сачыць за сваімі фінансамі і чысцінёй вопраткі, калі стаў самастойна вырашаць, куды ісці, а куды не.
Калі паўстала пытанне, кім быць, я хацеў быць ці археолагам, каб капацца ў зямлі і адшукваць нейкія артэфакты, ці геолагам, бо быў зачараваны гэтай рамантычнай прафесіяй (жыў я ў Магаданскай вобласці), ці, на крайні выпадак, стаць капітанам і хадзіць у мора. Але ў дзявятым класе мне вельмі спадабалася ігра на гітары (я нават скончыў курсы эстрадных гітарыстаў) і, паглядзеўшы па даведніку, дзе знаходзіцца самы блізкі інстытут, дзе можна вучыцца ігры на гітары, паехаў у Хабараўск. Аднак аказалася, 
што эстраднага аддзялення на той момант у інстытуце не было, і мне прапанавалі паступаць па класе домры (строй у яе такі ж, як у гітары, толькі струн менш). Памятаю, як педагог мне гаварыла: “Ну пачнеш вучыцца на домры, а праз год адкрыюць эстраднае аддзяленне — пойдзеш на гітару”. Паўгода я там вучыўся па класе домры. Вучоба была цяжкая, часам нават не было дзе рэпеціраваць — бывала, што і ў калідоры каля туалета на табурэціку прыходзілася займацца.
Паралельна гэтаму я назіраў, як весела вучацца “тэатралы” — студэнты тэатральнага аддзялення. Гэта быў факультэт культурна-асветніцкай работы, і ўсе выпускнікі атрымлівалі запіс у дыпломе “Кіраўнік самадзейнага калектыву. Дырэктар клуба”. Дзякуючы таму, што ў рамках аднаго факультэта не было ніякай праблемы перавесціся з аднаго аддзялення на другое, у другім семестры я ўжо вучыўся разам з “тэатраламі” — вясёлымі хлопцамі і дзяўчатамі, якія рэпеціравалі, майстравалі дэкарацыі і г.д.
Да гэтага часу я ніколі не быў у тэатры (ну адкуль у маленькім пасёлку тэатр?) і нават у самадзейнасці не ўдзельнічаў (некалі толькі ў танцавальны гурток хадзіў).
К канцу першага года навучання, калі ўсе збіраліся ў будатрады і на канікулы, адна з маіх педагогаў, Галіна Фёдараўна Бакшэева, сказала: “Што ты тут робіш? Табе трэба вучыцца на нармальнага артыста, навошта ты вучышся на дырэктара клуба? Едзь у Маскву і паступай на акцёрскае аддзяленне. У цябе атрымаецца!” І так мяне гэтыя словы акрылілі (вось што значыць настаўнік у лёсе чалавечым!), што я за 400 рублёў (артыст тады 100 атрымліваў) прадаў сваю гітару, на якой падпрацоўваў у мясцовым хабараўскім рэстаране “Амур”, і стаў развітвацца з сябрамі.
— Але ж Вы так і не даехалі да Масквы?
— Калі скончыў “развітвацца” з сябрамі, грошай на білет да Масквы ўжо не засталося, і прыйшлося ехаць у найбліжэйшы інстытут, у якім быў акцёрскі факультэт, – ва Уладзівасток. Мяне вельмі ўгаворвалі застацца ў Хабараўскім інстытуце культуры, але тады маімі дзеяннямі кіраваў лёс. Грошай хапіла толькі на тое, каб даехаць. Каб неяк пракарміцца, прыйшлося нават на барахолцы прадаць свае джынсы — я ж не мог бацькам даслаць тэлеграму, што я кінуў інстытут. Вось калі я паступіў на акцёрскі факультэт, я ім даслаў вестку пра сябе: “Адзін інстытут кінуў, а ў другі паступіў — не хвалюйцеся, усё ў парадку!”.
— А ў школе якім прадметам аддавалі перавагу?
— Уявіце сабе маленькі паўночны пасёлак і хлопчыка, які там жыве. Мае бацькі прыехалі туды на заробкі, калі мне было 6 гадоў, і я адразу пайшоў у школу. Там усе марылі пра мацярык — кожны з жыхароў пасёлка ўкладаў у гэтае паняцце свой сэнс: для некага гэта была Сібір, для некага — Масква, а для нашай сям’і — Сенненскі раён Віцебскай вобласці. Нацыянальнасцей там, на Калыме, не было. Усе проста працавалі, зараблялі грошы, каб потым вярнуцца на мацярык і пачаць нармальна жыць. Канечне, і ў нас, і ў нашых бацькоў быў пэўны недавер: ну што за настаўнікі могуць быць у звычайнай калымскай школе? Вось у вялікіх гарадах вучаць! Вось там педагогі! Але няўцям мне было тады, што ў той самай калымскай школе 
выкладалі лепшыя педагогі Санкт-Пецярбурга, што былі калісьці туды сасланы. Да гэтага часу помню імёны гэтых лю-дзей — выкладчыкаў фізікі, гісторыі, замежнай мовы. Гэта былі людзі, якія прыехалі туды не па сваёй волі і вучылі там дзяцей (а кім яшчэ ім там можна было працаваць?). Але ахламоністасць — паняцце пазамацерыковае. Што мы, дзеці, маглі тады разумець…
Неяк адразу я палюбіў гісторыю і літаратуру, геаграфію. Гэта мне было вельмі цікава, гэтыя прадметы мяне захаплялі. І я абсалютна не разумеў, навошта мне фізіка. Калі вывучалі матэматыку, я асэнсоўваў яе неабходнасць, але вось калі пачалася алгебра… Неяк я спытаўся ў сваёй настаўніцы, Розы Хазарэтаўны, навошта мне алгебра. І ведаеце, што яна мне адказала? “Давыдзько (менавіта на “о” ў школе ставілі націск у маім прозвішчы), ты ўсё роўна будзеш працаваць ці клоўнам, ці будзеш брак на тачцы вывозіць з якога-небудзь завода, бо іншую работу на заводзе табе не давераць, таму па алгебры я пастаўлю табе тройку. Але, калі ласка, не прыходзь на мае ўрокі, таму што ты іх мне пастаянна зрываеш!” І вось гэтая святая жанчына паставіла мне мой выніковы “траяк” па алгебры. Я быў вельмі задаволены, бо на яе прадмет у мяне сапраўды не было часу: я тады вучыўся іграць на гітары.
Мой настаўнік фізікі, Марк Ізраілевіч, ставіў мне па фізіцы нават чацвёркі, бо на пытанне, чаму я не гатовы да ўрока, я адказваў, што ўсю ноч паяў узмацняльнік нізкіх частот. І гэта не было адгаворкай. У школе я стварыў ансамбль, і мы самі рабілі амаль усё гукавое абсталяванне. Група была вельмі папулярнай. Тады якраз набіралі папулярнасць “Песняры”, а калі даведаліся, што я беларус, песняроўскі зямляк, папулярнасці нашага ансамбля не было канца і краю. Мы спявалі ўвесь тагачасны рэпертуар “Песняроў”, амаль усіх “Бітлоў” і шмат чаго іншага. І мая чацвёрка па фізіцы фактычна была за маю папулярнасць.
Вельмі добра памятаю настаўніцу літаратуры Галіну Сяргееўну і яе ўрокі. А вось гісторыя падабалася незалежна ад настаўніка — я проста вельмі любіў сам прадмет. Праўда, аднаму з гісторыкаў, якія ў нас вельмі часта мяняліся, я задаў пытанне, з-за якога ён мяне ўзненавідзеў: хто і калі ўкраінцаў завёз у спрадвечна рускі горад Кіеў? І гэта быў ніякі не падвох – мне сапраўды гэты факт быў вельмі цікавы. Але гэтым пытаннем я наклікаў на сябе няміласць настаўніка гісторыі.
— Калі б Вы ў свой час трапілі ў профільны клас, можа, сталі б вядомым вучоным?
— Тут вельмі перашкодзіў эмацыянальны складнік, які ўва мне вельмі моцна сядзіць. Так, я гуманітарый па складзе, але калі б не з’явілася захапленне музыкай, я паступаў бы на гістарычны ці геаграфічны факультэт.
— …ці, можа, у педагагічны?
— Вось педагагічны мяне таксама не вабіў. Школьная руціна, падручнікі — гэта было не маё. Мне трэба было быць вольным, падабалася рамантыка, і марай дзяцінства былі археалагічныя экспедыцыі. У маіх бацькоў былі сябры-геолагі. Жылі мы не ў асобных кватэрах, а ў бараках з агульнай кухняй, і вельмі сябравалі. Часам яны нават у экспедыцыі мяне бралі. І ў мяне быў доступ да іх вялізных бібліятэк. Я мог па паўночы гартаць старонкі якога-небудзь альбома з рэпрадукцыямі карцін, чытаць гістарычныя артыкулы.
— Сваю першую настаўніцу памятаеце?
— На жаль, я не памятаю, як яе звалі, але па адчуваннях яе вобраз у маёй свядомасці застаўся назаўсёды. Памятаю яе рост, памятаю яе смачны пах. Яна была высокая, светлавалосая, вельмі смяшлівая жанчына.
Тады я насіў акуляры. А што такое хлопчык у акулярах у тагачаснай школе? Прадмет пастаянных насмешак. Дык вось, дзякуючы ёй, у мяне не было ніякага дыскамфорту…
— Ці пападала Вам за паводзіны?
— Канечне. Я не мог не заўважыць недарэчы сказанае слова ці фразу, калі мне было нецікава на ўроку, я круціўся… Маёй бядой было тое, што я вельмі хутка ўсё схопліваў. Калі настаўнік добра тлумачыў новы матэрыял на ўроку, мне не трэба было нічога вучыць дома. І вось гэта лёгкадаступнасць павярхоўных ведаў саслужыла вельмі дрэнную службу: тое, што задавалася для самастойнага вывучэння, напрыклад, па падручніку, безумоўна, праходзіла міма мяне — канечне ж, лепш у футбол паганяць ці чым іншым цікавым заняцца. Але калі мне цікавая была асоба настаўніка і прадмет, я з задавальненнем чытаў тое, што не было дагаворана на ўроку.
Яшчэ ў мяне ёсць такая якасць (яна ёсць у вельмі многіх людзей) — усё рабіць у апошнюю хвіліну.
— Вы выхоўваліся ў школе-інтэрнаце. Якія мінусы былі ў такім выхаванні?
— У мяне была ранняя сацыялізацыя, і мінусаў ніякіх у такім выхаванні я не бачыў. Былі, на маю думку, толькі плюсы. Зносіны з сябрамі, жыццё ў вялікім калектыве… Мы ўсе былі разам. У спальным пакоі нас было 20 хлопцаў, і з таго часу ў мяне засталася адна звычка: каб заснуць, мне трэба накрыцца з галавой.
Са мной вучыліся дзеці, чые бацькі, як і мае, прыехалі на заробкі (мае бацькі ўвесь час працавалі: бацька вадзіцелем курсіраваў па магаданскіх дарогах, а маці начамі дзяжурыла ў бальніцы), былі і дзеці-сіроты, але большасць складалі дзеці паўночных народаў: чукчаў, эвенкаў, эскімосаў, буратаў і іншых. Дзяўчат у нас было вельмі мала, ды і хлопцы з мясцовых вучыліся нядоўга. Навучыўшыся лічыць і чытаць яны знікалі са школы, бо далейшая іх адукацыя бацькам была непатрэбна.
Інтэрнат меў унутраны двор, у якім пасвіліся алені, — падарункі настаўнікам ад аленяводаў, чые дзеці ў нас вучыліся. Таму недахопу мяса ў інтэрнаце не было — мы фактычна выраслі на аленіне.
Увогуле ў інтэрнаце было вельмі многа магчымасцей для разнапланавых заняткаў: спартзала, бібліятэка, шматлікія гурткі (танцавальны, тэатральны, вязальны). Акрамя гэтага, усе, хто выходзіў з інтэрната, атрымлівалі спецыяльнасць: хлопцы — пасведчанне вадзіцеля ці трактарыста-бульдазерыста (дарэчы, я, не ведаю чаму, 
атрымаў пасведчанне менавіта трактарыста), а дзяўчаты — кваліфікацыю кухара ці швачкі.
Але мне было лягчэй — мяне на выхадныя забіралі дадому, так што ў мяне была магчымасць пабыць аднаму, расслабіцца і нават засумаваць па інтэрнаце.
— Ці было нейкае педагагічнае ўздзеянне Вашых бацькоў на выхадных?
— Толькі па выхадных мы бачыліся падчас навучальнага года, а ўлетку амаль увесь час праводзілі разам. Як такога выхавання, уласна кажучы, і не было. Для маці было галоўнае, каб я быў здаровы, пад’еўшы і апрануты. Канечне, яна пыталася, ці зрабіў я ўрокі, але на гэтым педагагічнае ўздзеянне заканчвалася. Бацька ўвогуле не выхавальнік. Адзінае, што ён мог зрабіць, — прыцягнуць да работы па мужчынскай лініі, каб я навучыўся, дапамагаючы яму.
Я ўвогуле лічу, што выхоўваць дзіця ў сям’і можна толькі асабістым прыкладам. Ёсць асабісты прыклад бацькоў: і не прыклад подзвігу, а прыклад штодзённых бытавых паводзін, якія дзіця счытвае. Як бы бацькі ні хлусілі, дзіця ўсё роўна будзе іх паўтарэннем. Выхоўваць дзіця не мае сэнсу — толькі паказваць асабісты прыклад. Дзіця паўтарае ўсё з самых першых этапаў. Нават у год-паўтара-два дзіця бачыць, што тата крычыць на маму, гэта западае ў яго свядомасць, і праз многа гадоў ён ці яна будуць так рабіць, бо гэта можна. Калі бачыць, як тата прыйшоў дадому п’яны, значыць, гэта таксама можна… Потым не будзе сэнсу гаварыць, можна гэта ці не, — словы нішто!
— У вашай сям’і вельмі цікавая гісторыя. Як Вы лічыце, што вы ўзялі ад продкаў па матчынай і бацькавай лініі?
— Я вельмі многа ўзяў ад дзеда па матчынай лініі. Больш за тое, я ў нечым яго копія. Так склалася, што мой дзед Андрэй Дзмітрыевіч быў чыноўнікам, некаторы час працаваў нават у НКУС, а потым быў сасланы на Калыму (чаму, уласна кажучы, мы там і апынуліся).
Дзед па матчынай лініі, Андрэй Дзмітрыевіч Бараннікаў, быў родам з Разанскай вобласці. У адным з ранейшых інтэрв’ю Г.Б.Давыдзька расказваў, што ён быў цесляром: “Мужыкі там збіваліся ў цяслярскія арцелі, хаты будавалі. Арцельшчыкаў паважалі, часта называлі касапузымі, таму што яны заўсёды пад пінжаком за поясам насілі сякеру. Дзед быў адным з іх. У пачатку 20-х гадоў мінулага стагоддзя арцельшчыкі вылучылі яго сваім прадстаўніком у цэнтр. Так дзед апынуўся ў Маскве, на вучобе ў Вышэйшай прафсаюзнай школе”. Працуючы ў НКУС, А.Д.Бараннікаў прымаў скаргі раскулачаных. У 1938 годзе быў арыштаваны і адпраўлены на ртутныя руднікі Магаданскай вобласці. У 1952 годзе, пасля вызвалення, застаўся жыць у маленькім калымскім пасёлку Сеймчан, куды ў 1960 годзе да дзеда прыехала ўся сям’я.
Дзед па бацькавай лініі, Франц Антонавіч Давыдзька, быў вельмі заможным селянінам. Жыў ён у Сенненскім раёне Віцебскай вобласці. Мне расказвалі, што ў гаспадарцы заўсёды было шмат жывёлы: і авечкі, і коні, і каровы … А заможнай яго сям’ю лічылі не таму, што праз край валілася, а проста з-за таго, што ў сям’і было што есці. У вайну старэйшыя дзеці і дзедавы браты былі ў партызанах, але ж малых, у ліку якіх быў і мой бацька, нечым трэба было карміць. У пошуках хоць нейкай ежы (усю ж гавяду яшчэ перад вайной забралі ў калгас!) дзед накіраваўся ў Сянно. І калі вёз дзецям крупы, трапіў да нейкіх бандытаў. Дадому, як казалі, дзед, моцна збіты злачынцамі, даехаў, але праз дзень памёр.
— Многія любяць пакорпацца дома ці на сядзібе: цвік забіць, шрубу закруціць… Ці характэрна гэта для Вас?
— Усё гэта я рабіць умею, але мне шкада на гэта часу. Акрамя таго, я зразумеў, што многія рэчы іншыя людзі могуць зрабіць лепш, чым я. Напрыклад, я таксама магу ўстанавіць дзверы, але гэта зойме тыдзень з даведнікамі і памочнікамі, ды і зраблю я гэта горш, чым спецыяліст за паўдня.
А ў вольны час я лепш напішу артыкул, апавяданне ці кавалак якой-небудзь п’есы, што-небудзь для кіно, для тэлебачання прыдумаю – гэта можа застацца, быць запатрабаваным… У рэшце рэшт гэта можна прадаць і наняць спецыяліста. Я ўпэўнены, што кожны павінен быць спецыялістам у сваёй галіне. Апошнім часам я стаў больш рацыянальным. Да таго ж павінен наступіць час, калі трэба не брацца за новае, а рабіць тое, што ў цябе добра атрымліваецца.
— І што ў Вас атрымліваецца добра?
— Няхай іншыя судзяць, што ў мяне атрымліваецца добра, — я лепш скажу, што ў мяне не атрымліваецца. Няхай чытачы не лічаць гэта какецтвам, але я сапраўды не ўмею адпачываць. І гэта мая вялікая праблема. Для мяне адпачынак заўсёды пачынаецца з фразы: “Пайду прылягу!” Тэлевізар для мяне не адпачынак (тут уся мужчынская частка насельніцтва павінна змахнуць слязу спачування), выпіўка для мяне таксама не адпачынак. Для мяне з’яўляецца адпачынкам рыбалка ці наведванне стадыёна ў якасці балельшчыка (вось тут я магу адарвацца, забыцца на ўсё і ўволю пакрычаць!), магу таксама чым-небудзь зачытацца.
Калі я куды-небудзь еду на адпачынак, першых пяць дзён усё роўна думаю пра работу. Потым, нарэшце, я пачынаю адпачываць, але праз пару дзён разумею, што застаўся адзін тыдзень і зноў трэба пачынаць думаць пра работу. З гэтым трэба нешта рабіць…
І самае галоўнае, мне мая работа падабаецца. Дрэнна толькі, што мы адно аднаму вельмі часта не даём спакойна працаваць…
Магчыма, я вельмі шчаслівы чалавек, бо заўсёды працаваў на тых месцах і займаўся тым, што я люблю… Ці, можа, я проста ўмею палюбіць сваю работу. А гэта сапраўднае шчасце — рабіць тое, што любіш. І, на маю думку, вялікае гора, калі чалавек у імя грошай займаецца нелюбімай справай.
— Вяртаючыся на Беларусь пасля службы ў арміі, Вы ехалі да некага, ці, як кажуць, на пустое месца?
— У Беларусі я пачынаў з нуля. Пасля заканчэння інстытута мяне размеркавалі ў Арэнбургскі драматычны тэатр імя М.Горкага, дзе я адпрацаваў год і адкуль мяне прызвалі ў армію, а пасля арміі я вырашыў вярнуцца на Радзіму.
Я прыехаў сюды з ваенным білетам, у якім быў штамп пра тое, што я адслужыў, і дыпломам акцёра тэатра і кіно Далёкаўсходняга педагагічнага інстытута мастацтваў. І я ведаў, што мне трэба працаваць у Мінску ці ў Маскве. Я паспрабаваў працаваць у Бабруйску. Я вельмі люблю маленькія гарады Беларусі. Няма людзей, шчаслівейшых за тых, хто жыве ў такіх гарадах, як Ваўкавыск, Бабруйск, Нясвіж… Там асяроддзе ідэальнае для чалавека, там псіхалагічна вельмі камфортна. Але ёсць прафесіі, якія “заточаны” на вялікія гарады: найперш, гэта творчыя і публічныя прафесіі — у вялікіх гарадах ёсць вялікая публіка, для якой павінен працаваць творчы чалавек.
І для мяне пытанне было вырашана: калі я акцёр, я павінен працаваць у сталіцы. Мне прапаноўвалі работу ў Маскве, пару месяцаў нават там пакруціўся, але мне было няўтульна і некамфортна — ну не маё! А вось калі прыехаў у Купалаўскі тэатр і паглядзеў некалькі спектакляў, я закахаўся ў тэатр, у акцёраў — і ў мяне больш не было варыянтаў: ці я працую акцёрам тут, ці нідзе акцёрам не працую.
Я пачаў вучыць беларускую мову, якую ніколі не вывучаў, а каб гэта зрабіць, пачаў па-беларуску пісаць вершы і апавяданні, і нават публікаваць іх.
На маё шчасце, я паказаўся мастацкаму савету тэатра, і мяне ўзялі.
Перад гэтым я паўтара года працаваў у Бабруйскім тэатры, і калі б сталася так, што Валерый Раеўскі не ўзяў мяне ў Купалаўскі тэатр, я б вярнуўся ў Бабруйск, але ўжо сакратаром гаркама камсамола (мне неаднойчы прапаноўвалі ісці на камсамольскую работу і да гэтага, але я адгаворваўся як мог).
— Як у Вашым жыцці ўзнікла рэжысура?
— Калі акцёры абмяркоўваюць з рэжысёрам пастаноўку спектакля, вызначаючы матывы чалавечых учынкаў, ідзе фактычна работа следчага (дарэчы, калі я вучыўся на рэжысёра, маёй настольнай кнігай была “Псіхалогія дазнання на папярэднім следстве”, таму што там якраз-такі і вывучаецца матывацыя чалавечых учынкаў). І з цягам часу рэжысёры, з якімі я працаваў, раілі мне паступаць на рэжысёра. А потым мяне запрасілі кіраваць народным тэатрам Палаца культуры прафсаюзаў. У той час у мяне ўжо ўдалася акцёрская кар’ера, але не менш мне падабалася ставіць спектаклі ў маім яшчэ адным месцы работы. І тады я паступіў у Беларускую дзяржаўную акадэмію мастацтваў на рэжысуру драмы, бо не люблю дылетантызму ў любой дзейнасці. Потым пачаў ставіць спектаклі і на купалаўскай сцэне, першымі з іх былі “Смех лангусты” і “Гульня ў джын”. А “Смак яблыка” Анатоля Дзялендзіка з аншлагамі ішоў на працягу дзевяці гадоў. Ставіў у іншых тэатрах Беларусі, у створаным маладзёжным тэатры…
Рэжысёрская работа не была надуманай, гэта быў абсалютна лагічны і натуральны працяг майго творчага развіцця.
— Не шкадуеце, што адышлі ад тэатра?
— Не, гэта пройдзены этап. Можа, я туды вярнуся. Ну павінен жа нехта ў “Трох сёстрах” іграць “Усе паехалі, а пра мяне забыліся…” (Смяецца.) Старыя ў тэатры патрэбны — можа яшчэ возьмуць, як-ніяк я заслужаны артыст, і навыкі яшчэ не пагубляў. А па тэатры крыху сумую…
Усё ж гэта мая сям’я. Я працаваў там 23 гады, з якіх 7 — на пасадзе дырэктара. І пайшоў з тэатра з сапраўдным шкадаваннем… І вельмі ўдзячны за ўсё сваім калегам.
— Дзякуй вялікі за гутарку!
Уладзімір ФАЛАЛЕЕЎ.
Фота з архіваў прэс-службы Белтэлерадыёкампаніі і часопіса “На экранах”.
