Сённяшняга госця праекта “Мая школа” ведаюць далёка за межамі Беларусі, яго песні спяваюць ва ўсім свеце. Менавіта ён стаў першым беларусам, чыя імянная зорка была адкрыта на плошчы Зорак у Маскве. Наш сённяшні субяседнік — ганаровы грамадзянін Мінска, Мар’інай Горкі і Сальска, кавалер ордэна Дружбы народаў, ордэна “Знак Пашаны” і ордэна Францыска Скарыны, лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР, заслужаны дзеяч культуры Беларусі і Польшчы, народны артыст БССР і СССР, прафесар, доктар навук, акадэмік Ігар Міхайлавіч ЛУЧАНОК.
— Ігар Міхайлавіч, раскажыце, калі ласка, пра вашых бацькоў.
— Маці, Аляксандра Герасімаўна, была родам з Бабруйска, скончыла ўніверсітэт па спецыяльнасці “Хімія і біялогія” і працавала настаўніцай, а потым дырэктарам вячэрняй школы. Доўгі час у нашай сям’і ніхто не гаварыў пра паходжанне маці, ведалі толькі, што выйшла замуж за бацьку яна, будучы “багатай” і 
“вучонай”. Зусім нядаўна я даведаўся, што была яна са старажытнага дваранскага роду Жукоў. Пры гэтым вельмі любіла займацца агародам.
Бацька, Міхаіл Лукіч, працаваў урачом, але меў самае непасрэднае дачыненне да мастацтва. Пра скрыпача-самавучку Міхася Лучанка даведаўся сам Уладзіслаў Галубок і запрасіў яго да сябе ў тэатр. А ў 1931 годзе бацька пайшоў вучыцца спачатку на рабфак, а потым атрымаў адукацыю ўрача.
— Ваш лёс настолькі цесна звязаны з Мар’інай Горкай, што, відаць, большасць нашых чытачоў і прыхільнікаў вашай творчасці лічыць (ды і ў сусветнай павуціне так усюды напісана), што вы нарадзіліся на Пухавіцкай зямлі. Але ж на самай справе гэта не так?
— Нарадзіўся я ў Мінску. Праўда, жылі мы тут нядоўга — усяго тры месяцы. А потым жылі ў Магілёве з канца 1938 года. І вайну наша сям’я таксама сустрэла ў Магілёве. Потым, калі пачалася вайна, бацьку адправілі ў Гомель у складзе самаходнай лятучкі № 710, якая была прызначана для ратавання параненых. Мы з маці і сястрой Ларысай, калі немцы пачалі бамбіць Магілёў, спачатку збеглі ў Пячэрск, дзе раней жылі, а потым бацька, атрымаўшы дазвол на нашу эвакуацыю, адправіў нас на Усход. Так мы апынуліся ў станіцы Марозаўскай, а потым на хутары Бакланава.
Бацька, апынуўшыся на Сталінградскім фронце, пачаў нас шукаць і, на шчасце, знайшоў. Я вельмі добра памятаю той момант, калі ён да нас прыехаў. Ён забраў нас і перавёз у Сталінград, дзе мы некалькі дзён начавалі на вакзале. Потым шэсць гадоў мы жылі ў Растоўскай вобласці ў горадзе Сальску, куды направілі служыць майго бацьку Міхаіла Лукіча (не ведаю, ці выжылі б мы, калі б не бацькаў паёк, які ён атрымліваў як ваенны ўрач: у Магілёве мы пакінулі ўсё, што ў нас было).
Я многа чытаю пра вайну і нядаўна даведаўся, што з Сальскага аэрадрома нямецкія самалёты бамбілі Сталінград. Гэта было вельмі блізка, але ім гэта не дапамагло.
Там, у Сальску, я пайшоў у першы клас чыгуначнай школы № 9. Хоць ужо не памятаю імя і прозвішча сваёй першай настаўніцы (колькі ж часу мінула!), заўсёды ўспамінаю яе з павагай і цеплынёй. Праз многа-многа 
гадоў я прыязджаў у Сальск і наведваў яе. Дарэчы, амаль штогод прыязджаю туды, каб сустрэцца з дзяцінствам. Неяк у першым класе — настолькі мне падабалася мая настаўніца! — я разам з дзяўчынкамі пайшоў у гурток кройкі і шыцця.
— Навучыліся гузікі прышываць?
— Канечне. Я і зараз, калі трэба, гузік магу прышыць.
— А як апынуліся ў Мар’інай Горцы?
— У жніўні 1946 года мы селі ў таварны вагон і пераехалі ў Беларусь. Нашым прытулкам стаў раённы цэнтр Пухавіцкага раёна — Мар’іна Горка. Туды бацька перавёз дзедаву хату, і мы пачалі абжывацца. Там я пайшоў у другі клас. Школа наша стаяла на месцы сённяшняга раённага Дома культуры. Вучыўся я ў Мар’інай Горцы да пятага класа, а ў шосты пайшоў у спецшколу пры кансерваторыі ў Мінску.
З другога па чацвёрты клас мяне вучыла Ларыса Сцяпанаўна Лабусава. А ў пятым класным кіраўніком была вельмі прыгожая жанчына Людміла Барысаўна (на жаль, не памятаю яе прозвішча). Яна была з тых, каго немцы вывезлі ў Германію. Потым мы даведаліся, што да яе заляцаўся нейкі партыйны чыноўнік, але яго папярэдзілі: ці Людміла, ці партыя. І ён выбраў партыю…
Ігар Міхайлавіч дастае таўшчэзны стос фотаздымкаў і, разглядваючы іх, разважае.
— Паглядзіце на гэтыя прасветленыя твары. Гэта ж цэлая эпоха! Зараз такіх прыгожых твараў мала, ды і 
эпоха іншая — рыначная… Мы жылі вельмі сціпла: вінегрэт і кавалак хлеба… А цяпер магазіны забіты, па горадзе ездзяць дарагія машыны… На жаль, у нашым жыцці зараз вельмі многа палітыкі…
— Што запомнілася са школьных гадоў?
— Характар у мяне быў нялёгкі. Калі і гарэзнічаў, то ўпотай. Узяць што-небудзь чужое ці ўкрасці для мяне было абсалютна немагчымым. Многае вырашала і тое, што бацькі былі паважанымі ў гарадку людзьмі: маці — дырэктар вячэрняй школы, бацька — урач мясцовай амбулаторыі. І я, канечне, стараўся сваімі ўчынкамі не крыўдзіць іх. Аднак памятаю, як настаўнік матэматыкі мяне і маіх сяброў за свавольствы выстаўляў за дзверы.
— Ці былі ў вас нейкія “прадметныя прыярытэты” ў школе?
— У школе пры кансерваторыі я вучыўся шэсць гадоў. І ў дзявятым класе быў пакінуты на другі год. Мне тады прапанавалі ці пераходзіць на цымбалы, ці працягваць вучобу па класе фартэпіяна і заставацца на другі год. Я выбраў фартэпіяна. І таму, калі заканчваў школу, ужо валодаў двума інструментамі.
Класы ў нас былі невялікія, у школе вучыліся такія, як я, і дзеці начальнікаў. Добра памятаю настаўніка фізікі Якава Барысавіча, які працаваў у 42-й школе (дзе вучыўся Жарэс Алфёраў) і да нас прыходзіў “на гадзіны”. Я ў фізіцы абсалютна нічога не разумеў. Неяк перад экзаменам, які мы здавалі ў 42-й школе, Якаў Барысавіч нас папярэдзіў: “Нічога не чапайце, а то яшчэ што спаліце тут!” Я з жахам успамінаю і 
матэматыку, і фізіку, і хімію, бо ў гэтых прадметах нічога не разумеў, і як я іх калісьці здаў, не ведаю.
У прынцыпе, я гуманітарый, але абсалютна няздатны да замежных моў. А вось з рускай і беларускай мовамі сябраваў.
— Як прыйшлі да музыкі? З чаго ўсё пачалося?
— Сям’я ў нас была музычная. Маці любіла вальсы Штрауса, а бацька — паланэз Агінскага. Да таго ж з самага дзяцінства я меў магчымасць слухаць, як іграе на скрыпцы бацька.
Калі я пайшоў ў чацвёрты клас, вучыць музыцы мяне пачала Маргарыта Сяргееўна Мінянкова. У Мінску мяне вучыў майстэрству ігры на цымбалах сам Іосіф Іосіфавіч Жыновіч, а таксама Аркадзь Абрамавіч Астравецкі. Прайшло ўжо даволі многа часу, і я ўспамінаю добрым словам Рыгора Ільіча Шаршэўскага, піяніста, якому я вельмі ўдзячны за вопыт, які ён мне перадаў.
У Беларускай дзяржаўнай кансерваторыі я вучыўся па класе кампазіцыі ў Анатоля Багатырова, а потым у Маскоўскай кансерваторыі ў Ціхана Хрэннікава.
Што б ні казалі, Мінск, асабліва ў тыя часы, быў правінцыяй у адносінах да Масквы і Ленінграда. Калі я здаваў экзамены ў Ленінградскую аспірантуру, пра мяне сказалі: “Лучанок хлопец здольны, але прыехаў з музычнай правінцыі”.
— Ці звязана з музыкай ваша сям’я?
— Жонка Аляксандра працуе ў музычнай школе, дачка Святлана таксама звязана з музыкай, а сын Андрэй юрыст.
— У пісьменнікаў ёсць дэвіз: “Ні дня без радка!” Ці ёсць нейкае крэда ў вас?
— Я і зараз працую. Хочаце — вам што-небудзь сыграю. Працаваць трэба кожны дзень. У гэтым праяўляецца прафесіяналізм.
— Вы аб’ехалі паўсвету, а дзе яшчэ не былі ці дзе б хацелі пабываць?
— Нікуды ўжо не хачу. Хачу ў Пухавічы!
Мяне шмат куды пасылалі камсамол і армія. Польшча, Чэхаславакія, Венгрыя, Югаславія, Францыя, Англія, Кіпр, Ліван, Сурынам, Венесуэла… Я прымаў удзел у трох Сусветных фестывалях моладзі і студэнтаў у Берліне, Гаване і Маскве. На Кубе мне давялося сустрэцца з Фідэлем і Раулем Кастра. Памятаю, як Фідэль Кастра мне пры сустрэчы сказаў: “Ты такі ж мяцежны, як я!”
Калісьці я не паехаў у Аўстралію. Перад ад’ездам трэба было рабіць прышчэпкі ад жоўтай ліхаманкі і яшчэ нейкіх хвароб, і я адмовіўся.
— Ігар Міхайлавіч, вы многа выкладалі…
— Я не люблю гэта ўспамінаць. Мяне проста эксплуатавалі. Калі я толькі прыйшоў працаваць у кансерваторыю, атрымаў нагрузку 1300 гадзін на навучальны год…
— Які горад, на вашу думку, адыграў найбольшую ролю ў вашым творчым станаўленні?
— Ленінград. Гэта была выдатная школа Дзмітрыя Шастаковіча. Ну і, канечне, Пухавіцкая зямля. Я не люблю вялікія гарады. Гэта каменныя мяхі, у якіх адны сцены.
— Якую ролю ў вашым жыцці адыграла Масква?
— Калі б ні вучоба ў Маскоўскай кансерваторыі і мая папулярнасць у Расіі, невядома, ці быў бы я зараз тым Лучанком, якім з’яўляюся. Там у мяне вельмі многа знаёмых і сяброў, з якімі я падтрымліваю сувязі да сённяшняга часу. А ў 2000 годзе на плошчы Зорак была ўрачыста адкрыта мая зорка.
— Ці любіце вы дапамагаць людзям?
— Я дапамагаю людзям заўсёды, калі ў мяне на гэта ёсць магчымасць. Не толькі сябрам, але нават і ворагам.
— Я чуў гісторыю, што вы нібыта хварэлі разам з Уладзімірам Мулявіным…
— Было такое. Перад маскоўскай алімпіядай Валодзя неяк моцна застудзіў зубы. Патрэбна была аперацыя, і, каб падзяліць мукі сябра, я папрасіўся ў дактароў у адну палату з Мулявіным і дзесяць дзён “дапамагаў” яму хварэць.
— Якую музыку слухае кампазітар Лучанок?
— Я адназначна не люблю папсу. Слухаю айчынную і замежную класіку — гэта сапраўдная музыка. Мне вельмі блізкі Шапэн.
***
Сваю кнігу пра Ігара Лучанка “Басанож па зорках” сябар кампазітара пісьменнік Уладзімір Ліпскі скончыў уласнаручна напісанымі словамі Ігара Лучанка:
“Хочацца ведаць, што людзі мяне крыху ведаюць. Для гэтага я працаваў і працую шчыра і сумленна. Мне падабаецца, што мае мелодыі спяваюць і прафесіяналы, і аматары.
Мару, каб мая душа, якую я ўклаў у песні, хаця б нейкай часцінкай перадалася маім слухачам, тым, хто любіць народную мелодыю, тым, хто адчувае ў маіх песнях святло, надзею.
Буду шчаслівым, калі застануцца жыць хаця б адна-дзве мае песні. Тады і я як кампазітар буду жыць.”
А нам застаецца толькі падзякаваць Ігару Міхайлавічу за цікавую размову, павіншаваць з надыходзячым юбілеем і пажадаць моцнага здароўя, адданых сяброў і новых песень.
Уладзімір ФАЛАЛЕЕЎ.
Фота з архіва Ігара Лучанка і БелТА.
