Ірына Дарафеева: “Гледача падмануць немагчыма”

Сёння ў гасцях праекта “Мая школа” вядомая спявачка, актрыса, педагог, дацэнт кафедры мастацтва эстрады БДУКМ, дэпутат Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь VI склікання, заслужаная артыстка Рэспублікі Беларусь Ірына ДАРАФЕЕВА.

— Ірына, раскажыце, калі ласка, пра вашы школьныя гады?

— У дзяцінстве я была няўрымслівым дзіцем. Мне падабалася ўсё: і танцаваць, і скакаць, і спяваць. Вельмі любіла спорт, любіла жывёл. Пастаянна падкормлівала дваровых катоў. Неяк на нашай лесвічнай пляцоўцы некалькі дзён жыло кацяня. Я яго прыкормлівала і прасіла бацькоў узяць да нас. І аднойчы, калі тата прынёс кацяня дадому, майму шчасцю не было меж.

У мяне былі дзве школы. Найперш — мая агульнаадукацыйная школа № 21 Магілёва. Другім месцам, дзе я праводзіла амаль увесь вольны час, была вакальная студыя “Вясёлка” Магілёўскага палаца піянераў. Усё, што было звязана з музыкай, было менавіта там. Менавіта з тым перыядам звязана і маё станаўленне. Ужо з 12 гадоў я была ўпэўнена, што стану артысткай. Толькі не ўяўляла, як гэта будзе адбывацца, як я буду вучыцца і якімі сцежкамі ісці па жыцці, наколькі вядомай і папулярнай стану. Але адчувала, што ўсё павінна скласціся добра.

Калі гаварыць пра школу, то чамусьці запомніла першы клас і апошнія гады ў школе. Я была выдатніцай у 1 класе, а потым, выпускаючыся, атрымала сярэбраны медаль. Дарэчы, сярэбраны медаль быў для мяне вельмі вялікай падмогай, бо, паступаючы ў тагачасны Інстытут культуры, я, дзякуючы медалю, здавала толькі экзамен па спе­цыяльнасці.

Вельмі добра памятаю сваю першую настаўніцу Вольгу Анатольеўну Строганаву. Яна была нерэальна строгая, мы ўсе яе пабойваліся, але і паважалі. Хуліганіць на яе ўроках — барані божа! Яна была вельмі прыгожай жанчынай.

Адзін час па сямейных прычынах я вучылася ў школе № 3 з паглыбленым вывучэннем замежнай мовы, таму ў мяне ёсць аднакласнікі з абедзвюх школ. Перайшоўшы ў іншую школу, вельмі лёгка ўлілася і ў калектыў, і ў вучэбны працэс, нягледзячы на тое, што англійская мова была амаль што­дня. Узровень выкладання англійскай мовы быў вельмі высокі, таму я не здзіўляюся, што шмат хто з нашага класа зараз жыве і працуе за мяжой. Ды і з 21-й школы таксама аднакласнікі раз’ехаліся па свеце. Безумоўна, было б добра мець больш цесныя зносіны, але жыццё раскідвае нас, і з цягам часу сустрэцца становіцца ўсё цяжэй. З-за высокай загружанасці, на жаль, вельмі мала часу на зносіны нават з бацькамі. На асабістае жыццё няма часу, што тут ужо казаць пра іншае…

— Значная частка вашага дзяцінства прайшла ў “Вясёлцы”. Ці падтрымліваеце зносіны са сваімі педагогамі?

— З кіраўніком “Вясёлкі” Нэлі Мікалаеўнай Бардуновай і Васілём Георгіевічам Сяньковым, які зараз працуе ў Мінску, я падтрымліваю цёплыя сяброўскія адносіны. Яны запрашаюць мяне на свае канцэрты, я пільна сачу за дзяўчатамі, якія пайшлі па нашых слядах: Ганнай Мушак (зараз працуе ў Санкт-Пецярбургу), Мадзінай, якая паехала на Украіну, Інгай Кісялёвай (пасля “Вясёлкі” вучылася ў мяне ва ўніверсітэце па класе вакалу і з’яўляецца пераможцай шматлікіх конкурсаў). Сапраўды, магілёўская школа вельмі моцная, і ў Нэлі Мікалаеўны і Васіля Георгіевіча быў дар не проста вучыць спевам, а знаходзіць таленавітых дзяцей і не даць ім згубіцца потым. Яшчэ калі была малой, спявала ў навагодніх мюзіклах і казках з жывым аркестрам, які складаўся з хлопчыкаў і дзяўчынак майго ўзросту. Зараз гэта стала яшчэ больш прафесійным і маштабным.

— Якая была ваша першая роля ў мюзікле?

— Я іграла ляльку. У тым спектаклі было змяшана некалькі сюжэтаў: і “Лятучы галандзец”, і “Тры таўстуны”, і яшчэ нешта іншае. Мне падабалася, што ставіліся да мяне, як да дарослай. Я была самай маленькай, але мяне бралі з сабой усюды — заўсёды знаходзілася роля. Нават прымярала на сабе дарослыя песні. Было вельмі цікава.

— Што больш падабалася на занятках у Палацы піянераў?

— Мае дзіцячыя ўспаміны самыя яркія, таму што ўсё было казачна і цікава: шмат гастрольных паездак, калі мы ўсім калектывам выязджалі ў летнікі, адпачывалі і рэпеціравалі, а потым увечары ўжывую спявалі на дыскатэках. Памятаю рамантыку каля вогнішча і спевы пад гітару. Кожную раніцу мы выходзілі на прабежкі, плавалі.

З “Вясёлкай” мы шмат ездзілі, у тым ліку і за мяжу. У дзяцінстве я пабывала ў Аўстрыі, Люксембургу, Германіі, Польшчы, Расіі і ў іншых краінах. Падчас гастрольных паездак бывала ўсякае. Бывала і такое, што падчас перасадак трэба было за некалькі хвілін перагрузіць усе рэчы, касцюмы і абсталяванне з аднаго цягніка на іншы. Я была самай маленькай, мяне называлі блыхой,  але нават мне давалі пераносіць нешта няцяжкае. Мы станавіліся ў чаргу, забіралі рэчы (кожны ведаў, што ён бярэ) і хуценька перагружаліся.

— Вы былі даволі вядомай яшчэ ў школьныя гады. Ці сутыкаліся з зайздрасцю аднакласнікаў?

— Клас у нас быў вельмі цікавы. Мы стараліся сябраваць, зайздрасці не было. Мы хадзілі ў паходы і разам удзельнічалі ў іншых мерапрыемствах — гэта было іншае жыццё, адрознае ад жыцця ў “Вясёлцы”. Мяне вельмі любілі хлопчыкі. У мяне не было часу на іх, але такая прыхільнасць і ўвага падабаліся.

— Якія прадметы даваліся найбольш складана?

— У мяне ніколі не было цягі да дакладных навук, але, дзякуючы сваім педагогам — завучу і адначасова настаўніцы фізікі Алене Акімаўне Жылік  і нашаму класнаму кіраўніку Вользе Анатольеўне Аляксеенка, я пайшла ў фізіка-матэматычны клас. Гэты крок быў для мяне нетыповым.

— Ці згодны вы, што музыка шмат у чым падобна да матэматыкі?

— Гэта справядліва ў той ступені, калі ідзе гаворка пра вялікія аркестравыя партытуры, калі павінна быць дакладна распісана гармонія, якая з’яўляецца рашэннем пэўных гарманічных задач. Музыка — гэта дакладная навука. І дакладная яна яшчэ і тым, што гледача падмануць немагчыма. Я працую ў тэатры, выконваю арыі з мюзіклаў, і мне падабаецца такая падача музычнага матэрыялу. Я таксама люблю зборныя канцэрты, але лічу, што ва ўсім павінна быць і драматургія, і рэжысура, і адпаведная сцэнаграфія, якія ўвасабляюць нейкую ідэю.

— Рашэнне рабіць музычную кар’еру, зразумела, было невыпадковым?

— У той час, калі мае аднакласнікі выбіралі, куды паступаць, у мяне ўжо ўсё было вырашана. Тым больш пасля таго, як я атрымала дыплом лаўрэата конкурсу маладых выканаўцаў беларускай песні і паэзіі “Мала­дзечна-94”, я ўжо мела запрашэнне ў славутыя “Верасы” ад Васіля Раінчыка. Так я стала студэнткай Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта культуры і мастацтваў — тагачаснага Інстытута культуры.

А потым закруцілася. Некалькі гадоў (1997—1999) працавала салісткай аркестра Міхаіла Фінберга, былі перамогі ў міжнародных фестывалях “Залаты шлягер — 1998”, “Вільнюс-99”, “Discovery-99” у Балгарыі, “Славянскі базар у Віцебску” і шмат іншых.

Праз некаторы час вырашыла паспрабаваць сябе на драматычнай сцэне. Першая спроба — роля ў спектаклі “Асцярожна — жанчыны Парыжа!” у Магілёўскім абласным тэатры драмы і камедыі імя В.І.Дуніна-Марцінкевіча. Потым, у 2011 годзе, роля княжны Тараканавай у мюзікле Кіма Брэйтбурга “Блакітная камея”.

— Наколькі лёгка вы пагадзіліся на ролю ў “Блакітнай камеі”?

— Я марыла спяваць у мюзікле. Ідэя выспявала даволі доўга. Спачатку планавалі паставіць яго ў рамках універсітэта культуры (як потым рэалізавалі праект мюзікла “Дуброўскі”). На той момант я была ідэйным натхняльнікам праекта і ўсялякімі спосабамі імкнулася раскруціць Кіма Аляксандравіча, каб яго цудоўная музыка гучала ў Беларусі. Потым, калі я стала загадчыкам кафедры (а рэктарам у той час быў Юрый Паўлавіч Бондар), мне давялося пазнаёміць яго з дырэктарам музычнага тэатра Аляксандрам Яўгенавічам Пятровічам, і Брэйтбург больш пазітыўна ўспрыняў гэтую ідэю, пранікся ёй, і мы ажыццявілі пастаноўку.

Дзякуючы рабоце з Кімам Аляксандравічам, мы зрабілі вялікі прарыў у музычнай адукацыі. Спектаклі, у якіх працавалі нашы студэнты, былі практычнай рэалізацыяй іх магчымасцей і набытых навыкаў. Студэнты з галавой пагрузіліся ў падрыхтоўку “Дуброўскага” — пачынаючы з першых кастынгаў. Адбіраліся ўсе выканаўцы, і мог удзельні­чаць таксама любы студэнт з любой кафедры: харэографы і рэжысёры, народнікі і харавікі, нават інструменталісты, якія ма­юць голас, спрабавалі свае сілы. Ідэя была ўспрынята, таму што гэта, па-першае, класіка. Па-другое, дзеянне разгортваецца на тэрыторыі сучаснай Беларусі. Мяне вельмі захапіла яшчэ і тое, што ў гэтым спектаклі ўпершыню ў мюзікле аркестр размяшчаўся на сцэне і быў паўнавартасным удзельнікам дзеяння. Таму мне вельмі хацелася, каб інструменталісты-аркестранты на сцэне адчулі сябе сапраўднымі артыстамі. Гэтым трэба жыць. Ды і замыкацца творчаму чалавеку на адным педагогу і на адной галіне творчасці нельга. Выходзячы з універсітэта, малады артыст павінен ведаць, што такое гастрольныя паездкі, што такое канцэртнае жыццё… На гэтым мюзікле вырасла плеяда цудоўных выканаўцаў, і ніхто нідзе не згубіўся. Да гэта­га часу “Дуброўскі” ідзе на ўра, а мно­гія выпускнікі прасіліся працягваць
ігр­ац­ь на сцэне.

— Вы шмат гастралюеце па Беларусі. Якія эмоцыі атрымліваеце падчас канцэртаў?

— Сапраўды, у мяне было шмат канцэртных праграм, з якімі я аб’ездзіла ўсю краіну, выступала на вялікіх пляцоўках і ў сельскіх клубах. Я застала такія часы, калі вясковыя клубы былі ў заняпадзе, калі жыхары населеных пунктаў па 20—30 гадоў не бачылі жывых артыстаў. Неяк прыехала ў адну з такіх устаноў, і супрацоўнікі расказалі, што апошнімі, хто быў у іх, быў першы склад ансамбля “Чараўніцы” (а гэта 70-я гады!). Тады душа балела, што людзі проста адвыклі ад жывых канцэртаў. Потым ужо і мае калегі пайшлі гэтымі ж сцежкамі.

Моладзі зараз крыху прасцей, і яна ідзе сваім шляхам, раскручваючыся пры дапамозе інтэрнэту і сацыяльных сетак. Сёння праходзіць мноства конкурсаў на абласным, раённым, мясцовым узроўні… Да таго ж сённяшняя мастацкая сама­дзейнасць робіць дзівосы — нават у невялічкіх населеных пунктах вельмі многа творчых людзей.

— Магчыма, бывала, што прыходзілася мяняць планы, каб выступіць у іншым месцы? Што было галоўным у прыняцці такога рашэння?

— Гэта бывае ў кожнага артыста. Напрыклад, дзеля таго, каб трапіць у “Зубраня” на юбілейныя ўрачыстасці, я адмяніла паездку на фестываль у Жытомір, які арганізоўвае народная артыстка Украіны Ірына Шынкарук — мы пазнаёміліся з ёй на Міжнародным конкурсе выканаўцаў эстраднай песні імя Уладзіміра Івасюка (гэта быў мой першы конкурс на Украіне). Але я разумею, што я жыву ў Беларусі, і мне патрэбна быць тут. Мяне так выхавалі, і я ганаруся гэтым.

— Ірына, хто па прафесіі вашы бацькі? Ці маюць яны дачыненне да мастацтва?

— Мае бацькі — педагогі. Тата Аркадзь Ігнатавіч вельмі творчы чалавек: спяваў у хоры, іграў на шэрагу інструментаў, выкладаў гісторыю і грамадазнаўства, працаваў дырэктарам некалькіх школ, а напрыканцы працоўнай біяграфіі кіраваў вучылішчам культуры — сённяшнім Магілёўскім кале­джам мастацтваў. Мне было гэта вельмі цікава, бо на рабоце ў яго я бывала часта, гля­дзела канцэрты, якія там ладзіліся. Нават пэўны час думала туды паступаць, але вырашыла не губляць 2 гады і пасля заканчэння школы паступіла адразу ў вышэйшую навучальную ўстанову.

А маці Дзіна Пятроўна спачатку выкладала ў 3-й магілёўскай школе працоўнае навучанне. Калі я заставалася ў групе прадоўжанага дня, заўсёды бегала да мамы на ўрокі да старшакласнікаў. Было вельмі цікава назіраць, як дзяўчаты, старэйшыя за мяне на некалькі гадоў, вышывалі, рабілі пано з саломкі, нешта шылі. Але самымі цікавымі былі ўрокі, на якіх вывучалі кулінарыю, — тады можна было ўсё пакаштаваць. Потым яна перайшла ў вучылішча, дзе стала выкладаць дэкаратыўна-прыкладное мастацтва. Там у яе было больш магчымасцей для творчасці — было цэлае аддзяленне, на якім вучыліся вельмі таленавітыя студэнты.

Акрамя ўсяго гэтага, мае бацькі — вялікія рамантыкі, рыбакі і грыбнікі. Яны вельмі любяць прыроду, і мы часта на цэлы месяц з палаткамі выязджалі на прыроду. Былі на ўсіх буйных рэках Беларусі: Бярэзіне, Нёмане, Дняпры… Выбіралі месцы, дзе людзей не было зусім, і наталялі сябе хараством прыроды і адсутнасцю цывілізацыі навокал. Заўсёды бацькі стваралі антураж турысцкага быту: сталы і лаўкі з падручных матэрыялаў, мангалы, нават ладзілі турысцкую вяндлярню.

Часцей ездзілі ў дзве сям’і. Неяк, памятаю, на двух “запарожцах” паехалі нават у Краснадарскі край. Зараз успамінаю і думаю: якой рызыкай было адправіцца ў такое складанае падарожжа.

— Калі б у вас зараз была магчымасць паехаць некуды з палаткай, які напрамак выбралі б?

— Беларусь такая прыгожая, і ў нас ёсць шмат прыгожых месцаў, таму куды ні п­аедзь — усюды нешта прыгожае і цікавае знойдзеш. Прага падарожжаў і разуменне прыгажосці роднай зямлі было ўва мне закладзена з дзяцінства, таму я да гэтага часу вельмі люблю падарожнічаць, і шчасце ў тым, што мая прафесія дазваляе часта пераязджаць з месца на месца.

— Ці камфортна вы адчуваеце сябе ў ролі педагога?

— Гэта вельмі складаная прафесія. На пасадзе загадчыка кафедры я адчувала сябе крыху больш камфортна (я ўвогуле не думала, што мая кар’ера будзе развівацца менавіта такім чынам).

Педагог па вакале займаецца са студэн­там адзін на адзін. Падбіраць рэпертуар, разбіраць творы, удасканаль­ваць іх выкананне — гэта цікавая работа. А калі я стала загадчыкам кафедры, то мела магчымасць думаць больш шырока і маштабна, але ніколі не была кабінетным работнікам — заўсёды была ў творчым працэсе і ў руху. Мне хочацца больш рэальнай сцэны, рэальных пастановак, рэальных канцэртаў, рэальнага дзеяння і вынікаў. Канечне, прыемна працаваць на далёкі вынік, уяўляючы, якім студэнт-першакурснік стане, калі атрымае вышэйшую адукацыю, і пакрокава гэта рэалізоўваць. Я заўсёды стараюся ўключыць студэн­таў у творчы працэс напоўніцу. Напрыклад, на бэк-вакале ў мяне працуюць мае студэнты.

Магчыма, гэта не зусім сціпла, але ў мяне напрактыкаванае вока: я з першага позірку магу заўважыць будучага артыста і тое, што ён хварэе на музыку і ўжо гатовы працаваць на сцэне.

Хацелася б, каб людзі разумелі розніцу паміж пачатковымі ведамі і навыкамі і прафесійнымі. Так, мы ўсе павінны займацца спортам і весці здаровы лад жыцця, але спорт высокіх дасягненняў — лёс выбраных, і алімпійскімі чэмпіёнамі становяцца адзінкі. Так адбываецца і ў сферы культуры. І тут з самых пачатковых этапаў прыходзіцца вучыць студэнтаў быць байцамі і ўмець усё: да таленту ў чалавека павінна быць жаданне, мэтанакіраванасць і працаздольнасць. Артыст павінен быць здаровым і прыгожа выглядаць, быць вынослівым спартсменам, каб, не задыхаючыся, адпрацаваць некалькі канцэртаў, і харэографам, і цырульнікам, і касцюмерам.

Мы пастаянна вучымся. Вельмі часта даводзіцца сустракацца з дзівоснымі творчымі асобамі, ад якіх адно пажаданне і парада з’яўляюцца вельмі важнымі. Гэта запамінаеш назаўсёды, і ўспаміны пра такія выпадкі натхняюць.

Усё ў нашай сферы трымаецца на творчых асобах. У любога артыста павінна быць шмат педагогаў, каб кожны мог наву­чыць яго нечаму са сваёй сферы. Трэба вучыцца пастаянна. Многіх музыкантаў і артыстаў я лічу сваімі педагогамі, бо яны падавалі мне прыклад творчасцю і паводзінамі на сцэне. Мне было вельмі важна, калі мяне хвалілі і рабілі нейкія заўвагі Іосіф Кабзон, Уладзімір Мулявін, Віктар Вуячыч. Шкада, што многія з маіх настаўнікаў пайшлі з жыцця.

— Ці бывала ў вашым жыцці так, каб адна сустрэча істотна паўплывала на ваш лёс?

— Гэта шчаслівы збег акалічнасцей, часам нават лёсавызначальных сустрэч, калі сутыкаешся з людзьмі, якія цікавыя табе і з якімі цікава працаваць. Менавіта ў такіх выпадках і ў творчай, і ў выкладчыцкай дзейнасці ты пастаянна знаходзішся ў творчым пошуку, таму меж для дасканаласці і новых ідэй няма.

У 1998 годзе я стала працаваць з Арка­дзем Эскіным, і менавіта дзякуючы гэтаму чалавеку навучылася спяваць джаз. Калі б не ён, наўрад ці я паспрабавала б сябе ў гэтым жанры, бо джаз ва ўніверсітэце не выкладалі — я трапіла ў першы эксперыментальны набор артыстаў эстрады. Курсам эстраднікаў кіраваў Вячаслаў Панін, а вучыліся ў нашай групе і вакалісты, і рэжысёры, і нават артысты арыгінальнага жанру.

— У вас велізарны рэпертуар, пастаянна з’яўляюцца новыя песні. Ці даводзіцца рабіць рэмейкі старых кампазіцый, якія палюбіліся слухачам?

— У кожнай песні — свой час жыцця. І ў перазапісе песні не заўсёды ёсць мэтазгоднасць. Так атрымалася, што нашы радыёстанцыі маюць свой фармат, а зага­няць сябе ў пэўны фармат немагчыма. Калі ты артыст, які вядзе актыўную канцэртную дзейнасць, ты ў першую чаргу разлічваеш на гледача, які прыходзіць у залу, а гледачы бываюць вельмі розныя. У нас не такая вялікая краіна, каб выканаўцы маглі праца­ваць на пэўную аўдыторыю і праца­ваць у фармаце. Дзякуючы таму, што галоўным складнікам маёй работы заўсёды былі гастролі, мае песні ведаюць і любяць гледачы розных узроставых катэгорый. І я вельмі часта выкладваю ў інтэрнэт фанаграмы, каб гэтыя песні жылі ў выкананні іншых людзей. У мяне нават быў адзін альбом з рэтрахітамі, у якім на адным дыску былі мае песні, а на другім — фанаграмы. Мне прыемна, што мае песні спяваюць на розных мерапрыемствах і конкурсах.

Але ёсць яшчэ адзін бок гэтага пытання. Не было б у інтэрнэце фанаграм, абавязкова б знайшоўся майстар, які ствараў бы новыя аранжыроўкі гэтых песень, і гэта было б усім толькі на карысць і давала б новы штуршок да развіцця, і, магчыма, узнікалі б новыя музыканты, аранжыроўшчыкі і кампазітары.

— Ірына, ведаю, што вы вельмі патрабавальная ў выбары сцэнічных касцюмаў. Хто іх для вас шые?

— Мне, выхаванай у сям’і, дзе культывавалася дэкаратыўна-прыкладное мастацтва, вельмі блізкія нацыянальныя матывы, але і ад авангарда я таксама не адмоўлюся, калі гэта арыгінальна і прыгожа.

Канечне, тэатральныя касцюмы шыюць спецыялісты тэатра, а мае сцэнічныя ўборы ствараюць беларускія дызайнеры. У нас з’явілася шмат дастойных брэндаў.

Апошнім часам вельмі актыўна працую з мастаком па касцюмах і мадэльерам Настассяй Фальковіч. Яна вельмі любіць беларускую тэматыку, і ёй вельмі добра ўдаецца інтэграваць нацыянальныя матывы ў сучаснае адзенне.

Акрамя калекцый адзення, яна стварае касцюмы для многіх беларускіх калектываў: ад народных — да эстрадных. Як дызайнер, які доўгі час працуе з артыстам, яна, відаць, адчувае, што мне трэба. Аднымі з апошніх яе работ мы здзівілі гледачоў, калі ўдзельнічалі ў Днях культуры Беларусі ў Японіі.

Таксама вельмі цікавыя касцюмы ствараюць сёстры Марына, Вольга і Алена Парфяновіч, якія з’яўляюцца аўтарамі маіх убораў для праграмы ў Мірскім замку.

— Праз тыдзень пачнецца новы навучальны год. Што б вы пажадалі нашым чытачам?

— Найперш я хацела б пажадаць настаўнікам здароўя, мудрасці, цярплівасці. Каб вучні былі разумныя, а работа прыносіла і маральнае, і матэрыяльнае задавальненне. І каб у іх сем’ях быў дабрабыт і спакой.

Гэта не проста прафесія. Педагогі — гэта людзі з асаблівым дарам не толькі перадавац­ь свае веды, не толькі ўдзяляць увагу кожнаму вучню, але і аддаваць кожнаму з іх часцінку душы. Нізкі паклон нашым настаўнікам, таму што менавіта ад іх залежыць лёс нашых дзяцей і ўсіх будучых пакаленняў.

Уладзімір ФАЛАЛЕЕЎ.
Фота аўтара і з архіва Ірыны Дарафеевай.