Ірына КІТУРКА: “Я вучуся ўсё жыццё”

Чалавек, які ўсё жыццё звязаны з адукацыяй; прафесіянал, які мае вопыт работы ва ўсіх сферах адукацыі, акрамя, бадай, пачатковай школы; педагог, які заўсёды імкнецца быць разам са студэнтамі і сваім калектывам — і ў працы, і на адпачынку; абаяльная і эфектная жанчына… Знаёмцеся: рэктар Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Янкі Купалы кандыдат гістарычных навук Ірына Фёдараўна КІТУРКА.

— Ірына Фёдараўна, раскажыце, калі ласка, крыху пра сябе і сваю сям’ю.

— Я з простай сям’і. Мама Марыя Іванаўна працавала на заводзе жалезабетонных вырабаў і, безумоўна, займалася сям’ёй. Як і ва ўсіх, была гаспадарка і агарод, якія даглядалі ўсе разам.

Шмат у мяне ўклаў мой тата Фёдар Сямёнавіч. Менавіта ён, зваршчык па прафесіі, навучыў мяне чытаць і лічыць. Ён быў вельмі добрым спецыялістам і шмат працаваў, але заўсёды знаходзіў час, каб пазаймацца са мной. Тата навучыў мяне ўсяму, што ўмеў сам. Ды і я не супраціўлялася, бо мне гэта падабалася. І думаю, каб ён умеў маляваць, то і гэты талент змог бы разбудзіць у мяне. Менавіта тата абудзіў і любоў да матэматыкі. Лічбы суправаджаюць мяне ўсё жыццё, і я іх вельмі люблю.

— Ці памятаеце вы дзень, калі пайшлі ў школу?

— У мяне два браты, старэйшыя за мяне на 10 і 12 гадоў. Калі яны вучыліся ў школе, мне вельмі хацелася ведаць, якія адзнакі ў іх у дзённіках. Побач з імі я вельмі хутка навучылася чытаць.

Памятаю, як у раннім дзяцінстве (тады я яшчэ нават не вучылася ў школе) я пайшла ў нашу сельскую бібліятэку і ўзяла для сябе прыгожую кніжку з вялікімі літарамі. Па дарозе дадому прачытала. Нічога не заставалася рабіць, як развярнуцца і пайсці па новую. Узяла іншую, але, яшчэ не дайшоўшы дадому, таксама яе дачытала. Прыйшлося вярнуцца другі раз (смяецца). Бібліятэкар не паверыла і папрасіла паказаць, як я ўмею чытаць. Вядома ж, я паказала.

Добра памятаю свой першы клас на першым паверсе ў левым крыле Чарнаўчыцкай сярэдняй школы. Назаўсёды запомніла першую настаўніцу Неанілу Міхайлаўну і тое, што ў нас быў настолькі вялікі клас, што ў журнале нават не хапала лінеек, каб запісаць усіх вучняў.

Зараз, магчыма, я гляджу на гэта з пазіцыі дарослага чалавека, але для дзіцяці вельмі важнае пачуццё першага поспеху, калі ты хочаш ісці ў школу, бо ў цябе ўсё атрымліваецца. І я добра памятаю адчуванне поспеху, якое ў першым класе мяне проста не пакідала. Захоўваю ўсе пахвальныя лісты, якія ў мяне былі пасля кожнага класа.

Памятаю тое асаблівае адчуванне, калі замест аднаго настаўніка, да якога ты за пэўны час прывык, з’яўляецца некалькі, кожны са сваімі эмоцыямі, патрабаваннямі і падыходамі.

— Вы вельмі спартыўны чалавек. Калі пачалі сябраваць са спортам?

— У 7 класе я стала хадзіць на трэніроўкі ў секцыі па лёгкай атлетыцы. Да вучобы дабавіліся спартыўныя спаборніцтвы, паездкі ва Украіну і Расію. Маё жыццё памянялася. Умацавалася здароўе і ўвогуле ўсё стала іншым: кола зносін, адносіны з сябрамі, у жыцці з’явіўся адрэналін, калі ад слоў “На старт! Увага! Марш!” сэрца пачынала біцца інакш. Занадта вялікіх дасягненняў у спорце ў мяне не было, але з таго часу засталася прыхіль­насць да здаровага ладу жыцця, які мы падтрымліваем і культывуем ва ўніверсітэце: я сама рэгулярна ўдзель­нічаю ў спартыўных мерапрыемствах, штогод мы праводзім турыстычны злёт для супрацоўнікаў універсітэ­та, падтрымліваем нашых студэнтаў-спартсменаў. І гэта дае вынікі: у 2019 і 2020 гадах наш універсітэт быў лепшым па выніках рэспуб­ліканскай універсіяды, ёсць у нашых выхаванцаў і вынікі ў спорце высокіх дасягненняў.

У размове Ірына Фёдараўна нічога не сказала пра яшчэ адно сваё захапленне. Яна вельмі добра страляе. І падчас нядаўніх спаборніцтваў “абстраляла” ўсіх рэктараў — узяла 1-е месца.

— Што не любілі рабіць у школе і што найбольш падабалася?

— Часта можна пачуць, што патрабавальных настаўнікаў вучні не любяць. А мне патрабаваль­насць настаўнікаў падабалася. Адным з такіх педагогаў была настаўніца рускай мовы і літаратуры Галіна Паўлаўна Крукоўская. Многія баяліся нават яе позірку. Але яна навучыла нас аналізаваць літаратурныя творы і звязваць іх з гістарычным кантэкстам і тагачаснымі падзеямі, чытаць і разумець паэзію — дала такі багаж, які дае крылы і спрыяе развіццю.

Не любіла ўрокі малявання і заўсёды зайздросціла тым, хто доб­ра маляваў. Калі бачыла, як доб­ра малюе мая аднакласніца і як у яе ходзіць па аркушы паперы рука з пэндзлем, а ў мяне так не атрымліваецца, крыху засмучалася. Каб неяк згладзіць мой дыскамфорт, тата купіў мне вялізны набор акварэль­ных фарбаў на 48 колераў (у той час ва ўсіх было максімум 12). І сваё няўменне маляваць я магла кампенсаваць палітрай фарбаў малюнка. Магчыма, я вельмі самакрытычная ў гэтым плане, але я прывыкла рабіць усё або добра, або ніяк.

А яшчэ я не любіла заставацца ў групе прадоўжанага дня. І калі ў 7 класе пачаліся трэніроўкі, я, шчаслівая, узяўшы спартыўную форму, з радасцю збягала адтуль.

Больш за ўсё падабаліся ўрокі гісторыі і матэматыкі. Віктар Іванавіч Шчарбачэнка мог кожную тэму па матэматыцы выкласці з паглыбленнем у гістарычны кан­тэкст Старажытнага Рыма ці Грэцыі. Ён любіў гаварыць, што на “тройку” трэба проста рашыць задачу, на “чацвёрку” — рашыць яе двума спосабамі, а на “пяцёрку” — трыма. Ён развіваў у нас жаданне шукаць нестандартныя падыходы да рашэння задач.

Увогуле, вучыцца мне было лёгка. Не скажу, што я нічога для гэтага не рабіла. Я вучылася, займалася ў спартыўных секцыях, у мяне было шмат іншых інтарэсаў і сяброў. Некаторы час была спачатку старшынёй савета дружыны, а потым — сакратаром камсамольскай арганізацыі школы. Адразу пасля школы год працавала піянерважатай, бо з першага разу не паступіла ва ўніверсітэт.

— Сапраўды? Вы, актывістка, камсамолка і спартсменка, не паступілі?

— У першы год майго паступлення на маю спецыяльнасць быў конкурс 14 чалавек на месца, і я не прайшла па конкурсе. Але ганаруся, што і першы, і другі раз сачыненне я напісала на “выдатна”.

— Вы нарадзіліся недалёка ад Брэста, але паступалі ў Гродзенскі ўніверсітэт. Чым быў абумоўлены такі выбар?

— Я нарадзілася ў вёсцы Чарнаўчыцы Брэсцкага раёна, і, зразумела, ехаць пасту­паць у Бр эст было б бліжэй, але мне вельмі хацелася вучыцца ва ўніверсітэце менавіта імя Янкі Купалы. Некалі, упершыню прачытаўшы верш Янкі Купалы “Малітва”, я атрымала вельмі моцнае ўражанне і захапілася творчасцю песняра. Да таго ж Гродна мае вялікую гісторыю і сваю адметную атмасферу. Адным з вырашальных фактараў для мяне як будучага гісторыка было тое, што менавіта ў Гродне знаходзіцца царква XII стагоддзя (у Полацку тады ўніверсітэта не было), і першае, што я зрабіла пас­ля падачы дакументаў, — пайшла ў Каложскую царкву і дакранулася да старадаўніх валуноў, што ўмураваны ў сцены Каложы. У той час толькі сталі запаўняцца белыя плямы гісторыі, звязанай з перыя­дам Вялікага княства Літоўскага, а Гродна мела неафіцыйны статус некаранаванай сталіцы ВКЛ. Для мяне як для будучага гісторыка іншых варыянтаў проста не было.

— Вы любілі матэматыку, але выбралі гісторыю. Чаму?

— Я часта расказваю, у тым ліку і студэнтам, што, скончыўшы школу з медалём і маючы моцную фізіка-матэматычную базу, заўсёды вельмі хацела шмат у чым раза­брацца.

Зусім не шкадую, што выбрала менавіта гісторыю. Часта ка­жуць: хто не ведае логікі, не ведае матэматыкі. У гэтым плане гісторыя значна цікавейшая, і ў ёй нават больш логікі, чым у матэматыцы. У матэматыцы ёсць аксіёмы, а ў гісторыі іх няма: у гісторыі — суцэльная логіка і прычынна-выніковыя сувязі.

Як я ўжо казала, лічбы су­праваджаюць мяне ўсё жыццё. Кандыдацкая дысертацыя была прысвечана даследаванню сацыяльна-эканамічнага развіцця дзяржаўных уладанняў Вялікага княства Літоўскага: трэба было лічыць зямлю, двары, сялян… Доктарская работа, над якой зараз працую, звязана з мытнай службай ВКЛ, дзе зноў-такі трэба лічыць гандлёвае сальда, аб’ёмы ўвозу і вывазу, даходы і выдаткі…

— Хто з універсітэцкіх выкладчыкаў аказаў на вас найбольшы ўплыў?

— У Гродзенскім універсітэце імя Янкі Купалы працавала выдатная плеяда гісторыкаў, якія, уласна кажучы, і складалі тую легендарную гро­дзенскую гістарычную школу.

Безумоўна, я назаву свайго навуковага кіраўніка Фелікса Ула­дзіміравіча Налівайку. Ён дрэнна бачыў і не мог чытаць маю курсавую работу, таму мне трэба было ўголас прачытаць яе ад першай літары, з якой пачынаўся тытульны ліст, да апошняй кропкі ў спісе літаратуры.

Сачыненні мяне навучыла пісаць настаўніца рускай мовы і літаратуры, а Фелікс Уладзіміравіч навучыў, як уменне пісаць можа быць увасоблена ў навуковай форме і як правільна ўжываць навуковую лексіку і тэрміналогію. Вельмі часта папраўляў, раіў, як лепш выкласці тую ці іншую думку. На працягу ўсіх пяці ўніверсітэцкіх гадоў я пісала ў Фелікса Уладзіміравіча ўсе курсавыя і дыпломную работу, і гэтае цеснае супрацоўніцтва было цудоўнай школай. Тое, што ўклаў у мяне Фелікс Уладзіміравіч, дапамагала і дапамагае да гэтага часу.

Доктар гістарычных навук прафесар Барыс Самуілавіч Клейн вучыў нас думаць, а не проста запамінаць. Менавіта ён сцвердзіў у нас, студэнтах, разуменне таго, што гісторыя — гэта не набор дат і па­дзей. Гісторыя — гэта лагічны ланцужок прычынна-выніковых сувязей, гэта жывыя людзі. Усё ў гісторыі мае сваё тлумачэнне. Кажуць, што гісторыя не мае ўмоўнага ладу, але яна заўсёды мае альтэрнатыву.

Мяне вучылі такія вядомыя гісторыкі, як доктар гістарычных навук прафесар Якаў Навумавіч Мараш, прафесар Валерый Мікалаевіч Чарапіца, доктар гістарычных навук прафесар Аляксандр Мікалаевіч Нечухрын, які чытаў нам метадалогію гісторыі настолькі цікава, што я да гэтага часу захоўваю канспект яго лекцый. Вядома, усіх назваць проста немагчыма: усе нашы выкладчыкі былі найвышэйшага ўзроўню. Нам пашчасціла вучыцца ў вельмі цікавы час, калі па-новаму асэнсоўваўся гістарычны працэс на нашых землях. Да таго ж людзі, якія нас вучылі, былі апантанымі і ўлюбёнымі ў тое, што рабілі, і ў нас.

— Ірына Фёдараўна, раскажыце, калі ласка, як пачалася ваша педагагічная кар’ера.

— Пасля заканчэння ўніверсітэта я пайшла працаваць у 23-ю школу Гродна. Менавіта тут я, выпускніца ўніверсітэта, убачыла сістэму адукацыі з іншага боку: да гэтага я сядзела за партай, а тут апынулася на іншым баку працэсу. І вялікі дзякуй усім, хто працаваў у той школе. Але галоўная мая па­дзяка — дзецям, маім вучням. Менавіта 23-я школа навучыла мяне разумець, што няма добрых і дрэнных дзяцей. Усе дзеці розныя, і мы не можам іх прычасаць пад адзін грабеньчык. Яны добрыя, і да кожнага патрэбны індывідуальны падыход: адзін схоплівае на ляту, а з другім трэба больш папрацаваць.
Мне было 22, а маім дзевяцікласнікам — 16. Мы былі амаль аднаго ўзросту, але нам удалося стварыць вельмі добразычлівую дзелавую атмасферу. Мой выкладчык Барыс Самуілавіч Клейн ні аднаго студэнта ніколі не назваў на “ты”. Гэта настолькі запала ў душу, што я з самага пачатку сваёй педагагічнай дзейнасці ні да аднаго вучня і студэнта не звярталася на “ты”. Па імені, але на “вы”. Гэта не захаванне дыстанцыі, а праяўленне павагі да кожнага чалавека, якая павінна быць узаемнай.

За 5 гадоў работы ў школе я атрымала першую кваліфікацыйную катэгорыю. Мне падабалася працаваць з дзецьмі, распрацоўваць цікавыя заданні. Тагачасныя падручнікі амаль не мелі ілюстрацый, былі цяжкімі для ўспрымання, таму прыхо­дзілася ісці на розныя хітрыкі, каб зацікавіць вучняў, прывіць ім любоў да гісторыі. Неяк, напрыклад, прапанавала пяцікласнікам прынесці на ўрок пластылін, каб яны маглі адчуць сябе першабытнымі ганчарамі.

Увогуле, я лічу, што сваю краіну трэба любіць праз яе гісторыю. А ў прыхільнасці да гісторыі важную ролю адыгрывае чалавечы фактар, бо важна не дзе вучыцца, а ў каго вучыцца. І 23-я школа навучыла мяне вучыць дзяцей і адначасова вучыцца ў дзяцей і калег партнёрскім адносінам.

Калі я прыйшла працаваць у школу і мне трэба было весці заняткі па гісторыі Беларусі на беларускай мове, я зразумела, што мне не хапае лексічнага запасу. І тады звярнулася да твораў Уладзіміра Караткевіча. Перачытала “Каласы пад сярпом тваім”, “Дзікае паляванне караля Стаха”, “Чорны замак Альшанскі”, “Хрыстос прызямліўся ў Гародні”, і гэтыя творы дапамаглі ўдасканаліць маю беларускую мову.

Сёння і лекцыі ва ўніверсітэце чытаю па-беларуску, і навуковыя артыкулы пішу пераважна па-беларуску (за выключэннем выпадкаў, калі патрэбны тэкст на рускай мове), і док­тарская дысертацыя таксама пішацца на беларускай мове. Часам нават прыходзіцца самастойна распрацоўваць гістарычную тэрміналогію ў маёй галіне, бо працую над тэмай, якой да мяне ніхто не займаўся.

— Што стала прычынай таго, што вы заняліся навуковай дзейнасцю?

— Пасля ўніверсітэта я не збіралася ісці ў навуку. Усё здарылася амаль выпадкова.

Калі муж пісаў кандыдацкую дысертацыю, я лічыла, што два вучоныя ў сям’і — гэта перабор. Але на адной з канферэнцый лёс звёў мяне з двума вядомымі гісторыкамі: Валянцінам Фёдаравічам Голубевым і Паўлам Алегавічам Лойкам. Паслухаўшы маё выступленне, яны параілі паступаць у аспірантуру. Так што ў аспірантуру Нацыянальнай акадэміі навук я паступіла ў 27 гадоў. Вопыт, які ў мяне ўжо быў, і, безумоўна, дапамога навуковага кіраўніка — док­тара гістарычных навук прафесара В.Ф.Голубева — прывялі да таго, што напісанне дысертацыйнай работы не стала для мяне цяжкасцю. Уменне выкладаць думкі (тое, чаму мяне навучылі яшчэ ў школе), любоў да даследчай работы і навыкі работы з навуковым тэкстам, якія прывіў ва ўніверсітэце Ф.У.Налівайка, — усё гэта разам з неацэннай дапамогай Валянціна Фёдаравіча, які напачатку дапамагаў мне чытаць стараславянскія і польскія тэксты XVII–XVIII стагоддзяў, дало магчымасць прадаставіць дысертацыю неўзабаве пасля заканчэння аспірантуры. Мне было цікава і лёгка. Гэта быў новы этап, калі я вучылася.

Я заўсёды любіла вучыцца і зараз гатова асвойваць новае. Не саромлюся прызнацца, калі ў нечым не зусім разбіраюся: прашу па­тлумачыць мне і навучыць. Чалавек, які скажа, што ён усё ведае, спыніўся ў сваім развіцці. Даведвацца пра новае — гэта сапраўдная асалода.

— Ці ёсць у вас як у выкладчыка вышэйшай школы свая адметная методыка навучання?

— Я ўжо казала, што гісторыя — гэта не набор лічбаў і дат. Дзеці вывучаюць гісторыю ў школе, потым студэнтам чытаюць курс гісторыі Беларусі, а я чытаю эканамічную гісторыю Беларусі. Для мяне вельмі важна, каб мае студэнты ўмелі знаходзіць прычынна-выніковыя сувязі і маглі іх тлумачыць. І вельмі важна даваць ім такія заданні, на якія Google не можа даць адказу. Стараюся шукаць пытанні, якія звязаны з асобай студэнта, якія патрабуюць не проста параўнання, а творчага асэнсавання і аналізу. У мяне на лекцыі студэнты таксама адказваюць на бягучыя, у тым ліку і правакацыйныя пытанні, якія прымушаюць іх падумаць.

Я часта кажу: “Любіце тое, што вы робіце, і тых, для каго вы гэта робіце”. Калі сам любіш тое, чым займаешся, то не трансліраваць гэтую любоў немагчыма. А для таго каб зацікавіць студэнта, яго трэба ўбачыць і пачуць, таму формы работы павінны быць рознымі, у тым ліку такімі, дзе малады чалавек можа паказаць сябе перад іншымі.

Настаўнікі — гэта ўсе тыя людзі, з якімі мы сутыкаемся ў жыцці. І гэта тычыцца не толькі тых, хто вучыць нас. Студэнты — гэта таксама мае настаўнікі, бо ў іх я таксама шмат чаму вучуся. Гэта ўзаемны працэс: яны вучацца ў мяне, а я — у іх.

— У вас ёсць вопыт работы ў сістэме дадатковай адукацыі дарослых. У чым, на ваш погляд, адметнасць вучэбнага працэсу на гэтым узроўні адукацыі?

— Калі я працавала ў сіс­тэме павышэння кваліфікацыі і перападрыхтоўкі кадраў, вядома, на маю работу паўплывала тое, што працаваць прыходзілася з дарослымі людзьмі, якія ведалі, чаго яны хочуць: здабыць веды і набыць новыя кампетэнцыі. Але менавіта тады я ўпэўнілася, што незалежна ад узросту статус студэнта ці слухача курсаў перападрыхтоўкі адметны. Сядаючы за парту, дарослыя лю­дзі паводзілі сябе гэтак жа, як студэнты: перажывалі за экзамены і залікі, хваляваліся перад абаронай курсавых работ, засмучаліся з-за пераздач. Адзінае, што іх адрознівала ад студэнтаў, — гэта большая адказнасць.

У мяне было шмат груп слухачоў: спачатку як у выкладчыка, а потым як у дэкана факультэта перападрыхтоўкі спецыялістаў Інстытута павышэння кваліфікацыі і перападрыхтоўкі кадраў ГрДУ імя Янкі Купалы. Да кожнага слухача быў неабходны індывідуальны падыход, і я, выкладаючы ў іх, зноў-такі шмат чаму ад іх вучылася.

— Вы перфекцыяніст па жыцці?

— Відаць, так. Доктар лечыць людзей не для таго, каб яны памерлі, а для таго, каб іх вылечыць. І выкладчык вучыць дзяцей у школе не для таго, каб паставіць ім двойку, а для таго, каб атрымаць асэнсаваны адказ і паставіць добрую адзнаку. Кожная добрая адзнака майго студэнта — гэта мая добрая адзнака, значыць, я змагла яго зацікавіць.

Сёння шмат кажуць, што дзеці “не тыя”. Але і нам бацькі калісьці гаварылі тое ж самае. Яны іншыя, але яны такія, якія ёсць, і яны таксама хочуць быць паспяховымі.

Усё, што ты робіш, ты павінен рабіць з эмоцыямі. Справа, якую ты робіш, павінна быць дзеля выніку, яна павінна быць нацэлена на поспех і пазітыў, таму што гэта дае сілы рухацца далей.

— У адным з вашых інтэрв’ю прачытаў, што з будучым мужам вы пазнаёміліся на бульбяным полі. Гэта сапраўды так?

— Гэта здарылася ў вёсцы Ізабелін Астравецкага раёна (мясцовыя чамусьці называлі вёску Забаліны). Я тады была студэнткай першага курса, а Юрый — чацвёртага. Іх, хлопцаў, якія вярнуліся з будатрада з Сібіры, накіравалі да нас “у падтрымку” — у якасці вопытных старэйшых сяброў. Атрымалася так, што мы сталі працаваць побач, і з гэтага аднаго рада бульбы і пачалася гісторыя нашай сям’і, якая працягваецца ўжо 31 год.

— Вы гісторык, ваш муж — гісторык, сын таксама гісторык. Вам не сумна ўвесь час заставацца, калі так можна сказаць, у прафесійным асяроддзі?

— Нам не сумна, бо ў нас ёсць справа. Муж кіруе Гродзенскім дзяржаўным гісторыка-археалагічным музеем, які зараз ажыццяўляе рэканструкцыю Старога замка ў Гродне. І вельмі добра, калі мы можам дапамагчы адно аднаму. Так, напрыклад, калі я, працуючы ў замежных архівах над сваёй дысертацыяй, знахо­джу нейкую цікавую інфармацыю пра гродзенскія зам­кі, абавязкова дзялюся знаходкамі з мужам. Але галоўнае — мы не перашкаджаем адно аднаму і працуем кожны ў сваёй сферы.

Што тычыцца сына Валерыя, то скажу толькі тое, што ў сям’і двух кандыдатаў гістарычных навук інакш і быць не магло. З маленькага ўзрос­ту ён шмат часу праводзіў у музеі з бацькам. Людзі, з якімі мы падтрымлівалі зносіны, былі гісторыкамі, кнігі, якія былі ў нас дома, былі звязаны з гісторыяй. Калі нам падарылі відэамагнітафон, першым фільмам, які мы паглядзелі ўсёй сям’ёй, быў фільм “Крыжакі”, зняты польскім рэжысёрам Аляксандрам Фордам па аднайменным рамане Генрыка Сянкевіча, ды і амаль усе фільмы, якія мы гля­дзелі, былі, зразумела, таксама гістарычнымі.

Добра памятаю, як у дзяцінстве ён прасіў, каб я расказала яму, як жылі першабытныя людзі, і я на ноч замест казкі расказвала, як нашы далёкія продкі палявалі на мамантаў. Яму гэта было цікава. І неяк само сабой атрымалася, што ён таксама атрымаў гістарычную адукацыю.

— Часта кажуць, што ў адукацыі жаночы твар, а вось сярод кіраўнікоў у сістэме жанчын мала. Як адчуваеце сябе сярод мужчын-кіраўнікоў?

— Ёсць шмат прыкладаў, калі жанчына-кіраўнік можа быць паспяховай у розных сферах жыцця. І, на маю думку, тут справа не ў гендарным пытанні. Усё залежыць ад той каманды, з якой працуеш. Любы кіраўнік нясе адказнасць за структуру, якую ўзначальвае, але адзін у полі не воін. Шмат залежыць ад калектыву і ад таго, на якія подзвігі гэты калектыў можна арганізаваць.

Незалежна ад полу кіраўніка важна, якая атмасфера і, як любяць гаварыць, які маральна-псіхалагічны клімат створаны ў калектыве, каб людзі хацелі працаваць на поспех і былі ў гэтым зацікаўлены.

— Што для вас азначае самаразвіццё, у якой сферы зараз працуеце над сабой?

— Уся мая сённяшняя самаадукацыя падпарадкавана прафесійным інтарэсам. Калі гаварыць пра адміністрацыйную работу на пасадзе рэктара, то самаўдасканальвацца трэба не проста кожны дзень, а яшчэ і “на заўтра”. Нават стратэгію, якую мы прынялі на ўзроўні ўніверсітэта ў снежні мінулага года, мы назвалі “Стратэгія апераджальнага развіцця”. Гэта як у “Алісе ў Краіне цудаў” Льюіса Кэрала: “Каб стаяць на месцы, трэба бегчы, а каб рухацца, трэба бегчы ўдвая хутчэй”. Сёння жыццё такое: інавацыі і лічбавыя і камунікацыйныя тэхналогіі стымулююць нас увесь час развівацца. Сёння студэнты пайшлі ў гаджэты, і выцягнуць іх адтуль пакуль немагчыма — значыць, мы, педагогі, таксама павінны быць там. Таксама нельга абысціся без самаразвіцця ў сферы кіравання.

Яшчэ адным аспектам самаразвіцця з’яўляецца доктарская дысертацыя, якой я прысвячаю амаль увесь свой вольны час.
Ну і, безумоўна, яшчэ адзін аспект самаразвіцця звязаны з выхаваннем: выгадаваўшы сына, я ведаю, як выхоўваць хлопчыка, а зараз асвойваю падыходы да выхавання дзяўчынкі (смяецца) — маёй унучкі Юльяны.

— Ці павінна жанчына паказваць свае слабасці?

— Увогуле ўсё залежыць ад таго, што лічыць слабасцю. Слабасць жанчыны — у яе сіле.

“Кава ў ложак” — гэта адназначна не пра мяне. Я “сава”, таму для мяне вялікае шчасце папрацаваць да дзвюх гадзін ночы (смяецца). Калі для некага ў 8 гадзін вечара дзень ужо заканчваецца, для мяне ён у самым разгары: гэта ж столькі яшчэ можна паспець зрабіць! Але вось пабольш паспаць не атрымліваецца — прачынаюся ў 6 гадзін раніцы.

Я вельмі люблю гатаваць. Лічу абсалютна натуральным жаданне жанчыны схадзіць у салон прыгажосці ці на фітнэс, каб дастойна выглядаць.

Адназначнай маёй слабасцю з’яўляецца любоў да ўнучкі. Нашай Юльянцы ўжо 8 гадоў, і, магчыма, я яе ўжо залюбіла, але любові шмат не бывае, і яна адказвае мне ўзаемнасцю. Яна дае мне сілы: пасля зносін з унучкай я зараджаюся пазітыўнымі эмоцыямі. Неяк яна сказала: “Бабуля, я вельмі хачу вучыцца ў тваім універсітэце”. — “Дык спачатку школу трэба скончыць”, — адказала я і пачула ў адказ: “А іншых варыянтаў няма?” (смяецца).

— Крыху больш як праз ты­дзень мы будзем святкаваць Міжнародны жаночы дзень. Што б вы пажадалі жанчынам?

— Часта можна пачуць выраз, што прыгажосць выратуе свет, а вось я з гэтым не згодна. Прыгажосць у кожнага свая, і гэта паняцце вельмі суб’ектыўнае. А свет выратуе любоў: да краіны, да работы, да прафесіі, да людзей, з якімі прыходзіцца сустракацца, бо тое, што робіцца з любоўю (і я ведаю гэта па сабе), прыносіць вынікі.

І таму нашым жанчынам хачу пажадаць кахаць і быць каханымі, любіць тое, што яны робяць, і тых, для каго яны гэта робяць.

Гутарыў Уладзімір ФАЛАЛЕЕЎ.
Фота з архіва ГрДУ імя Янкі Купалы і асабістага архіва Ірыны Кітурка.