Сённяшнім выпускнікам школы неабходна не толькі фундаментальная базавая падрыхтоўка па замежнай мове, але і інфармацыйна-тэхналагічная гатоўнасць: веданне сродкаў інфармацыйных і лічбавых тэхналогій і ўменне з імі абыходзіцца, уменне збіраць, ацэньваць і выкарыстоўваць інфармацыю, высокая адаптыўнасць у здольнасці прыстасоўвацца да новых умоў работы, камунікатыўнасць і ўменне працаваць у камандзе, здольнасць да самаразвіцця і патрэба ў рэгулярным павышэнні кваліфікацыі. На вырашэнне гэтых няпростых задач накіраваны пошук педагогамі найбольш эфектыўных форм і метадаў работы з навучэнцамі.
Па меркаванні настаўніцы англійскай мовы гімназіі № 30 Мінска імя Героя Савецкага Саюза Б.С.Акрэсціна Людмілы Брацун, стымуляванню мысліцельнай і творчай дзейнасці вучняў, удасканаленню асноўных відаў маўленчай дзейнасці садзейнічаюць гульнявыя метады і прыёмы навучання.
— Гаварэнне — адзін з самых складаных відаў маўленчай дзейнасці, і настольныя гульні прыносяць значную карысць для развіцця і ўдасканалення гэтых уменняў. Самай галоўнай перавагай з’яўляецца ўцягнутасць навучэнцаў не толькі ў самі гульні, але і ў працэс стварэння дыдактычнага матэрыялу для гульняў, дзе дзеці самі вызначаюць змест (але ў рамках зададзенай тэмы і ў адпаведнасці з вучэбнай праграмай), зыходзячы са свайго жыццёвага вопыту і сваіх унутраных патрэб і запытаў. Гэта робіць гульню асобасна арыентаванай, актуальнай і запатрабаванай, — адзначае Людміла Васільеўна.
Настаўніца стварыла гульнявую абалонку для правядзення камбінаваных камунікатыўных гульняў. Гэта ўніверсальнае гульнявое поле, на якім размешчаны 42 гульнявыя ячэйкі, куды ўключаны 11 гульняў-заданняў з іх абазначэннем: Vocabulary, Questions, Video, Inquire, Knowyourclassmates, BestEar, Prepositions, Kahoot, Idioms, PressConference, Adviser. Правілы гульні: навучэнцы па чарзе кідаюць кубік, перасоўваюць сваю фігурку на колькасць ачкоў, якія выпалі на кубіку, і выконваюць заданне таго сектара, у якім спыніліся. Настаўнік, гулец і навучэнцы ацэньваюць выкананне задання па зададзеных крытэрыях. Гулец перамяшчаецца па гульнявым полі ў адпаведнасці з атрыманымі баламі. Задача кожнага навучэнца — набраць як мага больш балаў і дайсці да фінішу, дэманструючы свае веды па тэме.
Універсальная камунікатыўная гульня з’яўляецца камбінаванай, бо ўключае ў сябе камп’ютарныя гульні (з выкарыстаннем асабістых тэлефонаў і/або інтэрактыўнай дошкі) і настольныя гульні (з выкарыстаннем картак і раздатачнага матэрыялу). Гульня з’яўляецца ўніверсальнай, бо яе можна выкарыстоўваць у любым класе, пры вывучэнні любой тэмы і на любым этапе вучэбных заняткаў. Яна з’яўляецца камунікатыўнай, бо накіравана на развіццё іншамоўнай камунікатыўнай кампетэнцыі праз стварэнне сітуацый зносін.
Настаўніца англійскай мовы сярэдняй школы № 129 Мінска Наталля Міхейчык для фарміравання маўленчых навыкаў і зацікаўленасці навучэнцаў выкарыстоўвае арт-тэхналогіі. “Уключэнне ва ўрокі англійскай мовы казак, гульняў, элементаў тэатра, музыкі, песень, фотаздымкаў, малюнкаў і інш. дазваляе стварыць крэатыўную, разняволеную атмасферу, дапамагае навучэнцам хутка і ў займальнай форме развіць камунікатыўныя ўменні, — заўважае педагог. — Выкарыстанне арт-тэхналогій робіць заняткі значна цікавейшымі, уносіць элемент жвавасці, крэатыўнасці, эмацыянальнай уцягнутасці на ўроках у процівагу стандартнаму адукацыйнаму працэсу. Важна, каб вучні не саромеліся гаварыць на замежнай мове, а таксама не баяліся рабіць памылкі”.
На сваіх уроках настаўніца актыўна выкарыстоўвае курсы TriplePlus і TalktoMe, дзе ёсць розныя сюжэтныя карцінкі на бытавыя тэмы. Напрыклад, карцінкі, на якіх намаляваны пакупнік і прадавец у магазіне, урач і пацыент у паліклініцы, настаўнік і вучань у школе. Наталля Львоўна прапаноўвае навучэнцам скласці апавяданне па малюнках або разыграць сцэнку па адным з іх. Вучням даюцца ўзоры інтэрактыўных дыялогаў і гукавое суправаджэнне. Затым гук адключаецца, і яны прайграюць гэтыя сітуацыі. Малюнкі, што выкарыстоўваюцца, могуць быць як гатовымі, так і створанымі самімі навучэнцамі. Напрыклад, пры вывучэнні тэмы “Дамашнія гадаванцы” навучэнцам прапаноўваецца намаляваць самых незвычайных жывёл і расказаць пра іх. Былі створаны “васьміногакот”, “зебракачка”, “жырафаслон” і інш, што выклікала вялікую цікавасць навучэнцаў. Пасля дэманстрацыі праектаў навучэнцы абмеркавалі іх і выбралі самыя ўдалыя.
Адным з прыёмаў павышэння ўзроўню валодання прадукцыйнымі відамі маўленчай дзейнасці з’яўляецца драматызацыя. Гэты прыём дазваляе развіваць уяўленне навучэнцаў, раскрываць іх таленты і натхняць новымі ідэямі для далейшых вусных і пісьмовых заданняў. Напрыклад, пры вывучэнні тэмы “Шатландыя” навучэнцы рыхтуюць прэзентацыю, і падчас яе паказу ў класе з’яўляецца прывід у белым адзенні, а затым выходзяць “прадстаўнікі Шатландыі” ў нацыянальных касцюмах і спяваюць шатландскую народную песню. Навучэнцы малодшых класаў пасля чытання казак абавязкова рыхтуюць інсцэніроўкі па іх. Напрыклад, “Казка пра цара Мідаса”, “Леў і мыш”, “Рыжабароды чалавек” і г.д.
На выніковых занятках па вывучэнні вусных тэм навучэнцы прымаюць актыўны ўдзел у розных віктарынах і конкурсах. Пасля завяршэння тэмы “Тэлебачанне і кіно” ў 5 класе праводзіцца віктарына “Гульня ў кіно” на прыкладзе папулярнай тэлегульні. Навучэнцы ўспамінаюць розныя фільмы, разыгрываюць і адгадваюць сцэнкі з вядомых мультфільмаў, загадкі. Затым дэманструецца фільм-казка, і пяцікласнікі інсцэніруюць яе. Усе ўдзельнікі атрымліваюць прызы і ўзнагароды. Гульня праходзіць з вялікай цікавасцю і энтузіязмам.
Уцяперашні час блог-тэхналогіі з’яўляюцца адным з папулярных сродкаў навучання замежным мовам. Гэтая форма зразумелая навучэнцам, бо часта многія з іх чытаюць або вядуць уласныя блогі штодня. Перавагамі выкарыстання блога ў навучанні замежным мовам з’яўляюцца публічнасць і мультымедыйнасць. Улічваючы ўсё гэта, настаўніцы французскай мовы гімназіі № 8 Мінска Дар’я Дабрыніна і Ксенія Слепава распрацавалі адукацыйны блог па французскай мове.
— На жаль, часта гатовыя адукацыйныя сайты і блогі па французскай мове не адпавядаюць нашым вучэбным праграмам. Можна толькі часткова адаптаваць і скарэкціраваць іх змест. Да таго ж ні ў адным адукацыйным блогу па французскай мове не прадстаўлены нацыянальны кампанент, — адзначаюць педагогі. — Менавіта так і з’явілася ідэя стварыць адукацыйны анлайн-рэсурс, які б цалкам адпавядаў праграме, быў даступны як на вучэбных занятках, так і дома для самастойнай работы ў любы час, змог бы ўзяць на сябе функцыю адной з форм дыстанцыйнага навучання, а самае галоўнае — змог бы павысіць матывацыю навучэнцаў да вывучэння замежнай мовы. Прымяненне блога ў навучанні замежным мовам спрыяе фарміраванню камунікатыўнай кампетэнцыі вучняў, матывуе іх на яго выкарыстанне ў пазаўрочны час, развівае ўменні выкарыстоўваць замежную мову як сродак самаадукацыі, спрыяе павышэнню пазнавальнай актыўнасці дзяцей.
Адукацыйны блог Le français pour les élèves (“Французская мова для навучэнцаў” — www.parlerfrancaisweb.blog) быў створаны ў снежні 2016 года. Яго задача не толькі замацаваць і паўтарыць пройдзены на вучэбных занятках матэрыял, але і пазнаёміць навучэнцаў з рознымі лінгвакраіназнаўчымі рэаліямі краіны, мова якой вывучаецца. Блог уключае ў сябе наступныя пастаянныя рубрыкі: ACTUALITÉS (“Навіны”), CITATIONS (“Цытаты вядомых людзей”), VIDÉO (“Аўтэнтычныя відэаматэрыялы”), CIVILISATION (“Краіназнаўства”), 100 QUESTIONS DE FRANÇAIS (“100 пытанняў аб французскай мове”), VOCABULAIRE (“Слоўнік”) і, вядома ж, інтэрактыўныя практыкаванні для навучэнцаў 5—11 класаў.
— Для распрацоўкі інтэрактыўных практыкаванняў мы выкарыстоўваем сэрвіс LearningApps. Адна з галоўных яго пераваг — у тым, што ўсе практыкаванні лёгка адаптуюцца пад любы памер экрана (манітор, планшэт, мабільны тэлефон), — заўважаюць распрацоўшчыкі блога.
У якасці дадатковага рэсурсу для вывучэння замежнай мовы настаўніца англійскай мовы сярэдняй школы № 197 Мінска Ала Рабая выкарыстоўвае дадатак Duolingo. “Гэта адзін з самых вядомых і запатрабаваных моўных дадаткаў, з дапамогай якога можна працаваць праз камп’ютар на сайце duolingo.com (ёсць мабільная версія), — тлумачыць педагог. — Дадатак актыўна выкарыстоўвае элементы гейміфікацыі. Савяня Дуа — галоўны персанаж гульні. Яно заахвочвае гульцоў у выпадку паспяховага выканання задання і спачувае ў выпадку няўдачы. У працэсе навучання можна зарабляць ачкі (манеты), лінготы (унутраная гульнявая валюта), кароны. Гэта ўсё надае эфект спаборніцтва, выклікае азарт, імкненне зарабіць больш. У Duolingo ёсць гульнявое дрэва навыкаў, па якім рухаюцца карыстальнікі. Навыкі лічацца набытымі, калі карыстальнікі выконваюць усе звязаныя з імі ўрокі. Карыстальнікі атрымліваюць ачкі вопыту па меры праходжання ўрокаў. За адзін урок можна зарабіць 10 ачкоў. Калі ўрок пройдзены без памылак, дадаткова налічваецца 5 бонусных ачкоў”.
Усе чатыры віды дзейнасці — чытанне, пісьмо, аўдзіраванне і гаварэнне — прысутнічаюць у працэсе навучання ў Duolingo. Практыкаванні бываюць рознымі: на пераклад (навучэнцы перакладаюць з мовы, якую яны ведаюць, на мову, якую хочуць вывучаць, ці наадварот), на супастаўленне (навучэнцы бачаць малюнак і супастаўляюць яго з тэкстам ці наадварот), парнымі (навучэнцы атрымліваюць цотную колькасць эквівалентных слоў з абедзвюх моў, павінны іх злучыць), на аўдзіраванне (навучэнцы слухаюць кароткую фразу на мове і набіраюць яе правільна); гутарковымі (навучэнцы павінны паўтарыць тое, што чуюць).
Кожны ўрок складаецца з 10—15 практыкаванняў са згаданых вышэй катэгорый. Кожны раз, калі вучні адказваюць правільна ці няправільна, планка альбо рухаецца наперад, альбо застаецца на месцы. Duolingo паказвае на памылку і паўтарае пытанне ў канцы ўрока. Урок будзе завершаны толькі пасля таго, як усе практыкаванні будуць выкананы правільна. За праходжанне ўсіх урокаў выдаецца 2 лінготы. Гэтую валюту можна патраціць у гульнявым магазіне на такія функцыі, як настройка персанажа або розныя ўзмацненні.
Да нядаўняга часу Duolingo не давала ніякіх граматычных тлумачэнняў, аднак распрацоўшчыкі актыўна ўдасканальваюць свой праект, — расказвае Ала Яўгенаўна. — У многіх навыках ужо з’явілася ўкладка “Тэорыя”, дзе падрабязна разглядаецца граматычная з’ява, якая вывучаецца. Аднак нельга не згадаць некаторыя недахопы Duolingo, якія заключаюцца ў ненатуральнасці некаторых прапаноў з-за ізаляванасці ад кантэксту; камп’ютарызаванасці галасоў, якія выкарыстоўваюцца ў дадатку; адсутнасці міжасобаснага ўзаемадзеяння і рэальных зносін.
А.Я.Рабая падключыла сваіх вучняў да дадатку, што дазваляе ёй адсочваць выніковасць іх работы. Стварыла класы і штотыдзень праводзіць аналіз актыўнасці і паспяховасці вучняў. Найбольш запатрабаваны гэты дадатак сярод навучэнцаў 5 класаў.
— Вядома, з дапамогай толькі Duolingo вывучыць мову немагчыма. Аднак дадатак дапамагае ліквідаваць тыя недахопы, якія непазбежна з’яўляюцца пры вывучэнні замежнай мовы на ўроках. Нават 5—10 мінут штодзённай практыкі дапамагаюць навучэнцам адчуць, што яны чагосьці дасягнулі. І гэтае адчуванне павышае матывацыю. Калі вучань заахвоціўся да гульні ў дадатку, ён з задавальненнем затрачвае час на яго, калі едзе ў аўтобусе ці метро, на перапынках паміж урокамі і ў іншы вольны час, — падкрэслівае Ала Яўгенаўна.
Педагогі гімназіі № 7 Мінска — намеснік дырэктара Людміла Нізіна і настаўніца англійскай мовы Святлана Седзюкевіч — лічаць, што, для таго каб цяперашнія вучні былі паспяховымі ў дарослым жыцці, неабходна фарміраваць у іх ключавыя ўменні і навыкі ХХІ стагоддзя, што найбольш эфектыўна з выкарыстаннем лічбавага навучання.
Найбольш карыснымі педагогі адзначаюць рэсурсы:
* Linoit (www.linoit.com) і Padlet (www.padlet.com) — уяўляюць сабой віртуальную анлайн-дошку для калектыўнай і індывідуальнай работы з рознымі відамі кантэнту, што, у сваю чаргу, спрыяе развіццю ў навучэнцаў не толькі крэатыўнасці і крытычнага мыслення пры адборы і канструяванні матэрыялу, але і ўменню кааперавацца і ажыццяўляць камунікацыю з вялікай колькасцю аднакласнікаў;
* CNN 10 (https://edition.cnn.com/cnn10) — 10-мінутныя выпускі навін спецыяльна для студэнтаў і навучэнцаў, якія вывучаюць англійскую мову. У іх абмяркоўваюцца актуальныя навіны, якія закранаюць усе аспекты жыцця: ад праблем навакольнага асяроддзя да новых вынаходстваў чалавецтва. Пры такім відзе работы навучэнцы разбіваюцца на групы і прадстаўляюць сваю ідэю вырашэння той ці іншай праблемы. Склад груп можа вызначацца як па ўласным выбары навучэнцаў, так і па жэрабі. Гэта дазваляе развіваць навыкі групавой дзейнасці, спрыяе фарміраванню талерантнасці, уменню знаходзіць шляхі ўзгаднення дзеянняў з нязручным кампаньёнам, што вельмі важна пры асобаснай сацыялізацыі. Выкарыстанне такога лічбавага адукацыйнага рэсурсу спрыяе таксама і развіццю крытычнага мыслення ў навучэнцаў, бо галоўная задача — зразумець і вылучыць асноўную праблему.
Пры ўдасканаленні граматычных навыкаў важным складнікам з’яўляецца своечасовая зваротная сувязь. Для вырашэння гэтай праблемы настаўнікі выкарыстоўваюць інтэрактыўныя формы кантролю Quizz (https://quizizz.com), Triventy (http://www.triventy.com), Crowdsignal (https://crowdsignal.com), Kahoot (https://kahoot.com). Яны дазваляюць распрацоўваць уласныя кантрольныя апытанні, віктарыны, крыжаванкі і іншыя заданні ў гульнявой форме, якія спрыяюць павышэнню матывацыі навучэнцаў да вывучэння прадмета, развіццю навыкаў сумеснай работы і калектыўнага пазнання. Такія лічбавыя адукацыйныя рэсурсы, як https://www.englisch-hilfen.de/en, https://www.perfect-english-grammar.com, https://www.cambridgeenglish.org, https://englishteststore.net , утрымліваюць ужо гатовыя заданні па граматыцы і лексіцы, чытанні і ўспрыманні замежнай мовы на слых.
Як лічыць Святлана Седзюкевіч, выкарыстанне лічбавых адукацыйных рэсурсаў не толькі дазваляе павысіць эфектыўнасць і якас ць адукацыйнага працэсу, але і спрыяе развіццю ў навучэнцаў крэатыўнасці, крытычнага мыслення, камунікацыі і кааперацыі.
Наталля КАЛЯДЗІЧ.
Фота аўтара.
