Сістэмна працую над падрыхтоўкай навучэнцаў 9-х класаў да выпускнога экзамену ў форме пераказу. У якасці рабочага матэрыялу выкарыстоўваю зборнік НІА.
Выратаваны чмель (ст. 68)
Пасля школы (Я/я)нка вяртаўся з/с горада (да)дому ў сваю вёсачку што была (за)лесам.
Быў сонечны вясновы (дз/д)ень. Слухаючы птушак і любуючыся на жоўты.. аген(ь?)чыкі кветак ён (не)прыкметна наблізіўся (да)лесу і зайшоў па(д/т) зялёны.. сасновы.. шаты. (З)лева а(д/т) дарогі а(д/т)крылася вяліка.. паляна. У гэтым утульным лясным куточку амаль па-летняму грэла со(л)нца і хлопчык прыпыніўся. Тут панавала цішыня. Янку знячэўку выразна пачулася (не)спакойна.. і (не)парыўна.. гудзе(нн/н)е нейкага насякомага. Хлопчык прыгнуўся (да)зямлі і ў леташняй сухой траве пабачыў такое (дз/д)іва вялікі бухматы чмель ніяк (не)можа ўзля(ц/т)е(ц/т)ь бо на спіне ў яго на адным крыльцы ся(дз/д)і(т/ц)ь мурашка і чмель хочучы ўзляцець толькі бяжыць (па)зямлі з/с такім жаласлівым гудзе(нн/н)ем што нельга яму (не)паспачуваць.
Хлопчык падняў з/с зямлі ссохлую галінку і нахіліўся над чмялём каб скінуць з/с яго пякучую мурашку. Але доўга (не)удавалася вызваліць крылата.. насякома.. ад бя(з/с)крылага бо чмель (не)спыняўся а ўсё бег і бег. (Не)ведаючы як пазбаві(цц/ц)а ад ліха чмель за лічаны.. хвіліны перабег дарогу і накіраваўся на паляну (на)сустрач со(л)нцу. І толькі на паляне ўжо крокаў за пя(т/ц)ь ад дарогі хлопчык злаўчыўся і (с/з)кінуў галінкай мурашку з/с крыльца чмяля.
Вызвале(нн/н)ы чмель імгненна ўзляцеў у паветра і паляцеў у сонечны бок паляны.
Янка (не)мог здагада(цц/ц)а што (ж) здарылася з/с чмялём як мурашка апынулася на яго спіне? Пасля вярнуўся (на)дарогу паглядзеў на лес. Тут ля дарогі побач з/с хво..мі стаяла вярбіна ўся ў жоў(ц/т)енькіх пухнатых ко(ц/т)іках на якіх пчолы зб..ралі н..ктар. А па ствале па галінках і ко(ц/т)іках вярбы бегалі мурашкі. Хлопчык здагадаўся што і той чмель прылятаў (на)гэту вярбу зб..раў н..ктар але захопл..ны такім заняткам (не)заўважыў як з вярбовага коціка на яго перапаўзла маленькая драпежніца і ўпілася ў яго тонка.. і празрыста.. крыльца. Хлопчык быў рады што дапамог чмялю.
Адкажыце на пытанні да тэксту:
- Куды вяртаўся галоўны герой?
- Чаму Янка ў прынцыпе звярнуў увагу на чмяля?
- Дапамагчы чмялю аказалася не так і проста. Раскажыце пра гэта.
- Як чмель мог трапіць у такую непрыемнасць?
Запоўніце пропускі ў тэксце:
- Тут ля дарогі побач з хвоямі стаяла _______, уся ў жоўценькіх пухнатых _______, на якіх пчолы збіралі нектар.
- Янку знячэўку выразна пачулася неспакойнае і непарыўнае _____________ нейкага насякомага.
- У гэтым утульным _______ куточку амаль па-летняму грэла сонца, і хлопчык прыпыніўся.
- Хлопчык здагадаўся, што і той чмель прылятаў на гэту вярбу збіраў _______, але, захоплены такім заняткам, не заўважыў, як з вярбовага коціка на яго перапаўзла маленькая _______ і ўпілася ў яго тонкае і празрыстае крыльца.
- Не ведаючы, як пазбавіцца ад _______, чмель за _______ хвіліны перабег дарогу і накіраваўся на паляну насустрач _______.
ЗАПОМНІ!
Вярбіна. У беларускай мове фармант -ін- указвае на тое, што нейкі прадмет ужываецца ў адным асобніку: сцябліна, хаціна, валасіна, саломіна і г.д.
Лексічная работа. Знайдзіце ў тэксце словы, якія адпавядаюць прыведзеным значэнням.
- _______ .
1) Пышнае дарагое адзенне.
2) Пераноснае значэнне. У тэксце ўжыта менавіта так — прыгожае покрыва на дрэвах, найчасцей з лісця ці снегу.
- _______ — пераважаць у чым-небудзь, падпарадкоўваць сабе ўсё вакол (па-руску: царить, господствовать).
- _______ — салодкі сок з кветак для прываблівання насякомых.
- _______ — дрэва ці куст з роду вярбы з пухнатымі пупышкамі.
- _______ — жывая істота, здольная атакаваць іншую істоту для паядання.
- _______ — няшчасце, зло, гора, бяда.
- _______ — невялікае насякомае атрада Перапончатакрылых, якое жыве вялікімі калоніямі.
- _______ — (разм.) пышны, пушысты.
Тэкставая работа. Дайце назву кожнай структурнай частцы, складзіце план.
1.
2.
3.
4.
5.
Арфаграфічная работа. Запомніце напісанне наступных слоў.
Дадому, злева, знячэўку, насустрач, нектар.
У тэксце ўстаўце літары і прапушчаныя знакі прыпынку.
Трэнажор да тэксту.
Мяккі знак пішацца для абазначэння на пісьме мяккасці [н’]: перад суфіксам -к-, а таксама перад суфіксам -чык- (калі слова без суфікса -чык- заканчваецца мяккім знакам): песенька, вішанька, нянька (і няньчыць); каменьчык (камень), праменьчык (прамень), карэньчык (корань), агеньчык (агонь).
Батон..чык, струмен..чык, сарафан..чык, фантан..чык, крамен..чык, карэн..чык, вагон..чык, лімон..чык, чамадан..чык, рамен..чык, парасон..чык, балон..чык, грабен..чык, камен..чык, барабан..чык, пельмен..чык, скакун..-чык, дыван..чык, талон..чык.
Алена СЯЛІЦКАЯ,
настаўніца беларускай мовы і літаратуры
гімназіі № 1 Дзяржынска
Фота Алега ІГНАТОВІЧА
Здымак выкарыстоўваецца ў якасці ілюстрацыі
