Нашага сённяшняга героя нехта ведае як аўтара дэтэктываў Вадзіма Вяршыніна (“Не суетись под прицелом”, “Мы с тобой квиты”, “Серьёзные люди так не делают”, “Нищая миллионерша”), а нехта — як вядомага ў нашай краіне і за яе межамі палітолага і тэлевядучага. У праекце “Мая школа” — дацэнт кафедры філасофскіх навук і ідэалагічнай работы Акадэміі кіравання пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь кандыдат гістарычных навук Вадзім Аляксеевіч Ялфімаў.
— Многія памятаюць савецкую школу. А чым ваша школа адрознівалася ад іншых?
— Пачнём з таго, што вучыўся я ў розных школах. Першыя два гады — у Мінску, потым, калі бацьку па рабоце перавялі ў іншае месца, — у Кіеве.
Я быў досыць дамашнім дзіцем. Усім намаганням бацькоў аддаць мяне ў дзіцячы садок я не паддаўся і выхоўваўся пераважна дома. Але галоўная прычына была ў тым, што я вельмі не любіў кіпячонае малако, якім пастаянна паілі дзяцей у тагачасных дзіцячых садках.
А вось школа пакінула самыя светлыя і ўрачыстыя ўспаміны. Вельмі добра памятаю, як у 1968 годзе ішоў у першы клас 16-й мінскай школы з букетам кветак і вельмі хваляваўся. Цудоўна памятаю і сваю першую настаўніцу, якая адразу вельмі добра да мяне аднеслася. Вось гаворым зараз пра яе, і я ўспамінаю яе вобраз: сапраўды, як у песні “Учительница первая моя…”.
— А далейшае навучанне ў школе захавала такія самыя ўрачыстыя ўспаміны?
— Пераходзячы ў іншую школу, я, зразумела, быў ужо больш дарослым і ўспрымаў усё больш рацыянальна. У нечым з-за таго, што мяне хвалявала ўваходжанне ў новы калектыў. Школа аказалася вельмі добрай. Сярэдняя школа № 178 Кіева была з матэматычным ухілам. Там былі надзвычай добрыя настаўнікі: адначасова і патрабавальныя, і добразычлівыя. Навучанне было вельмі якасным, многія выпускнікі паступалі ў Кіеўскі ўніверсітэт. У школе былі моцныя настаўнікі хіміі і біялогіі, таму многія паступалі менавіта на біялагічны і хімічны факультэты. Але мяне з хіміяй нічога не звязала, хаця адзнакі былі добрыя. У нас быў цудоўны настаўнік па матэматыцы, але я ўсё ж больш схіляўся да гуманітарных навук.
— Тое, што вы трапілі ў матэматычную школу, было выпадковасцю ці гэта быў выбар вашых бацькоў?
— Менавіта бацькі выбралі гэтую школу, бо яна знаходзілася дастаткова далёка ад дома і прыходзілася туды досыць доўга дабірацца.
— Гісторыю ствараюць асобы. Ці былі ў вас такія настаўнікі, якіх вы запомнілі на ўсё жыццё?
— Як ні дзіўна, найбольшы ўплыў на фарміраванне маёй асобы аказаў дырэктар школы, хаця ніякіх прадметаў ён у мяне не выкладаў, — Рыгор Хоміч. Ён паходзіў з шахцёраў, добра ведаў майго бацьку. Магу пахваліцца, што да дырэктара мяне ніколі не выклікалі — усе зносіны былі пазітыўныя. Бывала, калі мой бацька, Аляксей Герасімавіч, сутыкаўся з дырэктарам і запытваўся, як вучыцца сын, дырэктар адказваў: “Расце на страх ворагам!”. А калі гаварыць пра веды, то найбольшы ўплыў на мяне аказаў Іван Кузьміч, пажылы настаўнік, які ў 9-10 класах выкладаў фізіку, ветэран вайны, вельмі спакойны і ўраўнаважаны (пакуль у нас была іншая настаўніца фізікі, якая ўвесь час знаходзілася ў нервовым стане, з фізікай сяброўства ў мяне не было). І менавіта з ім я адчуў смак фізікі — для мяне яна і зараз засталася адной з самых цікавых навук.
— Але, нягледзячы на гэта, вы ўсё роўна абралі гуманітарную сферу?
— Не зусім так. Пасля школы я паступіў у тэхнічную ўстанову, але, правучыўшыся там два гады, вырашыў ісці па гуманітарным шляху: паступіў на факультэт міжнародных адносін Кіеўскага ўніверсітэта.
— І кім бы вы маглі стаць па першай адукацыі?
— Я б, магчыма, працаваў у сферы радыёсувязі. Гэта было ваеннае вучылішча, што ўваходзіла ў сістэму ваенна-тэхнічных войскаў. Паступіў я туды па вельмі рамантычнай прычыне: мяне вабіла неба, і я хацеў стаць лётчыкам. Паспяхова прайшоў медыцынскую камісію і атрымаў неабходныя рэкамендацыі. Менавіта на той медкамісіі мяне “падкарацілі” (смяецца), бо мой рост — 192 сантыметры — не дазваляў ісці ў лётчыкі, і мне “зрэзалі” 2 лішнія сантыметры, каб не псаваць магчымую кар’еру — “пакінулі” 190.
Спачатку мяне запісалі ў Чарнігаўскае вучылішча ваенна-паветраных сіл (тактычнай авіяцыі). Калі я напісаў заяву, мне патэлефанавалі з ваенкамата і папрасілі прыйсці. Па параметрах і патрабаваннях я праходзіў у іншую ўстанову — Стаўрапольскае вучылішча ПВА, каб вучыцца на пілота легендарнага МіГ-25.
— Сапраўды, не кожнаму робяць такія прапановы…
— … Але калі я паведаміў пра гэта маці, то яна ледзь не страціла прытомнасць і сказала, што мяне туды не пусціць. У нас з маці вельмі цёплыя адносіны (дай ёй бог здароўя!), і я паддаўся гэтаму шантажу, забраў дакументы, але не супакоіўся. Праз бацькавых знаёмых даведаўся, як трапіць у космас — наступнай маёй 
марай была касмічная прастора. Так я паступіў у тады сакрэтнае (нават пагоны мы іншыя насілі) Харкаўскае вышэйшае ваенна-каманднае вучылішча. І на першым сходзе палкоўнік урачыста паведаміў, што мы будзем займацца лятальнымі апаратамі (варта сказаць, што выпускнікі нашага вучылішча станавіліся касманаўтамі, у прыватнасці Юрый Мікалаевіч Глазкоў). А потым высветлілася, што будучая сфера нашай дзейнасці — кантрольна-вымяральныя пункты — сувязь са спадарожнікамі. Адсюль можна было трапіць у атрад касманаўтаў. Але потым я даведаўся, што касманаўтаў ростам больш за 168 не бывае. Самі разумееце, 24 сантыметры “зрэзаць” было ўжо нельга.
Зразумеўшы, што ў гэтым напрамку нічога не атрымаецца, я перайшоў у грамадзянскае асяроддзе і пераарыентаваўся на сваю ўлюбёную гуманітарную сферу.
— Выбіраючы факультэт міжнародных адносін, вы, відаць, разумелі, што вучыцца там і прэстыжна, і вельмі складана. Ці пралічвалі далейшую траекторыю руху?
— І тады, і зараз, калі мяне ўжо крыху паабцерлі абставіны, я лічыў і лічу, што любы чалавек павінен ставіць перад сабой максімальна амбіцыйныя планы. І тады ў рэальнасці можна будзе атрымаць хаця б частку задуманага. Трэба імкнуцца да максімуму. Дрэнны той салдат, які не марыць стаць генералам. Памятаю, неяк мой дзядзька, кадравы ваенны, у той час, як я яшчэ толькі думаў, куды паступаць, сказаў мне: “Няма такіх вучылішчаў, дзе рыхтуюць генералаў”. І тады я добра зразумеў: усё трэба рабіць паступова, добра ведаць сваю справу, і тады ўсё атрымаецца. Але галоўнае — чым больш амбіцыйныя мэты, тым больш у цябе атрымаецца.
Гэта не пражэкцёрства, гэта проста жаданне дабіцца максімуму, паказаць, на што ты здольны — не іншым, а самому сабе. Для мяне гэта было вельмі важна.
— Не шкадуеце аб сваім выбары?
— Вельмі многа разоў за жыццё ў мяне былі такія выпадкі, калі разумныя людзі падказвалі мне мой далейшы шлях. Калі я паступаў ва ўніверсітэт, першапачаткова выбраў спецыяльнасць “Міжнароднае права”. Уступныя экзамены скончыліся, і тут мяне выклікаў адказны сакратар прыёмнай камісіі і параіў перавесціся на міжнародныя адносіны. І тут жа, у яго кабінеце, я перапісаў заяву. І зараз аб гэтым ніколькі не шкадую. 
Хаця хлопцы, што вучыліся на міжнародным праве, сёння на Украіне зарабляюць добрыя грошы, а некаторыя, як Пётр Парашэнка, нават сталі алігархамі. І хаця я і не мільярдэр, я багаты на іншае. Мне ў палітыцы больш цікава.
Калі я паступаў ва ўніверсітэт, марыў перавесціся ў Маскоўскі дзяржаўны інстытут міжнародных адносін, была такая магчымасць. Але абставіны склаліся так, што я прыняў рашэнне заканчваць універсітэт у Кіеве, а потым па папярэдняй дамоўленасці ехаць працаваць у саюзнае Міністэрства замежных спраў. Гэта была не адзіная на той час прапанова, мяне шмат куды запрашалі, у тым ліку ва ўкраінскае знешнепалітычнае ведамства (многія мае аднакурснікі нават адправіліся “на вялікія грошы” сцюардамі на міжнародныя рэйсы на марскія судны, бо там патрэбны былі правераныя людзі — гэта ж быў СССР). У сілу абставін я вырашыў не ехаць у Маскву, а застацца ў Кіеве, тым больш што мне прапаноўвалі працу ў аддзеле Еўропы.
І тут здарыўся яшчэ адзін паварот: тагачасны загадчык кафедры міжнародных адносін і знешняй палітыкі Інстытута міжнародных адносін Кіеўскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Тараса Шаўчэнкі, доктар гістарычных навук, член выканкама ЮНЕСКА ад Украіны Глеб Мікалаевіч Цвяткоў пераманіў мяне ў паліталогію.
— Ці задаволены вы тым, чаго дасягнулі на сёння?
— Калі не вельмі прыдзірацца да сябе, відаць, нечага я дасягнуў, хаця недзе і распыляўся.
Ну вось я зараз стаў пісьменнікам. Пра гэта я марыў з дзяцінства. Магчыма, я не зусім правільна сябе зразумеў, але, на мой погляд, пісьменнік, як і акцёр, пражывае ў сваіх героях мноства жыццяў. І гэтае жаданне выпрабаваць на сабе некалькі лёсаў (і лётчыкам хацеў стаць, і раманы марыў пісаць, і дыпламатам стаць намагаўся) выявілася ў літаратурнай дзейнасці.
Дыпламатам па прафесіі я стаў. Праўда, папрацаваць на дыпламатычнай службе мне не ўдалося. 
Пісьменнікам хацеў стаць — стаў: друкуюся, і, дзякуй богу, людзі чытаюць. Калісьці было невыразнае жаданне засвяціцца на тэлебачанні, таксама (не па сваёй волі, а абсалютна выпадкова) атрымалася. Адчуць усё гэта — магу не магу — вельмі для мяне важна!
Хацелася б, каб усе гэтыя мае сферы дзейнасці давалі больш эфекту для людзей, але не ўсё ад мяне самога залежыць.
— Створаныя вамі літаратурныя героі рэалізавалі якія-небудзь вашы мары?
— Неяк на адной з лекцый студэнты спыталі, чаму ў маіх дэтэктывах час ад часу “праскокваюць” самалёты. “Вы хто па прафесіі?” — спытаў я. “Былы лётчык”, — адказаў той цікаўны студэнт. “Ну тады вы мяне зразумееце”. Хаця грамадзянская авіяцыя гэта не зусім тое, пра што я марыў, але гэта самалёты і нябёсы — самая старая “хвароба”, якая праяўляецца, праўда, зараз ужо ў іншай форме.
— А як прыйшло захапленне палітыкай?
— Тое, што я пайшоў у палітыку, не было выпадковым. Яшчэ ў школе маім любімым заняткам было праводзіць палітінфармацыі. Бацька выпісваў часопіс “За рубежом”, былі і іншыя крыніцы. І я нешта знаходзіў, аналізаваў, потым расказваў у класе, і, не дзеля пахвальбы будзе сказана, аднакласнікі мяне слухалі. Ва ўніверсітэце гісторыя паўтарылася. І нават калі ўжо там абараніў дыплом, мае ж аднакурснікі прасілі ў мяне яго пачытаць…
— Вельмі многія лічаць палітолагаў непатрэбнымі. Маўляў, разважаюць аб нечым — і ўсё. Што вы можаце сказаць у абарону сваёй прафесіі?
— Усё залежыць ад даго, каму ты служыш і ці ёсць у цябе ўласныя перакананні. Ёсць палітыка, ёсць палітычны бізнес, а ёсць бізнес на палітыцы. Дык вось палітолаг, пазбаўлены перакананняў, проста зарабляе грошы, робячы бізнес на палітыцы.
Што казаць, выказванні любога палітолага заўсёды маюць як прыхільнікаў, так і апанентаў. Ён урываецца ў сферу, дзе сутыкаюцца інтарэсы розных людзей. І чым больш ты гаворыш і пішаш, тым больш апанент цябе ненавідзіць.
Памятаю, як у той час, калі выходзіла прагарама “Вакол планеты”, дзе я быў аўтарам і вядучым, аднойчы на рынку купляў бульбу. Купіў, разлічыўся, а фермер, які мне яе прадаваў, кажа: “Каб вы ведалі, як я вас ненавіджу!”. “Калі я так вам не падабаюся, не глядзіце мае праграмы”, — парыраваў я. “Дык цікава ж…”, — 
адказаў той. І гэта была найвышэйшая адзнака маёй працы. Не прэтэндуючы на ідэал, скажу, што менавіта так павінен працаваць палітычны каментатар. Я не заканчваў ніякіх курсаў па рыторыцы. Ды і не трэба гэта.
Яшчэ я марыў паступіць у літаратурны інстытут. Але бацька прывёў вельмі важкі аргумент супраць: каб пра нешта пісаць, трэба многа пражыць. Звярніце ўвагу, маладых таленавітых празаікаў вельмі мала. Паэт, які жыве эмацыянальнасцю, можа дасягнуць прызнання нават у 18—20 гадоў. Проза ў гэтым сэнсе больш складаная, і стаць сапраўдным “інжынерам чалавечых душ” у маладосці амаль немагчыма: жыццёвы вопыт не той. І нават калі ты многа пражыў, адчуў жыццё, табе ёсць што сказаць, галоўнае — закранаючы ў сваіх творах палітыку, не зрабіць памылковых і нават шкодных высноў. Трэба гаварыць чытачу тое, што дыктуе табе твой талент, а не эмоцыі. Калі пісьменнік закранае нейкія маштабныя тэмы, ён павінен быць вельмі патрабавальным да сябе, прадугледжваць, чым адгукнецца яго слова.
— Хто вас больш выхоўваў: тата ці мама? Чыя сістэма выхавання для вас была больш значнай? Ці адчуваўся ў вашым выхаванні ўплыў вуліцы?
— Я рос у адным з самых бандыцкіх раёнаў Кіева — вядомай Саломінцы, пра якую пісаў яшчэ М.Астроўскі. І гэтых “разбойнікаў” я вельмі добра ведаў: прыходзілася сустракацца. І калі скончылася школа, я сам сабе задаў пытанне: божачкі, як я выжыў? Усякае бывала: і сценка на сценку хадзілі, і засады на мяне ставілі, і сам 
некага падцікоўваў, але была і высакароднасць: напрыклад, ніколі не білі ляжачых. У мяне інстынктыўна спрацоўвае, што нельга біць п’яных. Я мог хадзіць адзін на трох, ратаваць дзяўчыну ад нажа, хаця бацькі пра гэта нічога не ведалі. І калі потым, праз шмат гадоў, я расказваў бацькам пра сваё юнацтва, яны ўвесь час вохкалі: “Не можа быць!”.
Але безумоўна, вызначальны ўплыў аказалі бацькі. І больш не натацыямі, а дзеяннем і сваёй інтэлігентнасцю. Ад іх я даведаўся, што біцца можна толькі за справядлівасць і што галоўнае — гэта розум. Бацька, дацэнт эканомікі, хацеў, каб я пайшоў па яго слядах, але ўлавіў у ва мне нешта такое мастацкае. І менавіта ён мяне першы раз пазнаёміў з творчасцю Івана Буніна. Гэта было апавяданне “Антонаўскія яблыкі”. Бацька нават сам услых мне яго прачытаў. Я многа чытаў, маляваў, хадзіў у мастацкую школу, займаўся вольнай барацьбой — бацькі развівалі мяне ў розных напрамках.
— А з музыкай якія адносіны?
— Я, можна сказаць, меламан. Аднак іграць ні на якім інструменце не навучыўся і вельмі аб гэтым шкадую. У старэйшых класах захапіўся рокам, круціўся ў колах “абраных” калекцыянераў — тых, што “из-за бугра” даставалі найноўшыя альбомы, абменьваліся дыскамі. Права першага перазапісу з вінілу было круцейшым, чым права першай шлюбнай ночы! У мяне была адна з найлепшых у Кіеве калекцый, гуказапісваючая апаратура — на вышэйшым (нават па сённяшніх мерках) узроўні (дастаткова сказаць, што ў маім пакоі для квадрамузыкі стаялі чатыры калонкі S-90).
Мая стыхія — забаронены ў тыя часы хард-рок: Deep Purple, Led Zeppelin, Pink Floyd, Black Sabbath. І ўвогуле, я лічу, што Рычы Блэкмар (Ritchie Blackmore) — найбльш значны музыкант XX стагоддзя.
— А калі праявіліся вашы дыпламатычныя здольнасці?
— Наўрад ці можна назваць гэта дыпламатыяй — пра гэта я тады не думаў. Дурная сіла не мае ніякага сэнсу. Сіла — гэта апошні сродак, калі ўсе астатнія магчымасці ўжо вычарпаны. З юнацтва мне ўдавалася вырашаць канфлікты мірным шляхам. Бывала, сябры нават пасылалі “разрульваць” нейкія складаныя сітуацыі ў якасці перагаворшчыка.
Але калі я спрабаваў пад каго-небудзь падстроіцца, то ў мяне нічога з гэтага не атрымлівалася: тут вінаваты мой характар. Смеласць гарады бярэ: і ў бойцы, і ў дыпламатыі.
— Ці паўплывала навучанне ў ваенным вучылішчы на ваш характар?
— Вядома. Ваенная служба ўвогуле дысцыплінуе. Хаця і армія бывае рознай, і дысцыпліна ў ёй — таксама. Былі і прыемныя, і непрыемныя бакі, аднак гэты час я ўспамінаю з цеплынёй, тым больш успомніць ёсць што. Справа ў тым, што калі я паступаў у ваеннае вучылішча, то мне было толькі 16 гадоў (проста ў школу пайшоў на год раней, але па маім знешнім выглядзе нельга было сказаць, што я самы малодшы ў класе). І мне давялося пісаць ліст на імя міністра абароны СССР з просьбай паступіць у вучылішча раней (амаль як добраахвотнікам на фронт). Я атрымаў дазвол, і потым ужо прымаў ваенную прысягу.
— Жыццё некалькі разоў вам “намякала” не выбіраць ваенную кар’еру — у выніку так і атрымалася…
— …Тут праявілася мая ўпартасць: я часцяком іду напралом. Гэта зараз ужо мая жонка Святлана сваёй жыццёвай мудрасцю часам дапамагае своечасова прыпыніцца. У той час такога дарадцы, як жонка, у мяне не было…
— Ці ёсць нешта такое, чаго вы не зрабілі і пра гэта шкадуеце?
— Вельмі цікавае і складанае пытанне. Вядома, вынікі падбіваць ранавата: жыццё яшчэ працягваецца. Але магу сказаць адно: у мяне няма такога, пра што б я зараз шкадаваў. Я задумваўся пра гэта і раней, што б, магчыма, зрабіў інакш? Практычна нічога. Пастаўце мяне сёння ў такія самыя ўмовы, я б зрабіў зараз тое самае, што і шмат гадоў таму. Быў добры лозунг у “государевых дворян”: “Рабі, што трэба, і будзь, што будзе!”. І яшчэ прынцып, які сфармуляваў Аляксандр Дзюма і якога я прытрымліваюся: “Самы моцны, самы спрытны і самы смелы той, хто ўмее чакаць!”. Вось я і чакаю…
Гутарыў Уладзімір ФАЛАЛЕЕЎ.
Фота з асабістага архіва Вадзіма ЯЛФІМАВА.
