Спецыялісты з розных краін удзяляюць асаблівую ўвагу ацэнцы якасці адукацыі школьнікаў. Вынікі кантрольных, тэстаў і маніторынгаў дазваляюць экспертам ацаніць рэальную карціну ў сістэме адукацыі. Як сёння сфера ацэнкі якасці адукацыі развіваецца ў Расіі? Ці могуць вынікі маніторынгаў станавіцца нагодай для адміністрацыйных рашэнняў? Пра гэта напярэдадні ІІ Міжнароднай канферэнцыі “Выкарыстанне вынікаў даследаванняў якасці адукацыі: праблемы і перспектывы” карэспандэнту МІА “Расія сёння” расказаў прэзідэнт Еўразійскай асацыяцыі ацэнкі якасці адукацыі Віктар Болатаў.
— Віктар Аляксандравіч, нядаўна ў Кыргызстане завяршылася канферэнцыя, на якой абмяркоўваліся пытанні ацэнкі якасці адукацыі школьнікаў краін СНД. Як сёння гэтая сфера развіваецца ў Расіі?
— Міжнародныя эксперты адзначылі поспехі Расіі пры падрыхтоўцы і правядзенні Адзінага дзяржэкзамену. Яны высока ацанілі працэдуру яго правядзення. Па агульным меркаванні, за апошнія два гады давер расіян да працэдуры АДЭ рэзка ўзрос. Што тычыцца маніторынгу якасці адукацыі школьнікаў, то тут нам ёсць чаму павучыцца ў нашых суседзяў. Самі мы пакуль робім у гэтым кірунку першыя крокі ў выглядзе маніторынгу вынікаў навучання ў пачатковай школе і маніторынгу індывідуальнага прагрэсу вучняў за першы год навучання ў школе. Гэты вопыт выклікаў вялікую цікавасць у нашых замежных калег, якія прысутнічалі на канферэнцыі.
— Наколькі сёння актуальная тэма ўнутрыкласнага і ўнутрышкольнага ацэньвання?
— Эксперты з розных краін сыходзяцца ў меркаванні, што прыйшоў час займацца стварэннем культуры такога ацэньвання. На канферэнцыі мы дамовіліся аб арганізацыі міжнароднай рабочай групы па стварэнні падручніка для настаўнікаў, дзе будзе прапісана, што такое сучасныя віды ацэнкі і як з імі працаваць.
Другая рабочая група зоймецца стварэннем сеткавага вучэбнага цэнтра па павышэнні кваліфікацыі і перападрыхтоўцы настаўнікаў. Тут, безумоўна, будзе выкарыстаны вопыт расійскіх летніх школ па псіхаметрыцы, якія праводзіліся НДУ “Вышэйшая школа эканомікі”, а таксама вопыт Расійскага трэнінгавага цэнтра.
— Прынцыпы ўнутрышкольнага ацэньвання пакуль толькі абмяркоўваюцца ў асяроддзі спецыялістаў ці ўжо ўкараняюцца ў школах?
— У Расіі найбольш разгорнутая і структураваная практыка ўнутрышкольнага ацэньвання склалася ў школах міжнароднага бакалаўрыята, але не толькі ў іх. Пытаннямі ацэньвання займаюцца многія школы. У кожным расійскім рэгіёне ёсць школы, якія сур’ёзна ставяць пытанне аб выкарыстанні сучасных метадаў ацэньвання.
Увогуле, унутрышкольнае ацэньванне так ці інакш існавала ў расійскіх школах заўсёды. Любы настаўнік заўсёды ставіў адзнакі за паспяховасць, заўсёды ў нас былі пераводныя экзамены. Але сёння ўсім стала відавочна, што трохбальнай сістэмы ацэньвання не хапае для добрага ацэньвання. Трэба рабіць разгорнутую ацэнку, каб дзіця магло разумець, што ў яго атрымліваецца, якія навыкі або кампетэнцыі ў яго добра растуць, а якія не вельмі.
Мы называем такі падыход фарміраваннем ацэньвання, калі мэта ацэнкі — дапамагчы дзіцяці разабрацца ў тым, што ў яго западае. Ацэнка павінна служыць не для кваліфікацыі або дыскваліфікацыі вучня (“Сядай, “два”!” або: “Малайчына, “пяць”!”), а для таго, каб дапамагчы дзіцяці і забяспечыць яго развіццё. Гэтага ж, дарэчы, патрабуюць і новыя расійскія адукацыйныя стандарты.
— Некалькі гадоў назад вы казалі пра тое, што ў Расіі будуць праводзіцца маніторынгі гатоўнасці да навучання ў сярэдняй і старшай школе. Якая сітуацыя з гэтымі маніторынгамі на сённяшні дзень?
— Маніторынг гатоўнасці да навучання ў старшай школе мы пакуль не запусцілі. А па гатоўнасці да навучання ў сярэдняй школе ёсць эксперыментальныя маніторынгі, якія працуюць у розных рэгіёнах. Ёсць і нацыянальныя даследаванні якасці адукацыі (“Ніка”), дзе ацэньванне праводзіцца па 8 клас.
Вядома, тут пакуль ёсць над чым працаваць і што абмяркоўваць. Галоўнае — такая практыка пачынае дзейнічаць. Нашы кіраўнікі ад дырэктараў школ да міністраў адукацыі суб’ектаў Расійскай Федэрацыі паступова прывыкаюць да думкі, што па выніках маніторынгу нельга нікога караць (як, зрэшты, і заахвочваць), інакш яны атрымаюць скажоную карціну. Калі мы хочам па выніках маніторынгу ўбачыць рэальную карціну таго, што адбываецца ў школах, то, кіраўнікі, трымайце рукі далей ад перніка і бізуна!
— Раскажыце, калі ласка, аб маніторынгах у пачатковай школе.
— Па-першае, у гэтых маніторынгах вывучаецца не толькі прадметнае навучанне школьнікаў, але і яго прагрэс па асобасных якасцях, матывацыя, цікавасць да пэўнага прадмета. Расійскія і міжнародныя вынікі маніторынгаў адназначна сведчаць пра тое, што матывацыя дзіцяці да вывучэння таго ці іншага прадмета — гэта ледзь не самае галоўнае ў яго паспяховасці па гэтым прадмеце.
Мы пачалі вывучаць і школьнае асяроддзе. Ніхто не заклікае мераць патрыятызм дзяцей у балах, але ўмовы ў школе для выхавання грамадзянскай пазіцыі мы пачынаем ацэньваць. Мы перасталі арыентавацца толькі на ацэнку ведаў па вучэбных прадметах і сталі выкарыстоўваць больш шырокі кантэкст, пачалі вывучаць сітуацыю ў сям’і. Адна справа — калі дзіця з сям’і, дзе тата з мамай з вышэйшай адукацыяй, іншая справа — калі адукацыя мамы абмяжоўваецца пачатковай школай.
Розным дзецям даступныя розныя адукацыйныя траекторыі. Нельга папракаць слабага вучня за тое, што ён не паступае ў МДУ. Гэтак жа не трэба скрозь пальцы глядзець на тое, што ў моцнага вучня невысокія балы па АДЭ, хоць у яго і тата, і мама з вышэйшай адукацыяй, дома ёсць камп’ютар і г.д. Гэта значыць, што спецыялісты пачынаюць глядзець глыбей і на кантэкстныя паказчыкі.
— Як тады могуць існаваць рэйтынгі школ?
— Што толку параўноўваць школу пры МДУ і школу ў датацыйным дэпрэсіўным сельскім раёне? Што толку ад таго, што мы паставілі адну на першае месца, а другую на апошняе? Ніхто і не сумняваўся, што з першай усё ў парадку, а з другой — не вельмі. У гэтым плане параўноўваць трэба тыя школы, якія знаходзяцца ў аднолькавых умовах па ўзроўні адукаванасці бацькоў і па магчымасці выкарыстоўваць знешнія рэсурсы.
Параўноўваць трэба школы пры Маскоўскім, Санкт-Пецярбургскім і Новасібірскім дзяржаўных універсітах. Якія балы дзеці атрымліваюць у гэтых школах, маючы такія рэсурсы, і чаму? Школы з дэпрэсіўных раёнаў трэба параўноўваць адну з адной. Варта ставіць на першы план лепшыя школы, якія нават у дрэнных умовах, пры нізкім сацыяльна-эканамічным статусе сям’і, пры дэпрэсіўнасці рэгіёна, пры нізкай аснашчанасці камп’ютарамі паказваюць добрыя вынікі. Трэба зразумець, што робяць гэтыя школы, пераадольваючы складаныя ўмовы працы, і як гэтую практыку можна зрабіць здабыткам усіх астатніх школ.
— Якія задачы ў галіне развіцця ацэнкі стаяць цяпер перад айчыннай адукацыяй?
— Найперш гэта задача кадравага забеспячэння. У нас не хапае кваліфікаваных псіхаметрыкаў, тэстолагаў. Але ж кожны суб’ект федэрацыі сёння пачынае сваю работу ў гэтым кірунку. Яшчэ трэба навучыць настаўнікаў, дырэктараў школ, кіраўнікоў правільна выкарыстоўваць вынікі аб’ектыўнага ацэньвання — не з мэтай пакараць невінаватых і заахвоціць недатыкальных, а з мэтай павысіць якасць адукацыі. Адным словам, кадры патрэбны. Кадры, кадры і кадры.
