Калі можна сустрэцца з артыстам, як не перад выхадам на сцэну. Сёння праект “Мая школа” завітаў у грымёрку актрысы Купалаўскага тэатра, вядомай радыёвядучай і аднаго з першых радыйных дыджэяў Вольгі Няфёдавай.
— Вольга, у адным з інтэрв’ю вы расказалі, што нарадзіліся на вакзале. Гэта сапраўды так?
— Бацькі маёй маці — бабуля з дзядулем — жылі ў Магілёве на вуліцы Першамайскай,100. Гэта недалёка ад чыгуначнага вакзала. Калі маці вучылася ў тэхналагічным інстытуце, то, як і многія студэнты, на канікулы прыязджала да бацькоў. У той дзень яна села ў цягнік на Магілёў і ў яе пачаліся схваткі, таму адразу з вакзала яе адвезлі ў раддом.
— Дзе прайшлі вашы школьныя гады?
— Я вучылася ў дзвюх школах. У 1977 годзе ў першы клас я пайшла ў школу пасёлка Ждановічы. У той час гэта было досыць далёка ад Мінска: трэці прыпынак на электрычцы (аўтобусы яшчэ не хадзілі). Вучыліся там дзеці са Ждановіч і найбліжэйшых вёсак. Але, як ні дзіўна, школа была адметная — з паглыбленым вывучэннем замежнай мовы — англійскую я вывучала з першага класа.
У мяне вельмі цёплыя ўспаміны пра пачатковую школу. Настаўніца (на жаль, не памятаю яе імя) была цудоўная, і аднакласнікі таксама добрыя. Менавіта там упершыню я ўзяла ўдзел у мастацкай самадзейнасці: мы ладзілі невялікія тэатральныя пастаноўкі, ставілі казкі.
Добра запомнілася яшчэ адна гісторыя, звязаная з пачатковай школай, — яе расказалі мне мае сябры па ждановіцкай школе. Яна з’яўляецца паказчыкам таго, як нас выхоўвалі педагогі ў пачатковай школе.
Маім аднакласнікам быў Алег Стацэнка, ідэальны вучань, выдатнік, сын нашай настаўніцы. Гэта адбылося, калі я ўжо не вучылася ў Ждановічах. Алег ішоў паўз вадасховішча і ўбачыў двух хлопцаў, якія танулі. Нас выхоўвалі так, каб мы ніколі не праходзілі міма чужой бяды. І Алег кінуўся ратаваць хлопцаў, дапамог ім выбрацца з вады, але сам патануў…
Пасля майго 4 класа бацькі атрымалі квартэру ў Мінску, таму, зразумела, прыйшлося памяняць школу. Так я стала вучыцца ў сярэдняй школе № 66 у мікрараёне Зялёны луг. Школа была абсалютна звычайная. Раён быў добры — тут жыло шмат інтэлігенцыі і ваенных.
З-за таго, што нараджальнасць была ў той час высокая, нас было вельмі многа — у 5-х класах ледзь не па 40 чалавек. У класе разам са мной было шмат новенькіх. Відаць, з-за таго, што мы прыйшлі ва ўжо сфарміраваны калектыў, у Мінску ўжо не было такіх сяброў, як у Ждановічах. Але я не бедавала.
Адна з маіх бабуль была настаўніцай малодшых класаў, і дзякуючы ёй у 4 гады я ўжо чытала. Я была адзіным дзіцем у сям’і, а бацькі былі ўвесь час занятыя. І сапраўднымі сябрамі ў Мінску для мяне сталі кнігі.
— Ці падтрымлівалі потым адносіны са ждановіцкімі сябрамі?
— Для далейшага падтрымання зносін алегласць паміж Ждановічамі і Зялёным лугам аказалася вельмі вялікай — і сувязі страціліся, але я вельмі рада, што, калі пачала з’яўляцца ў радыёэфіры, да мяне прарываліся сябры дзяцінства. Я іх памятаю дзецьмі, як і яны мяне, і сёння я наўрад ці іх пазнаю.
Не так даўно ў эфіры радыё “Легенды FM” пасля размовы на нейкую тэму мая субяседніца сказала, што яна жонка майго аднакласніка, і назвала яго імя — Алег Немец. Потым пасля эфіру я паразмаўляла і з ім. Вось такія “сустрэчы” адбываюцца.
З-за таго, што ў мяне не было нікога з родных у вёсцы (ды і магілёўскія бабуля і дзядуля пераехалі ў Мінск), кожнае лета па тры змены я была ў піянерскіх летніках. Мне вельмі падабалася там, бо было весела і цікава, таму я заўсёды імкнулася туды. Вучаніцай старшых класаў, некалькі разоў я трапляла ў летнікі ў Ждановічах. І туды прыходзілі мае хлопцы-аднакласнікі на танцы ці проста так. Мы смяяліся і радаваліся, калі пазнавалі адно аднаго.
— Відаць, актрысай сябе бачылі з самага дзяцінства?
— Не. З самага маленства, колькі сябе памятаю, хацела быць урачом. Калі мне было 13 гадоў, бацькі разышліся. На 2 месяцы мяне адправілі ў санаторый у Друскінінкай, і за гэты час я моцна з’ехала ў вучобе. Калі я прыехала дадому, маці, інжынер-хімік, заломвала рукі і крычала: “Оля, як можна не любіць хімію!”, а я не магла зразумець, як яе можна любіць — мяне нібыта падмянілі.
Мне было вельмі сорамна падслухваць падказкі, і калі мяне выклікалі да дошкі, я проста казала: “Я не ведаю адказу” — для мяне так было прасцей. Гэта выводзіла з сябе настаўнікаў. З-за гэтага многія настаўнікі мяне неўзлюбілі.
— Ці былі настаўнікі, пра якіх вы ўспамінаеце і зараз?
— Сярод настаўнікаў былі таленавітыя людзі, аднак былі і такія, якія проста выконвалі сваю работу, не імкнучыся зацікавіць вучняў сваім прадметам. Таму хто хацеў — той вучыўся, а хто не хацеў — той проста ігнараваў усё.
У 7 класе рускую мову і літаратуру ў нас стала выкладаць Генрыета Сямёнаўна. Невысокая, худзенькая, з ціхім голасам, яна так вяла ўрок, што вялікі — пад 40 чалавек — клас, у якім былі і дзеці з сацыяльна нядобранадзейных сем’яў, змаўкаў. Яна гаварыла спакойна і ціха, і яе слухалі ўсе, нават адпетыя двоечнікі і хуліганы. Мы шмат чыталі па ролях. Яна ўключала ў вучэбны працэс не толькі выдатнікаў і харашыстаў, але і тых вучняў, з якімі астатнія настаўнікі не маглі справіцца. Нібыта рэжысёр, яна вызначала, хто падыходзіў на тую ці іншую ролю. Менавіта яна зарадзіла ўва мне зацікаўленасць тэатрам. На жаль, калі мы вучыліся ў старшых класах, яна моцна захварэла, потым пайшла са школы і праз некаторы час сышла з жыцця, але паспела даведацца, што я паступіла ў тэатральны інстытут, і вельмі ганарылася гэтым.
— Як узнікла цікавасць да тэатра?
— Як я сказала, у адзін момант усе дакладныя навукі сталі для мяне нецікавымі. Маці не ведала, што рабіць (у нашай сям’і ўсе атрымалі вышэйшую адукацыю і выбіліся ў людзі), казала мне, што калі я не буду вучыцца, то пайду працаваць мулярам на будоўлю (смяецца). І Генрыета Сямёнаўна з’явілася менавіта ў той момант, калі перада мной паўстала пытанне выбару далейшага шляху. І тады я зразумела, што і ўрачом я магу быць, і педагогам, і шмат кім іншым, калі стану актрысай.
— Дык а ўрачом усё ж былі?
— Шмат разоў. І медсястрой, і ўрачамі розных спецыялізацый, і нават галоўным урачом — ва ўрачоў я нагулялася (смяецца). Калі ў маім жыцці здарыўся самы страшны перыяд — захварэла маці, я літаральна пражыла тры з паловай гады ў бальніцах, сустракаючы розных, добрых і дрэнных, урачоў. Маці ўжо чатыры гады як няма, але я пасля гэтага зразумела, што не змагла б быць урачом, таму што вельмі нераўнадушная і прымаю ўсё блізка да сэрца.
— Якое са здарэнняў у школе выклікае ўсмешку?
— Я не была ціхоняй, але і завадатарам асабліва не была. У мяне не было вострай неабходнасці ў публіцы. Але не таму, што я “крутая”, а таму што мяне так вырасцілі — я заўсёды была самадастатковым чалавекам. Мне ніколі не было сумна сам-насам. У школе, канечне, магла што-небудзь прыдумаць. Адну гісторыю мае аднакласнікі, магчыма, памятаюць.
Шмат хто з настаўнікаў мяне вельмі не любіў. Чарговы раз пасля майго адмаўлення адказваць у дзённіку з’явіўся запіс: “Бацькам тэрмінова з’явіцца ў школе”. Маці чакала сустрэча з нашым класным кіраўніком — настаўніцай фізікі, але я не хацела яе засмучаць, таму вырашыла пайсці на хітрасць: апрануць мамін парык, яе адзенне, абцасы і прыйсці замест яе (у настаўніцы быў вельмі дрэнны зрок, яна насіла акуляры з таўшчэзным шклом, таму яе вочы здаваліся вельмі маленькімі). Я спадзявалася, што мяне ў іншым абліччы не пазнаюць, тым больш што ўжо тады я была вышэйшай па росце за ўсіх аднакласнікаў.
Я падбухторыла сваю сяброўку Наташу, пераапранулася ў маміну вопратку і так пайшла ў школу. Наташка стаяла на варце: раптам будзе ісці дырэктар, якая ведала маю маці і магла мяне раскусіць.
Класная выйшла, і я пачала, памяняўшы голас (гэта я ўжо тады ўмела), з ёй размаўляць. Я важна слухала і ківала галавой, і тут раптам каля нас праносіцца мая сяброўка Наташка і крычыць: “Оля! Твая мама ідзе!!!” Такога павароту падзей не чакаў ніхто. Я ўмомант саскочыла з маміных абцасаў і праз другую лесвіцу (школа была ў форме квадрата) паляцела з месца злачынства.
Аказваецца, у той дзень я, захопленая пераўвасабленнем, не схавала дзённік. А мама, прыйшоўшы раней з работы, яго ўбачыла і адправілася ў школу (ад дома да школы было 5 хвілін пешшу).
Тады я першы раз не начавала дома. Прыйшла толькі раніцай. Плакала і прасіла прабачэння. Маці, зразумела, адлупцавала мяне ручніком. На школьным сходзе, які адбыўся неўзабаве, дырэктар (якая, як мы лічылі, не любіла не толькі мяне, але і ўсіх дзяцей), сказала, што я не скончу 10 класаў. Маці потым угаварыла яе, каб мне далі магчымасць скончыць школу. Дырэктар адпомсціла мне за гэта асаблівым чынам.
Выпускны вечар вяла я і яшчэ адзін актыўны троечнік. Маці папярэдне пыталася ў мяне, колькі ў атэстаце будзе троек. “Ну, штукі тры максімум”, — схлусіла я, бо не хацела яе засмучаць і ведала, што раніцай пасля выпускнога я палячу ў Маскву паступаць. Калі надышла чарга ўручаць атэстат мне, дырэктар дэманстратыўна разгарнула яго: “Ну вось наша Оля Няфёдава. Ну нічога, што ў яе… — дырэктар зрабіла паўзу, каб палічыць, — восем троек, яна вельмі хоча быць артысткай. Наўрад ці яна будзе артысткай. На, трымай…” Потым мяне, калі я ўжо была студэнткай тэатральнага, папрасілі выступіць на лінейцы ў школе, але я, лагічна, адмовілася.
— Паступілі вы не з першага разу. Ці не адбіў ахвоту паступаць на наступны год правал на экзаменах?
— Першы год у Маскве я не паступіла па ўласнай дурасці, нягледзячы на тое, што мяне ўсюды бралі. На другі год у Маскве я таксама правалілася, таму што чытала мінулагоднюю праграму, а мяне добра запомнілі экзаменатары. Адзін з педагогаў потым мне патлумачыў, што нельга было паказвацца з той самай праграмай, бо мне ўжо бракавала свежасці эмоцый.
З Масквы я адразу паехала ў наш тэатральна-мастацкі інстытут на адборачны тур. Прама з чамаданам, не заязджаючы дадому, каб паспець падаць дакументы (паміж паступленнямі цэлы год я працавала на Мінскім фарфоравым заводзе і вельмі не хацела зноў туды вяртацца).
Я была страшна напужаная і, каб не паўтараць памылкі, маналогі на праслухоўванні прыдумвала на хаду. Педагогі былі здзіўлены і пыталіся, каго я чытаю. Таксама выдумляла нейкія прозвішчы, і, што было дзіўна, мне верылі. Як мне здавалася, я паступіла ў тэатральны з лёгкасцю.
У нас быў дзівосны курс і дзівосныя педагогі — галоўны рэжысёр рускага тэатра Валерый Васільевіч Маслюк, Уладзімір Іванавіч Шэлестаў і Аляксандр Леанідавіч Ткачонак. А тэхніку маўлення выкладалі Ілья Львовіч і Уладзімір Ільіч Курган.
Гэта быў спецнабор для рускага тэатра, і мы адрозніваліся ад іншых. У нас на самай справе быў самы прыгожы і самы яркі курс. Нас набралі 38 чалавек, і Маслюк папярэдзіў нас: “Калі я ўбачу вашу “столь”, то буду вас выганяць, бо калі вы будзеце, на маю думку, дрэннымі акцёрамі, то вы ў будучыні або сап’яцеся, або паспееце рэалізаваць сябе ў іншай галіне і стаць людзьмі з цікавым лёсам”. Так і атрымалася: скончылі курс 10 чалавек: 5 юнакоў і 5 дзяўчат.
З 1 курса мы пачалі ўлівацца ў тэатральную трупу, ігралі ў масоўцы. Мы пазнаёміліся з усімі акцёрамі, і яны нас вельмі добра прынялі. Калі вучыліся на 3 курсе, у рускім тэатры пачалі работу над спектаклем “Мой верны Руслан”. Ужо пачаліся рэпетыцыі з акцёрамі тэатра: акцёры ігралі людзей, а мы — сабак. Сюжэт п’есы заснаваны на тым, што адна са сталінскіх зон расфарміравана і там застаюцца толькі ахоўнікі і іх сабакі.
Гэта была б бомба, але ў гэты момант Маслюка выганяюць з тэатра. Ён сабраў нас, папрасіў прабачэння і сказаў: “Гэта не я. Мяне прызначылі галоўным рэжысёрам у Віцебск, і я еду туды. Але вы не будзеце акцёрамі рускага тэатра…” У той дзень я першы раз у жыцці напілася…
Гэта было нечаканасцю абсалютна для ўсіх. Клебановіч, Сідараў, Клімава, іншыя прадстаўнікі старэйшага пакалення на той момант не проста прынялі, а палюбілі нас і ставіліся да нас як да дзяцей. І ў адзін момант мы сталі нікім.
Калі мы заканчвалі інстытут, на дзяржаўныя экзамены, як заўсёды, прыйшлі “купцы”, сярод якіх быў Валерый Мікалаевіч Раеўскі, які паклікаў мяне і Андрэя Градабоева ў Купалаўскі тэатр. Заўважу, што беларускай мове мы не ўдзялялі вялікай увагі, бо рыхтаваліся менавіта ў рускі тэатр і ў гэтым не было асаблівай неабходнасці. Нешта вучылі, але ў вельмі нязначным аб’ёме. І, па вялікім рахунку, я не ведала беларускай мовы, калі прыйшла ў Купалаўскі тэатр.
Што да адносін з аднакурснікамі, то магу сказаць, што мы вельмі пасябравалі, і нават зараз, праз шмат гадоў, знаходзячыся далёка адно ад аднаго, падтрымліваем сувязі. І я ведаю, што за маімі плячамі ёсць аднакурснікі.
— Калі б вы не паступілі ў тэатральны…
— … Я б усё роўна паступіла. Я бачыла людзей, якія паступалі і на пяты раз. Шмат хто з выдатных актрыс паступаў не з першага разу, і я ўпэўнена, што, калі б не паступіла ў той год, спрабавала б і спрабавала б яшчэ.
— Памятаю, як з-за асаблівага тэмбру голасу ў эфіры радыё “Бі-Эй” вы пастаянна “адбіваліся”, што вы не хлопчык, а дзяўчынка. Як у вашым жыцці ўзнікла радыё?
— Калі я прыйшла ў тэатр, у мяне было шмат работы, але заўсёды ва ўсіх была падпрацоўка. Мяне паклікалі на “Бі-Эй”, дзе я агучвала некалькі рэкламных ролікаў. Праз некаторы час я паехала ў Маскву ўладкоўваць сваё асабістае жыццё, узяўшы акадэмічны адпачынак у тэатры. Магла застацца ў Маскве (сябры раілі “паказацца” ў маскоўскія тэатры), але пасля галоўных роляў у Мінску ісці ў трэці склад масоўкі я палічыла нелагічным: я не з вёскі прыехала, каб ісці па трупах.
Маючы вопыт агучвання рэкламы на радыё, я разаслала рэзюмэ на ўсе радыёстанцыі Масквы. У 1997 годзе мяне запрасіла радыё “Станцыя 106,8” рабіць рэкламу. “Станцыя 106,8” была сэрцам наркакультуры і тэхнамузыкі. Калі я гэта ўсё ўбачыла, была ў шоку, бо я катэгарычна супраць такога. І вось, калі кіраўніцтва канала звольніла чарговых прадзюсараў, мне сказалі: “Будзеш прадзюсарам!”, і я навучылася рабіць рэкламныя ролікі і стала генеральным прадзюсарам гэтай радыёстанцыі. Але часта думала: вось калі б Купалаўскі перанесці ў Маскву, я была б самым шчаслівым чалавекам.…
Я вярнулася ў Мінск якраз падчас дэфолту восенню 1998 года. У Маскве я атрымлівала даволі добрыя грошы, але ведала, што гэтая работа часовая — не маё гэта. Тут, у тэатры, заробак быў каля 40 долараў. І гэта пасля 2000 маскоўскай зарплаты… І тады я ўспомніла, што агучвала ролікі на “Бі-Эй”, маю рэкамендацыйныя лісты пра тое, што зробленая мной рэклама займала нейкія месцы на конкурсах. І я пайшла да Шарашэўскага, які памятаў мяне, і зусім нечакана атрымала прапанову паспрабаваць сябе ў якасці дыджэя. “Я не магу быць дыджэем, я не музыкант”, — адказала я (як і для многіх людзей таго часу, дыджэй для мяне быў той чалавек, які круціць вінілавыя пласцінкі). Але мне растлумачылі, што на радыё так называюць чалавека, які вядзе эфір. Я вырашыла паспрабаваць і затрымалася.
Мы былі другой плеядай дыджэяў: я, Дзіма Шунін, Юрый Цароў (больш вядомы як Клаус Мюлер), Сяргей Кузін… Нас любілі, бо мы самі ставілі музыку — у нас не было плэй-лістоў, як зараз. Кожны ведаў, што ў мяне ў эфіры, напрыклад, будуць балады пра каханне, а ў Шуніна будзе валіць “метал”. Мы прыходзілі за некалькі гадзін да эфіру, адбіралі дыскі з музыкай, раіліся з праграмным дырэктарам.
Сапраўды, я вельмі крыўдзілася, калі да мяне звярталіся, як да хлопца, і ў эфіры прыходзілася адстойваць сябе.
— Голас ішоў паперадзе вас?
— Ды і зараз таксама. Нават сёння ў супермаркеце мяне можа ніхто не пазнаць, але, як толькі я адкрываю рот, людзі адразу абарочваюцца. Так што мяне праславіла радыё, а ўжо потым я вядомая як актрыса.
— Што для вас навагоднія святы?
— Пасля смерці маці — самага роднага і дарагога для мяне чалавека, усе святы неяк знівеліраваліся. І гэта нягледзячы на тое, што мы часта сварыліся і мірыліся, пры гэтым застаючыся вельмі блізкімі людзьмі. Пакуль яна хварэла, ува мне прайшла сапраўдная пераацэнка каштоўнасцей. Пасля яе смерці на працягу года мяне “выцягвала” толькі работа. Мне прыйшлося нанова вучыцца хадзіць, бо з-за нерваў і нагрузак былі праблемы з пазваночнікам.
Калі раней Новы год быў часам работы на карпаратывах, то зараз гэта проста пачатак чарговага каляндарнага года. Самыя галоўныя для мяне святы — гэта дзень нараджэння і Дзень Перамогі. Нашай сям’і пашанцавала: усе ваявалі, але ўсе вярнуліся з фронту, і ніхто не быў рэпрэсіраваны. Прадзед увогуле з 1939 года прайшоў усе войны, пачынаючы з Фінскай і заканчваючы Японскай, і ўдзельнічаў ва ўзяцці Берліна. У сямейным архіве нават ёсць ліст-падзяка да яго з уласнаручным подпісам Сталіна. Асэнсаванне гэтага прыйшло пасля таго, як я знялася ў адным з ваенных фільмаў. У той момант, седзячы ў сядле, я азірнулася, і за 20 метраў ад мяне была шарэнга “немцаў” з сабакамі, якія ішлі за мной і стралялі. Мяне апанаваў жах. І ў гэты момант я ўпершыню адказала сабе на пытанне, якой бы я была ў тых умовах… Я толькі тады змагла ўявіць, праз што прайшлі нашы дзяды, каб здабыць Перамогу, і як яны выстаялі.
— Якім быў Новы год у вашым дзяцінстве?
— У дзяцінстве навагоднія святы былі амаль заўсёды аднолькава добрыя. Спачатку мы прыязджалі ў Магілёў, дзе збіралася ўся сям’я — і гэта было так здорава! Прыязджала наша стрыечная бабуля з Масквы. З Душанбэ прылятаў мой дзед па бацьку — Няфёдаў, які жыў там (бабуля з другім мужам вярнулася ў Беларусь). Таксама часам мы сустракаліся ў Маскве ў сваякоў на Кутузаўскім праспекце. Сабрацца разам было вялікім шчасцем. Гэта было вельмі душэўна, усе — хто ў ноты, а хто і неўпапад — спявалі песні. У мяне захаваліся аўдыязапісы гэтых святаў, зробленыя на шпулечным магнітафоне “Рамантыка”. З усіх дзяцей у сям’і (у мяне ёсць яшчэ стрыечныя брат і сястра) мяне любілі больш, бо я была шкадлівая і няўседлівая: і наганяю атрымлівала больш, і лашчылі мяне таксама больш.
Навагодніх цудаў мы не чакалі, але ведалі, што раніцай пад ёлкай нас чакаюць цукеркі і мандарыны, якія для нас, дзяцей 70-х, былі асаблівым пачастункам. А таксама якая-небудзь цікавая “эксклюзіўная” цацка ад цёткі — ці нямецкая лялька, ці набор лялечнага посуду, паглядзець на які прыходзіў ледзь не ўвесь двор. Гэта было свята з цяплом і любоўю.
— Чаго б вы пажадалі напярэдадні Новага года нашым чытачам?
— Найперш — і, відаць, гэта самае галоўнае! — быць цікавымі для сваіх вучняў, любіць свой прадмет, таму што калі ты любіш тое, што робіш, то можаш заразіць гэтым іншых. Ну і здароўя, канечне!
Уладзімір ФАЛАЛЕЕЎ.
Фота з архіва Вольгі НЯФЁДАВАЙ.
