Напачатку дазвольце крыху пацытаваць паэзію. Паслухайце.
Згодна звычаям даўнім,
Мы б’ём ва ўсе барабаны.
Вяшчункі заўзята скачуць,
Адна мяняе другую.
Спяваюць дзяўчаты-красуні —
Свеціцца юні пяшчота!
Вясной цвітуць архідэі,
Восенню — хрызантэмы,
Гэтак і звычаі нашы
Доўжацца несупынна.
Гэта — верш “Пакланенне душы” першага з вядомых кітайскіх паэтаў Цюй Юаня, які жыў і тварыў — дай жа веры! — ажно ў IV — III стагоддзях да нашай эры.
І паслухайце, калі ласка, яшчэ адзін верш — “Цішыня” кітайскага паэта Бянь Чжыліня, які памёр адносна нядаўна, у 2000 годзе.
Хлапчук вясковы цішыні баіцца,
Цвыркуна дамоў прынёс,
з ім спакойна спіцца.
А калі ўжо вусы вырасціў сам горда,
То гадзіннік са святлом ён набыў
у горадзе.
У дзяцінстве ён зайздросціў
траве на магіле,
Цвыркуны там стракаталі гучна
ў дня на схіле.
Ён памёр раптоўна ўчора — маці
сын адзіны,
А гадзіннік свеціцца, цікае гадзіннік.
Паміж двума гэтымі вершамі — амаль дзве з паловай тысячы гадоў. Але абодва ўзяты з адной унікальнай кнігі — зборніка кітайскай паэзіі “Пад крыламі дракона. Сто паэтаў Кітая”, выпушчанага ў Выдавецкім доме “Звязда”. Пераклаў сто кітайскіх паэтаў ад Цюй Юаня да Бянь Чжыліня вядомы паэт, пісьменнік, публіцыст і перакладчык, галоўны рэдактар часопіса “Полымя” Мікола Мятліцкі, ён жа выступіў і ўкладальнікам выдання.
Надоечы гэтая сур’ёзная творчая даробка атрымала дзяржаўнае прызнанне — Мікола Мятліцкі ўдастоены спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь дзеячам культуры і мастацтва 2013 года.
Гутаркай з Міколам Міхайлавічам мы пачынаем сёлетні цыкл матэрыялаў, прысвечаных лаўрэатам прэміі і плёну іх працы.
— Мікола Міхайлавіч, як наогул прыйшлі вы да кітайскай тэмы? Хто каго знайшоў — яна вас ці вы яе?
— Паэзія Усходу мяне цікавіла даўно. І ў мяне быў пэўны перакладчыцкі вопыт у гэтым сэнсе — я перакладаў паэтаў Таджыкістана, Індыі, казахскага паэта Абая Кунанбаева… Але вось паэзію Кітая як перакладчык адкрыў для сябе пазнавата, доўгі 
час між намі стаяла Вялікая Кітайская сцяна. (Усміхаецца.) Першым кітайскім паэтам, якога я пераклаў, быў Ван Вэй, які жыў у VIII стагоддзі. Дарэчы, яго кнігу мне падарыў у свой час Барыс Іванавіч Сачанка, і я, памятаю, прачытаў яе тады з вялікім захапленнем, тое чытанне было для мяне своеасаблівым духоўным пасылам. А той факт, што наогул паэзія ў Кітаі існуе ў пісьмовай форме вось ужо на працягу 24 стагоддзяў, быў для мяне проста ашаламляльным адкрыццём! Таму што, гледзячы на Усход, мы неяк міжволі заўсёды ў першую чаргу згадваем пра Японію, пра хоку, хайку, танку і іншыя формы традыцыйнай японскай паэзіі, якія потым, ужо ў XX стагоддзі, пачалі пераймаць і нашы паэты. А тут, побач, раптам высветлілася, існуе паэзія адной з самых старажытных цывілізацый свету, паэзія, якая развіваецца пастаянна, без перапынкаў вось ужо два з паловай тысячагоддзі, застаючыся ўвесь гэты час не проста паэзіяй, а сапраўдным духоўным летапісам кітайскага народа.
— А як нарадзілася задума перакласці сто кітайскіх паэтаў? Пры ўсім тым, гэта падобна на пэўную амбіцыю перакладчыка.
— Гэтая задума выспела не адразу. Некалькі гадоў назад, думаючы над тым, чым напоўніць рубрыку “Галасы свету” ў часопісе “Полымя”, мы вырашылі ўключыць у яе пераклады кітайскіх паэтаў. Запланавалі такім чынам, каб кітайская паэзія прагучала трыма блокамі: каб у першым была прадстаўлена старажытная кітайская паэзія, у другім — сярэдневяковая і ў трэцім — паэзія ХХ стагоддзя. Мы гэта ўсё зрабілі і надрукавалі. А потым… Магчыма, гэта была і ў пэўным сэнсе амбіцыя, як вы кажаце. Але я насамрэч захапіўся, захапіўся настолькі, што ад кітайцаў мяне было ўжо не адарваць. Іншым разам я нават знаходзіў для сябе нейкія сімвалічныя знакі. Гэта ж адна з кітайскіх эпох нават называлася Мінскай (ад назвы дынастыі Мін)! Ужо адно гэта яднае нас! (Смяецца.) Калі ж без жартаў, то на самай справе сваёй духоўнай сутнасцю, сваёй рэалістычнасцю (у адрозненне, напрыклад, ад сімвалічнасці японскай паэзіі) кітайская паэзія здалася мне надзвычай падобнай на нашу беларускую, хоць наша і на тысячагоддзі маладзейшая. Я разумеў, што гэта неверагодна маштабная задача — перакласці сто кітайскіх паэтаў, але майго энтузіязму мне хапіла, каб замахнуцца на такое. Я быў апантаны. Мне хацелася прыйсці пад іх неба, пахадзіць па іх прасторах.
— Вы з’яўляецеся не толькі перакладчыкам, але і ўкладальнікам кнігі “Пад крыламі Дракона. Сто паэтаў Кітая”. З кім кансультаваліся наконт выбаркі тых ці іншых персаналій, уключаных у зборнік?
— Так хораша склалася, што я пазнаёміўся з намеснікам дырэктара Рэспубліканскага інстытута кітаязнаўства імя Канфуцыя Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта Веранікай Аляксандраўнай Карлюкевіч, якая выключна ведае кітайскую мову, выдатна дасведчаная ў кітайскай культуры. Яна пашырыла папярэдне складзены мной спіс імёнамі, якія засталіся па-за маёй увагай, забяспечыла мяне неабходнай культуралагічнай інфармацыяй. І наогул Інстытут імя Канфуцыя БДУ узяў пад кантроль гэтую кнігу, яго супрацоўнікі ўважліва вычытвалі мае пераклады, звяралі іх з арыгінальнымі тэкстамі, словам, гэта была напружаная калектыўная работа. У выніку нам удалося ўключыць у зборнік творы ўсіх самых значных паэтаў Кітая за апошнія два з паловай тысячагоддзі.
— Ці можна гаварыць пра пэўную канцэпцыю ў будове зместу кнігі?
— Справа ў тым, што звычайна анталогіі кітайскай паэзіі і ў расійскіх перакладах дый нават у самім Кітаі выдаюцца ў размежаваным выглядзе, калі асобна падаюцца творы паэтаў розных дынастый — Цзінь, Мін, Сун і г.д. Мне захацелася пайсці іншым шляхам — не размяжоўваць, а, наадварот, паглядзець на кітайскую паэзію ў суцэльным непарыўным развіцці, прасачыць, як развівалася духоўная дамінанта кітайскай паэзіі на працягу стагоддзяў, як адчувалі сябе кітайскія паэты розных эпох, чым былі падобныя яны між сабой, што пакінулі яны кожны ў сваім часе, застаючыся пры гэтым прадстаўнікамі вялікай традыцыі… Іншымі словамі, я шукаў у большай ступені не адрознае, а агульнае, што яднала кітайскіх паэтаў розных стагоддзяў. Мне хацелася, каб гэтая кніга была быццам бы прайграна на аргане стагоддзяў адзінай непарыўнай мелодыяй, каб праз паэзію была прадстаўлена непарыўная гісторыя цэлага народа. Таму размежавання на эпохі ці дынастыі ў зборніку няма, хоць, безумоўна, падборкі паэтаў прадстаўлены ў храналагічнай паслядоўнасці. Тэмы ўзаемадапаўняюцца, але нейкая адзіная духоўная нітка ідзе праз усю кнігу. У гэтым і быў сэнс ці, калі хочаце, канцэпцыя майго ўкладання. На прэзентацыі выдання я меў гутарку з паслом Кітая ў Беларусі і падказаў яму ідэю: “Вось цікава было б выдаць такую кнігу на кітайскай мове ў самім Кітаі. Вам было б цікава паглядзець на тое, як збоку глядзяць на развіццё вашай паэзіі”. Магчыма, кітайцы нават самі не ў поўнай меры разумеюць, якім аграмадным духоўным аб’ёмам яны валодаюць. А нам, гледзячы здалёк, гэта прасцей убачыць… Не скажу, канечне, што я абсалютны знаўца кітайскай паэзіі. Але я перачытаў яе горы. І больш чым перакананы, што з такой духоўнай асновай, з такой мудрасцю, з такой разгорнутай свету душой Кітай стане адной з самых магутных краін свету. Ды ён ужо і стаў ёй. Вось такой зброяй трэба свет заваёўваць, а не іншай. І тое, што мы сёння так моцна сябруем з Кітаем, нам таксама на карысць. Дарэчы, пасол запэўніў мяне, што данясе тую маю ідэю да кітайскіх літаратараў…
— Мікола Міхайлавіч, што ўсё ж канкрэтна вас так зачаравала ў кітайскай паэзіі?
— Тут можна гаварыць бясконца. Пачаць, можа, трэба з таго, што ва ўсе часы паэзію ў Кітаі тварылі самыя адукаваныя, самыя таленавітыя і самыя сумленныя людзі. Паэзія станавілася маральным кодэксам жыцця грамадства. У вершы нельга было схлусіць, нельга было нешта прыдумаць. За сваю прынцыповасць і праўдзівасць многія кітайскія паэты высылаліся ў выгнанне іх гаспадарамі, і тады яны пісалі як бы на вежах Вялікай Кітайскай сцяны, але ўсё роўна імнуліся служыць сваёй Айчыне, усё роўна працягвалі падказваць сваім гаспадарам, як палепшыць грамадскае жыццё ці проста як застацца чалавекам на той мяжы, дзе вельмі лёгка можна страціць сумленне. Слова “гонар” было для кітайскіх паэтаў усім, тым больш прамоўленае ў паэзіі. Верш разумеўся як нейкае такое патаемнае прызнанне, як споведзь, як свайго кшталту малітва перад небам і зоркамі. А як пададзена прырода ў кітайскай паэзіі, з якой пяшчотай! Якое гэта гарманічнае адчуванне чалавека і прыроды! І вось калі чытаеш пра сасну, якая расце яшчэ да нашай эры, ці пра лотас, які цвіце на вадзе, як блішчыць на ім раса, ці пра хрызантэму… а потым чытаеш пра тую ж сасну, лотас і хрызантэму ў вершах, напісаных ужо праз тысячу, дзве тысячы гадоў, дык перш за ўсё радуешся таму, што за тысячагоддзі гэтыя сасна, лотас і хрызантэма не зніклі з зямлі, гэтая прыгажосць крохкая не знікла… Ніводнай расінкі з пялёстка хрызантэмы не ўпала! Разумееце, пачынаеш адчуваць, што свет збярогся — збярогся сваёй прыгажосцю. Ён і сёння радуе. І вось гэтая глыбіня погляду — яна такая выразная! І ты міжволі думаеш, што і твой беларускі васілёк у жыце не знікне ніколі. Што гэта і праз тысячу гадоў людзі ўбачаць… Такая паэзія дае веру ў вечнасць жыцця і прыгажосці.
— А любоўнай лірыкі кітайскія паэты цураліся?
— О, ды пра што вы гаворыце! Вы пачыталі б гэтую інтымную лірыку, асабліва кітайскіх жанчын-паэтак! Колькі там тугі, колькі там пяшчоты! Уявіце, у VI або VII стагоддзі жанчына піша, маўляў, чаму я не схавала сядло і ты цяпер недзе далёка-далёка і не адказваеш на мае пісьмы, а то сядзеў бы зараз побач са мной, мы разам пілі б гарбату і любаваліся б зоркамі… І гэта, паўтаруся, у першым тысячагоддзі нашай эры!
— У вас не было нейкай такой белай зайздрасці да кітайцаў і да іх паэзіі? Маўляў, якія ж мы зялёныя і маладыя ў параўнанні з імі!
— Ды не, да сапраўднай паэзіі ніколі не можа быць зайздрасці — ні чорнай, ні белай. Канечне, ты крыху шкадуеш, што гэта не пра нас. Але самае галоўнае — радуешся, што яно ёсць у свеце. І хай бы тыя, хто сёння прэтэндуе на сусветную гегемонію, часцей звярталіся да вопыту цывілізацый, якія маюць на гэта сапраўднае права, якія сваю значнасць пацвярджаюць сваёй вялікай і сумленна пражытай гісторыяй.
— Выдатна разумею, што ўсе сто паэтаў, уключаных у кнігу “Пад крыламі Дракона”, сталі для вас роднымі, але, можа быць, назавіце некалькі з іх самых-самых…
— Ну, гэта цяжкавата будзе зрабіць, бо, сапраўды, усе яны для мяне сталі вельмі дарагімі. Як не назваць таго ж Цюй Юаня, першага вядомага кітайскага паэта, культавага для ўсіх кітайцаў. І па сённяшні дзень у Кітаі ў пяты дзень пятага месяца, меркаваны дзень гібелі Цюй Юаня, “свята драконавых лодак”, садзяцца ў лодкі, упрыгожаныя драконамі, і з ліхтарыкамі шукаюць у вадзе цела паэта… Або як не назваць Таа Юаньміна, які жыў у IV — V стагоддзях нашай эры і выканаў у кітайскай паэзіі, бадай, тую ж місію, што ў рускай — Пушкін, ва ўкраінскай — Шаўчэнка, а ў нашай — Купала з Коласам. Лу Кай, Се Вэй, Ван Вэй, Лі Бай, Ду Фу, Лі Юй — усе яны пакінулі вельмі яркія сляды ў кітайскай культуры яшчэ ў першым тысячагоддзі нашай эры. А калі гаварыць пра тых, хто жыў у адносна недалёкі час, то гэта, безумоўна, Го Мажо, які ў 1942 годзе напісаў верш “Слава Савецкай Чырвонай арміі”, Ай Цін, які быў сябрам Пабла Неруды, судакрануўся з усімі “выгодамі” культурнай рэвалюцыі Кітая і змоўк быў на цэлых 20 гадоў, у яго ёсць яшчэ знакавы верш пра гэта — “Страчаны час”… Пра вельмі многае сказала кітайская паэзія. Але ў сувязі з гэтым думаеш і пра іншае: калі б нашу паэзію паставіць у сусветны кантэкст, яна таксама магла б багата чаго сказаць для іншых народаў.
— Ці плануеце далей працягваць кітайскую тэму і наогул працаваць, так бы мовіць, ва ўсходнім кірунку?
— Мне вельмі хацелася б, каб мой досвед перакладу кітайскіх паэтаў не заканчваўся XX стагоддзем. І, думаю, тут хопіць працы не толькі аднаму мне, але і многім маім маладзейшым калегам. Паверце, там яшчэ можна багата чаго адкрыць. Я вось чытаў нядаўна бліскучыя пераклады сучаснай кітайскай паэзіі, зробленыя Таццянай Сівец. Мяне надзвычай уразілі многія аўтары, іх шчырасць. Уяўляеце, ад зін верш, напісаны ўжо ў нашым стагоддзі, паэт называе “Мая маці — даярка”. І настолькі пранікнёна пра гэта напісана! Я не помню, каб хто-небудзь з нашых паэтаў напісаў штосьці падобнае, тым больш сёння. А там гэта ўспрымаецца як годнасць, як радасць за чалавека… Мы, можа, у сваім цывілізаваным свеце ў нейкай прысаромленасці жывём, а там усё гэта адкрыццё. І самыя будзённыя, з нашага пункта погляду, рэчы яны могуць узяць за аснову — мне такія вершы вельмі блізкія да душы. Думаю, яшчэ папрацую з вялікім задавальненнем і на дзялянцы сучаснай паэзіі Кітая. Таму што не хочацца губляць гэты вопыт — я падышоў вельмі блізка да разумення гэтай паэзіі. Мне хочацца прасачыць, а што ж засталося ў сённяшнім Кітаі трывалай традыцыяй, ад чаго адмовіліся? Думаю, што ад лепшага не адмовіліся. Спаконвечныя традыцыі ўжо самі сябе ахоўваюць, а сваёй энергетыкай узносяць і сучасную паэзію Кітая да вышыні.
— Вы самі былі ў Паднябеснай?
— Пакуль не… Хаця пасол мяне запрашаў. Я, канечне, хацеў бы пабыць там, пад тым небам, паэзію якога я ўжо ведаю.
— Вялікі дзякуй за гутарку.
