Аб увасобленых у мінулым годзе і запланаваных сёлета выставачных праектах, узвядзенні новага будынка музея і асаблівасцях работы з дзіцячай аўдыторыяй гутарым з дырэктарам Нацыянальнага гістарычнага музея Рэспублікі Беларусь Аляксандрам Храмым.
Каб мінулае стала бліжэй
— Падводзячы вынікі 2024 года, што ў рабоце музея і яго філіялаў вы б адзначылі ў першую чаргу?
— Год быў насычаным і цікавым. Усе знакавыя для краіны падзеі знайшлі адлюстраванне ў мерапрыемствах Нацыянальнага гістарычнага музея і яго філіялаў. Калі Беларусь стала ў поўным сэнсе слова касмічнай дзяржавай, мы адразу ж зрабілі выставу, прысвечаную дасягненням краіны ў касмічнай галіне. Да 30-годдзя прэзідэнцкай формы праўлення ажыццявілі выставачныя праекты ў Александрыі і Мінску. І, вядома ж, у цэнтры ўвагі былі такія знакавыя даты, як 80-годдзе вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў і 85-годдзе ўз’яднання беларускага народа. Зладзілі тэматычныя выставы, а таксама выдалі двухтомнік каталогаў. Гэтую маштабную работу мы ажыццявілі дзякуючы гранту Прэзідэнта Беларусі.
У 2024 годзе краіна адзначыла яшчэ адну важную дату — 100-годдзе беларускага кіно. Сярод філіялаў нашага музея ёсць музей гісторыі беларускага кіно, і мы таксама былі на вастрыі падзей. Зрабілі новую экспазіцыю, ажыццявілі серыю праектаў. Ездзім па рэспубліцы з тэматычнай перасовачнай выставай, каб з гісторыяй нашага кінематографа змаглі азнаёміцца як мага больш людзей.
Хачу адзначыць і выставу, прымеркаваную да 55-годдзя ансамбля “Песняры”. На ёй былі не толькі прадстаўлены ўнікальныя экспанаты, звязаныя з творчасцю легендарнага калектыву, але і змешчаны QR-коды, дзякуючы якім наведвальнікі змаглі паслухаць эксклюзіўныя запісы “Песняроў”. Праект правезлі па некалькіх гарадах, прэзентавалі ў тым ліку ў Маскве, у Расійскім нацыянальным музеі музыкі. Выстава атрымала з боку масквічоў самую высокую ацэнку. У сваю чаргу мы ў Мінску азнаёміліся з выставай, прысвечанай вялікаму расійскаму кампазітару Сяргею Рахманінаву.
— Раскажыце, па якіх вектарах будуецца сёння міжнародная камунікацыя?
— Перш за ўсё гэта Расія. Напрыклад, мы ўдзельнічалі з праектам у Днях культуры Беларусі ў Новасібірску. У сябе прынялі выставу Новасібірскага дзяржаўнага краязнаўчага музея, Нацыянальнага музея Рэспублікі Татарстан. Пры гэтым хачу адзначыць добрую тэндэнцыю: да нас пачалі прывозіць больш арыгінальных гістарычных прадметаў, а мы больш актыўна выстаўляем свае.
Актывізуем камунікацыю з Кітайскай Народнай Рэспублікай. На гэты год вялікія планы па супрацоўніцтве з Нацыянальным музеем Кітая. У верасні ў Пекіне плануецца правесці форум Міжнароднага саюза музеяў Шаўковага шляху, у якім мы таксама прымем удзел. Дарэчы, Нацыянальны гістарычны музей Беларусі ўваходзіць не толькі ў склад гэтага саюза, але і ў яго савет дырэктараў, у якім прадстаўлена ўсяго 10 сусветных музеяў.
Таксама сёлета плануем прыняць удзел у вялікай канферэнцыі ў Салтанаце Аман і прадставіць там новы выставачны праект. Прыемна адзначыць, што з Нацыянальным музеем Амана, які падчас нядаўняга візіту наведаў Прэзідэнт Беларусі, у нашага музея з 2018 года падпісаны мемарандум аб узаемаразуменні. Мы ўжо прадстаўлялі там некалькі нашых праектаў. Так, выстава “Беларусь на скрыжаванні цывілізацый” паказала, як праз шлях “з варагаў у грэкі” арабская культура ўплывала на гандаль і эканоміку нашых зямель. Яшчэ адзін праект азнаёміў аманцаў з беларускай этнаграфіяй. Дарэчы, вельмі зацікавіў наведвальнікаў Аль-Кітаб XIX стагоддзя, напісаны арабскай вяззю на беларускай мове. Хоць сэнс напісанага аманскім гледачам быў не зразумелы, але яны змаглі ўявіць, як гучыць наша мова.
— Якія яшчэ контуры дзейнасці прагледжваюцца ў 2025 годзе?
— Галоўная падзея — 80-годдзе Вялікай Перамогі. Рыхтуем серыю выставачных праектаў. Расказваючы пра вайну, мы знайшлі свой уласны шлях і ні ў якім разе не дубліруем падыходы калег з Беларускага дзяржаўнага музея гісторыі Вялікай Айчыннай вайны. Нашы выставы эмацыянальныя, мы паказваем вайну перш за ўсё праз псіхалогію чалавека, пачуццё радасці ад Перамогі і жаданне вярнуцца да мірнага жыцця.
Працягнем традыцыю праводзіць выставы з жывым гукам. З нагоды 100-гадовага юбілею беларускага радыё плануем ажыццявіць выставачны праект, падчас якога можна будзе пачуць галасы эпохі. У прыватнасці, даведацца, хто і як у розныя гады вымаўляў усім знаёмыя словы “гаворыць Мінск”.
Будзем далей абменьвацца выставамі з Расійскім нацыянальным музеем музыкі ў Маскве. Іх праект будзе прымеркаваны да юбілею вядомага рускага кампазітара Пятра Чайкоўскага, наш прысвяцім жыццю і творчасці беларускага харавога дырыжора і фалькларыста Рыгора Шырмы.
Запланавана шмат чаго, усе тайны раскрываць не буду. Зробім усё магчымае, каб музей заставаўся цікавым для наведвальнікаў.
— У Мінску пачалося ўзвядзенне новага будынка Нацыянальнага гістарычнага музея — вялікага, сучаснага. Дарэчы, яго будаўніцтва, як і стварэнне побач Парку народнага адзінства, аб’яўлена Усебеларускай маладзёжнай будоўляй — 2025. Наколькі важны такі дзейсны ўдзел з боку маладога пакалення? І як рыхтуецеся да наваселля?
— Супрацоўнікі музея заўсёды разумелі, што рана ці позна новы будынак будзе пабудаваны, таму што ён сапраўды патрэбны. Нам прыемна, што кожны год у краіне адкрываюцца новыя музеі, турыстычныя аб’екты і нас у той ці іншай меры падключаюць да гэтай работы. Вельмі добра, што падчас вандровак па Беларусі людзі могуць атрымліваць шматбаковае ўяўленне аб яе гістарычным шляху. Але перш за ўсё ў цэнтры сталіцы павінен быць вялікі зборны музей, які будзе паглыбляць наведвальнікаў у агульную канцэпцыю, бачанне беларускай гісторыі. Работа ў гэтым кірунку ішла дастаткова даўно. А цяпер, калі справа распачата пад патранажам Прэзідэнта Беларусі, ёсць упэўненасць, што яна будзе даведзена да лагічнага завяршэння.
Мы сур’ёзна працуем над стварэннем будучай экспазіцыі. Сумесна з вядучымі гісторыкамі краіны распрацавалі канцэпцыю і вядзём работу над тэматыка-экспазіцыйным планам — усім тым, што можна будзе пабачыць у музеі. Такім чынам, ствараюцца ўмовы, каб мы ўжо зараз маглі музейныя прадметы групаваць, весці рэстаўрацыю, набываць новыя экспанаты, рабіць неабходныя муляжы, інсталяцыі, галаграмы, рыхтаваць інфармацыю для інфакіёскаў.
Выдатна, што гэты знакавы аб’ект аб’яўлены маладзёжнай будоўляй і што дапамагаць прафесійным будаўнікам будуць студатрады. Кожны малады чалавек, які прыме ўдзел ва ўзвядзенні новага будынка, зможа сказаць, што гэта наш музей ва ўсіх сэнсах слова. І, вядома ж, ён з большай цікавасцю наведае экспазіцыю, асэнсуе яе важныя пасылы. Гэта сур’ёзны выхаваўчы момант.
Гісторыя на далоньках
— Апошняя серада кожнага месяца ў беларускіх музеях — дзень бясплатнага наведвання навучэнцамі. Чым ён адрозніваецца ад іншых дзён?
— Шчыра кажучы, мы не рэкамендуем дарослым наведвальнікам ісці ў музей у гэты дзень. Да нас прыязджае вельмі шмат дзіцячых груп са школ сталіцы і іншых населеных пунктаў. Ведаеце, калі я іду праз музейны дворык і бачу прыпаркаваныя аўтобусы з нумарамі рэгіёнаў, я радуюся. Гэтыя дзеці самыя ўдзячныя, бо яны не маюць, як мінчане, магчымасці часта наведваць культурныя аб’екты сталіцы.
Лічу, гэта добры фармат супрацоўніцтва музеяў і школ, які пашырае кругагляд дзяцей, дае ім новыя веды. Аднак не магу не сказаць і аб адной праблеме. Пагадненне паміж міністэрствамі культуры і адукацыі прадугледжвае правядзенне ў музеі ўрокаў па тэматыцы, якую навучэнцы вывучаюць па школьнай праграме. Гэты крок зроблены ў дапамогу настаўнікам гісторыі, геаграфіі, біялогіі, літаратуры і іншых прадметаў. Але часам бывае, што настаўнікі імкнуцца замяніць урок у музеі звычайным наведваннем музея. Магчыма, не да ўсіх дайшла патрэбная інфармацыя аб сутнасці такога фармату.
— Зацікавіць і ўтрымаць увагу сучасных дзяцей да музейнай экспазіцыі, нават самай унікальнай, няпроста. Як спраўляецеся з гэтай задачай?
— Наш музей мэтанакіравана працуе ў інтарэсах сістэмы адукацыі. Тыя экспазіцыі, якія мы ствараем, заўсёды робім з арыенцірам на школьныя падручнікі. Каб настаўнікам, якія прыводзяць свае класы, усё было зразумела і ўрок атрымаўся наглядным. Каб дзеці пабачылі і нават дакрануліся да таго, пра што ўжо чыталі ў падручніках, гэта павышае цікавасць да экспазіцыі.
Дзеці любяць рух, і часам ім цяжка пастаяць і паслухаць аповед экскурсавода, бо гэта здаецца ім манатоннай прамовай. Ім больш даспадобы фармат квеста. І тут дзецям трэба растлумачыць, што, каб было больш цікава правесці гульню, трэба спачатку паслухаць, што гэта быў за чалавек ці прадмет, у чым мастацкая каштоўнасць партрэта… Галоўная задача музея — інтэлектуальнае выхаванне. Важна, каб вучань не проста пабачыў гістарычны прадмет, а зразумеў яго значэнне. Гэты працэс складаны, і только праз гульню ўсё не зробіш. Неабходна, каб кожны школьнік з музея вынес для сябе штосьці важнае і каштоўнае, што фарміруе чалавека як асобу.
Вядома ж, сучаснае пакаленне любіць атрымліваць інфармацыю ў розных інтэрактыўных фарматах. Мы будзем улічваць гэта і пры стварэнні будучай экспазіцыі ў новым будынку. Але сусветны вопыт сведчыць аб тым, што кожны музей імкнецца паказаць багацце сваіх калекцый, арыгінальныя гістарычныя прадметы. І наша задача — навучыць дзяцей усведамляць каштоўнасць гэтых кавалачкаў сапраўднай гісторыі народа.
Каб зрабіць наведванне музея больш запамінальным, прапаноўваем школьнікам пазнавальныя актыўнасці. Напрыклад, у нас працуе спецыяльная інтэрактыўная зала для археалагічных заняткаў “Жывая археалогія. Палескі падворак II тысячагоддзя да нашай эры”. Расказваем дзецям, чым займаюцца людзі гэтай прафесіі, як ідуць раскопкі. А потым прапаноўваем на пляцоўцы з кварцавым пяском самім, згодна з правіламі правядзення раскопак, знайсці нейкі прадмет. Дазваляем вучням забраць сваю знаходку з сабой — іх радасці няма мяжы. Яшчэ ў нас ёсць друкарскі станок, зроблены па падабенстве з тым, што быў у Францыска Скарыны. Наведвальнікі могуць зрабіць паперу па тэхналогіі XVI стагоддзя і надрукаваць на гэтай паперы першую старонку скарынаўскай Бібліі. Гэта цікава і дзецям, і дарослым. Падобны станок ёсць не толькі ў нас, але папрацаваць на ім — унікальная магчымасць.
— Ці часта прыходзяць дзеці не ў складзе арганізаваных груп, а з бацькамі, бабулямі і дзядулямі?
— Так, у нас бываюць і сем’ямі. Першы панядзелак месяца — ільготны дзень для сямейнага наведвання, і ў залах асабліва шмат бабуль і дзядуляў, якія прыходзяць з унукамі. Дарэчы, яны вельмі любяць выставы, звязаныя з савецкай эпохай. З асабістага вопыту расказваюць унукам пра падзеі, традыцыі, прадметы тых часоў. Шчыра радуешся за такія сем’і, дзе сувязь пакаленняў не перарываецца і ў дзяцей закладваецца зерне цікавасці да гісторыі свайго роду і народа.
— Апошнім часам ва ўстановах адукацыі актыўна ствараюцца і аднаўляюцца школьныя музеі, музейныя экспазіцыі. Наколькі важная гэтая дзейнасць? І што б вы пажадалі педагогам, якія ёй займаюцца?
— Гэта справа вельмі важная і патрэбная. Створаны сапраўды цікавыя школьныя музеі, якія дзейнічаюць як у сценах устаноў адукацыі, так і ў віртуальнай прасторы. Нашым музеем і Рэспубліканскім цэнтрам экалогіі і краязнаўства рэалізаваны сумесны праект, накіраваны на папулярызацыю дзейнасці школьных музеяў. Лепшыя з іх былі прадстаўлены ў “Гасцёўні Уладзіслава Галубка”, дзе з імі маглі азнаёміцца ўсе жадаючыя. Дарэчы, ёсць задума аб далейшым супрацоўніцтве ў гэтым кірунку.
Настаўнікам, якія займаюцца школьнымі музеямі, хачу пажадаць цярпення, педагагічнай мудрасці і заўсёды памятаць, што адна з галоўных задач стварэння і папаўнення такіх экспазіцый — каб навучэнцы самі, як юныя следапыты, правялі даследаванне і нешта знайшлі. Магчыма, для прафесійнага музея такія знаходкі не з’яўляюцца нечым важным і ўнікальным, але яны з’яўляюцца такімі для школьнага музея і вартыя размяшчэння ў яго экспазіцыі. Таму што з гэтага прадмета ці факта пачалася гісторыя аднаго даследчыка, малады чалавек, дзякуючы педагогу, адчуў імкненне да пошуку, што вельмі каштоўна. І ў гэтым вялікая заслуга школы.
Таксама педагог
— Крыху аб асабістым. А ці памятаеце вы свой першы паход у музей?
— Так. Я нават у школе яшчэ не вучыўся. Маці была настаўніцай, і калі яна павезла свой клас на экскурсію, узяла мяне з сабой. Мы наведалі мемарыяльны комплекс “Хатынь” і Дом-музей І з’езда РСДРП у Мінску. Вядома ж, я тады і падумаць не мог, што пройдуць гады і я стану дырэктарам Нацыянальнага гістарычнага музея Рэспублікі Беларусь, адным з філіялаў якога з’яўляецца Дом-музей І з’езда РСДРП. І што буду названы адным з лаўрэатаў прэміі Саюзнай дзяржавы ў галіне літаратуры і мастацтва за ўдзел у стварэнні музея ў Хатыні. Вось такія цікавыя паралелі лёсу.
— Ці шанцавала вам у жыцці на мудрых і шчырых настаўнікаў? За што ім асабліва ўдзячны?
— Да педагогаў у мяне асаблівае стаўленне. Шмат гадоў прысвяцілі рабоце ў школе і мая маці, і бабуля. Сам я па першай адукацыі таксама педагог. Скончыў Беларускі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт імя Максіма Танка па спецыяльнасці “Гісторыя і сацыяльна-палітычныя дысцыпліны”, таксама аспірантуру. За плячыма 15 гадоў педагагічнай дзейнасці. Дарэчы, “Настаўніцкую газету” добра ведаю яшчэ з дзіцячых гадоў, лічу, што гэтае выданне — добрая і патрэбная дапамога педагогам у іх рабоце.
Многіх сваіх школьных настаўнікаў і ўніверсітэцкіх выкладчыкаў згадваю з цеплынёй і ўдзячнасцю. Кожны з іх дапамог мне сфарміравацца як асобе і знайсці сваё месца ў прафесіі і жыцці.
Аксана МЫЦЬКО
Фота Алега ІГНАТОВІЧА
