Школа — гэта не толькі навучальная ўстанова, дзе мы вучыліся, але і пэўныя жыццёвыя сітуацыі, што дазволілі вучыцца — дзесьці на сваіх памылках, дзесьці на чужых. І, канечне, многія звязаны з педагогікай — калі не з выкладчыцкай дзейнасцю, дык з выхаваннем дзяцей і ўнукаў.Сённяшні госць праекта “Мая школа” — народны артыст Рэспублікі Беларусь, ганаровы грамадзянін Мінска, кавалер ордэна Францыска Скарыны, ордэна Дружбы, ордэна Мікалая Цудатворца Анатоль Ярмоленка.
— Анатоль Іванавіч, вы родам з Украіны, і, як я разумею, менавіта адтуль пралягае ваша сцяжынка ў адукацыю.
— Так. Там я вучыўся ў школе, потым паступіў у Гомельскае музычнае вучылішча, потым пэўны час працаваў у Гомельскай філармоніі. Тады мы жылі ў адной вялікай краіне, таму я родам з Савецкага Саюза.
Мая маці родам з Украіны, а бацька аднекуль з-пад Гомеля (бацьку я свайго не ведаў), так што, відаць, карані ўсё ж узялі верх — і я большую частку свайго жыцця жыву тут, на Беларусі.
Для ўсіх тагачасных дзяцей школа была, я сказаў бы, першым публічным выхадам. Да яго рыхтаваліся, мабыць, яшчэ больш, чым зараз.
— Рыхтаваліся, каб выглядаць не горш за іншых па знешнім выглядзе ці па ведах?
— У тыя часы — 50-я гады XX стагоддзя — школа фактычна сімвалізавала выхад у грамадства. Сёння ёсць многа месцаў, дзе можна сябе паказаць, а тады такім месцам была толькі школа — пэўная прыступка да публічнасці. І падсвядома кожны да гэтага рыхтаваўся па-свойму. Памятаю, як я некалькі разоў у ноч на 1 верасня прачынаўся, каб праверыць, ці гатова школьная форма, ці на месцы партфель, ці ўсе там кніжкі і сшыткі, ці падрыхтавана модная ў той час куртка-“капітанка”, якую аднекуль мне прывезла маці, тады ж школьнай формы не было.
Вельмі добра памятаю сваю першую настаўніцу Антаніну Аляксандраўну. Потым праз многа гадоў, калі я ўжо быў вядомым артыстам, сустрэўся з ёй на адным з канцэртаў у Ялце, гэта была вельмі кранальная сустрэча.
— А як з адзнакамі ў школе было?
— Вучыўся я вельмі добра, і на працягу ўсяго школьнага жыцця мой партрэт вісеў на школьнай Дошцы гонару. Да 6 класа быў круглым выдатнікам, потым былі чацвёркі, але ў цэлым усё было вельмі добра — да ведаў я імкнуўся. Памятаю, што вельмі рана — у пяць гадоў — стаў чытаць. І адной з маіх першых кніжак была… “Амерыканская трагедыя” Тэадора Драйзера, якую я чытаў па начах пад коўдрай.
— Пад коўдрай?!
— Так. У рамане ёсць шэраг сцэн, якія ў той час лічыліся непрыстойнымі. Зараз, перачытваючы гэты твор Драйзера, я адзначыў, што каханне там апісана вельмі карэктна, прыгожа і ад сэрца. Вельмі часта такога падыходу не стае нашым сучасным літаратуры і мастацтву.
— Ці быў у вас любімы школьны прадмет?
— Па складзе мыслення я гуманітарый, таму мне вельмі лёгка даваліся літаратура, спевы. Ужо ў 4 класе я займаў першыя месцы на школьных аглядах мастацкай самадзейнасці.
— Выходзіць, вы выйшлі з мастацкай самадзейнасці?
— І не толькі я адзін. Увогуле, я лічу, што такія агляды самадзейнасці павінны праводзіцца і зараз. Памятаю, як хваля такіх аглядаў пракацілася па ўсёй Беларусі, калі раённыя аддзелы адукацыі адбіралі лепшых на конкурс “Усе мы родам з дзяцінства”. Гэта дае магчымасць дзецям развівацца, рэалізоўваць сябе. Сёння многа таленавітых дзяцей замыкаецца, і іх энергія, не знайшоўшы станоўчага выхаду, выплёскваецца ў негатыве.
Дзіцячая псіхіка так пабудавана, што амаль кожны хоча выйсці на сцэну паказаць сябе. І ім трэба стварыць для гэтага ўмовы.
Раней у дварах вечарамі сядзелі кампаніі з гітарамі і спявалі. Ці многа зараз вы бачыце, каб спявалі пад гітару?
— Вы сказалі, што любілі літаратуру. У чым выражалася гэтая любоў?
— Вельмі любіў пісаць сачыненні на вольную тэму. Іх заўсёды паказвалі на школьных, раённых і нават абласных выставах, зачытвалі на педагагічных канферэнцыях. Памятаю, адно з іх было па рамане Мікалая Астроўскага “Як загартоўвалася сталь”: “Как прожить так, чтобы не было мучительно больно за бесцельно прожитые годы?”
Як сапраўдны патрыёт (як і многія ў тыя часы!), я вельмі глыбока прымаў тую ідэалогію, верыў, што мы жывём у магутнай краіне, і сёння Масква для мяне не проста сталіца суседняй дзяржавы… Я вельмі люблю Кіеў і абажаю Мінск.
Калі я ў класе 6-7 прыехаў у Мінск, ступіўшы ўпершыню на мінскую зямлю, я сказаў: “Гэта мой горад!”. Мяне тады вельмі захапіла (ды і зараз захапляе) гарадская дысцыпліна. Ні ў адным горадзе былога Савецкага Саюза пешаходы не чакалі зялёнага сігналу святлафора, каб перайсці дарогу. І я вельмі рад, што Мінск захаваў культуру зносін і ўзаемапавагу.
Я вельмі палюбіў Ташкент, у Баку я служыў у арміі, таму ён таксама мой родны. За амаль тры гады службы я вельмі добра пазнаў гэты горад.
Гомель таксама з’яўляецца для мяне родным, таму што я там вельмі доўга жыў, вучыўся і працаваў. Менавіта там пачыналася мая музычная кар’ера.
— Савецкія часы звязаны ў вас толькі з добрымі ўспамінамі?
— Я не магу сказаць, што тыя часы звязаны толькі са станоўчымі момантамі, што я захоплены ўсім тым, што адбывалася ў Савецкім Саюзе. Мы як артысты, відаць, першымі даведваліся пра некаторыя рэчы. Мы, напрыклад, не маглі зразумець, чаму не можам набыць добрыя струны, музычныя інструменты. Мы першыя заўважалі фальш, калі нам гаварылі, што мы лепшыя за ўсіх. Выязджаючы за мяжу (першая замежная паездка нашага калектыву была ў Чэхію), мы бачылі, што нават каўбасы, якую ў нас можна было дастаць толькі “па блаце”, там у магазіне 10 сартоў, не кажучы ўжо пра ўсё астатняе. Памятаю, як звычайная сёння гумка была для большасці дзяцей сапраўдным святам.
Тэрыторыя былога СССР для мяне ўся родная, бо я вельмі многа па ёй гастраліраваў: пачынаючы з 19-гадовага ўзросту па паўгода я праводзіў на гастролях.
— Такім чынам, вы геаграфію вывучалі не па карце, а па гастролях.
— Канечне. Маючы такую гастрольную практыку, я і зараз ведаю геаграфію СССР на “выдатна”.
Ды і ў школе любіў геаграфію, фізіку. Хімія да мяне не вельмі “даходзіла”, але чацвёрку па ёй меў.
— Ці ёсць нешта такое, чаму вы не навучыліся ў дзяцінстве і зараз аб гэтым шкадуеце?
— Канечне, гэта замежная мова. Мне “не хапіла часу” на яе вывучэнне (уласна кажучы, і адносіны да заняткаў па замежнай мове былі адпаведныя). Замежную мову сёння трэба вывучаць абавязкова, бо веданне, у прыватнасці, англійскай мовы адразу ставіць вас на адпаведны ўзровень. Часам бывае сорамна, калі дарослы чалавек нават на побытавым узроўні не можа зразумець элементарнага звароту па-англійску. Гэта тычыцца і паездак за мяжу, і прыёму замежных гасцей тут, на Беларусі. У савецкі час да замежнай мовы так ставіліся ўсе, але зараз час змяніўся, і кожны павінен ведаць сваю родную мову і хаця б адну замежную. Я асвойваў англійскую мову праз практыку. Жывучы падчас гастроляў у англамоўным асяроддзі, мову на побытавым узроўні мы асвойвалі даволі добра (з глыбінь памяці ўсплывалі пэўныя словы і выразы, якія замацоўваліся маўленчай практыкай).
Сёння таксама з’яўляецца актуальнай камп’ютарная пісьменнасць. Падабаецца мне гэта ці не — ад гэтага нікуды зараз не дзенешся. Згодны, што многія дзеці пагружаюцца ў камп’ютар з галавой, але бацькі і настаўнікі павінны тлумачыць, што камп’ютар створаны для таго, каб дапамагаць чалавеку, а не чалавек створаны для камп’ютара.
— Ці былі ў вас праблемы з паводзінамі ў школе?
— Гарэзнічалі ў школе ўсе: і хлопчыкі, і дзяўчынкі. Мяне выхоўвалі ў даволі строгіх рамках. Дзядуля, якога большасць нашых сваякоў і суседзяў ведалі як айца Анікія (які пасля закрыцця прыхода пайшоў працаваць настаўнікам), вельмі ўважліва сачыў за нашым духоўным сталеннем. А маці, Надзея Анікіеўна, хоць і была творчым чалавекам (яна іграла на гітары і пісала вершы), дысцыпліну трымала. Да таго ж я быў “правільным” вучнем савецкай школы. А на пэўныя свавольствы ў падлеткавым узросце нас падбівалі менавіта дзяўчаты.
У той час не было такога павальнага курэння, як зараз. Недалёка ад майго дома ёсць школа, і, бывае, выгульваючы сабаку, я назіраю, як хлопцы і дзяўчаты кураць, плююць, брыдкасловяць… Прычым дзяўчаты хлопцам яшчэ і фору даюць.
Міма такіх рэчаў я не магу спакойна праходзіць, таму спыняюся і раблю заўвагу. Спачатку падлеткі рэагуюць вельмі востра, але пазнаўшы мяне, пачынаюць нармальна размаўляць, а я стараюся ім (у першую чаргу дзяўчатам) растлумачыць, што курыць і брыдкасловіць, можа, і модна, але хлопцы будуць шукаць сабе жонак зусім іншых… А моладзь хоча паказаць сябе адно перад адным, што яны сучасныя і свабодныя тымі сродкамі, якія прапагандуюць сённяшнія мультымедыя.
Сапраўды, на маю думку, выхаванне сённяшняй моладзі і трагедыя, што адбылася ў мінскім метро, звёны аднаго ланцужка. Апошнім часам моладзь выхоўваюць тэлевізар і інтэрнэт. Кроў стала атрыбутам амаль любога фільма. Забіць чалавека стала амаль нармальнай з’явай. Але так не павінна быць. Хіба нармальна, што ў адным з новых фільмаў дзяўчынка рубіць галовы, страляе, прычым робіць гэта лёгка, нібы гуляючы. Я пасаромеўся паказаць гэты фільм унуку Анатолю, але ён сказаў мне, што той фільм ужо тройчы бачыў: ён выкладзены ў інтэрнэце. На жаль, жорсткасць становіцца прывычнай, і адсюль ідуць “эксперыменты” з жывымі людзьмі.
У сённяшнім грамадстве не хапае дабрыні і разумення, што смерць чалавека — страшная рэч. Раней, бачачы
смерць, нават салдаты не вытрымлівалі — фізіялагічна арганізм не мог прыняць чужую смерць. А сёння трагічная смерць бліжняга не з’яўляецца незвычайнасцю і ўспрымаецца многімі як нармальная з’ява.
Чаму б спачатку не задумацца, што кожны чалавек — чыёсьці дзіця. Нехта яго расціў і любіў… Непавага да пачуццяў іншых — наступствы таго, што некаторыя людзі загуляліся ў “вайнушку”, перанеслі тое, што яны бачылі на экране тэлевізара ці на маніторы, у рэальнае жыццё. І гэта жахліва… Калі так будзе працягвацца далей, чалавецтва азвярэе.
Грамадства трэба вучыць. Настаўнік — гэта чалавек, які ў вельмі няпростых умовах, у сённяшнім “закручаным” свеце, павінен вучыць і выхоўваць дзяцей і да таго ж быць аўтарытэтам для дзіцяці, актуальным ва ўсім: і разумным, і камп’ютарна граматным, і модным знешне… Але пры той нагрузцы, якая сёння ёсць у настаўнікаў, гэта наўрад ці рэальна. І не таму, што педагогі гэтага не хочуць… Вось і атрымліваецца, што вучні рэагуюць на настаўнікаў крыўднымі мянушкамі і абразамі, тыпу “адстой”, “не сячэ ў камп’ютары”, “у нямодных туфлях” і інш.
Настаўнік — той, хто настаўляе на шлях ісціны, — павінен быць забяспечаным і аўтарытэтным чалавекам. Калі гэтую сістэму не перагледзець, то праз некаторы час нашаму грамадству будзе вельмі цяжка выжываць сярод насілля і жорсткасці, якія ўсё больш набіраюць сілу.
— Хто для вас за час вучобы быў аўтарытэтам, на каго вы раўняліся?
— Найперш вельмі важным для мяне быў вопыт майго педагога па харавым дырыжыраванні Валянціны Аляксандраўны. Далей, як і большасць спевакоў майго пакалення, я вучыўся сам.
— Каго лічыце сваімі настаўнікамі з калег па эстрадным цэху?
— Яшчэ падчас службы ў арміі я меў магчымасць працаваць разам з Муслімам Магамаевым у ансамблі. Нягледзячы на мегапапулярнасць (зараз мала хто можа пахваліцца такой папулярнасцю), ён працаваў у ваенным ансамблі. Часам прыязджаў у вайсковую часць разам з сябрам — таксама вядомым савецкім спеваком Паладам Бюль-Бюль-Аглы.
Вельмі многа мне даў Уладзімір Мулявін. Я навучыўся ў яго і аранжыроўкам, і адносінам да партытуры, да вакальных партый. З музыкантамі, якія са мной у той час працавалі, мы слухалі асаблівасці галасавядзення і ансамблевага гучання. Калі яму далі званне заслужанага артыста (а гэта быў першы ў Савецкім Саюзе прэцэдэнт, калі адзначаны быў кіраўніком вакальна-інструментальнага ансамбля: іх папросту афіцыйна не прызнавалі), гэта быў сапраўдны прарыў.
— Ці праўда, што песня “Алеся”, без якой, мабыць, не абыходзіцца ні адзін з вашых канцэртаў, напачатку была прапанавана Уладзіміру Мулявіну?
— Сапраўды, гэтую песню на словы Анатоля Папярэчнага кампазітар Алег Іваноў спачатку прапанаваў Уладзіміру Мулявіну, але з прычыны таго, што ў “Песняроў” у рэпертуары ўжо была свая “Алеся” Ігара Лучанка на словы Аркадзя Куляшова, песню прапанавалі нам (яе, дарэчы, таксама выконваў і Рэнат Ібрагімаў). Мы вельмі доўга працавалі над гэтай песняй: Алег настойваў, каб кампазіцыя была танцавальнай, але я пераканаў кампазітара ў тым, што “Алеся” павінна быць лірычнай. Вось такая яна і выйшла.
— Каго яшчэ з калег-музыкантаў вы маглі б назваць у шэрагу тых, у каго вучыліся?
— Калі гаварыць пра паплечнікаў па беларускай эстрадзе, то я вельмі многае ўзяў ад зносін з Віктарам Вуячычам. Ён быў сапраўдным артыстам. Выхад на сцэну, яго адносіны да сцэны, да музычнага матэрыялу — гэтыя яго рысы пацвярджалі яго лідарства на тагачаснай саюзнай сцэне.
Большасць з тых, каго я назваў ды і каго не назваў, хацелі яны таго ці не, з’яўляліся маімі настаўнікамі. Песні Ігара Лучанка, на якіх я фактычна вучыўся, — таксама настаўніцтва, бо яго песні не кожны здолее спець. Пасля выступленняў Ігар Міхайлавіч меў звычку пагаварыць з выканаўцам — работа над песняй працягвалася бясконца. Эдуард Сямёнавіч Ханок, каб парэпеціраваць з намі песню “А я лягу-прылягу” і пракантраляваць, як мы над ёй працуем, прыязджаў да нас аж у Санкт-Пецярбург.
Я меў магчымасць сустракацца з савецкім кампазітарам армянскага паходжання Арно Бабаджанянам, кампазітарам Серафімам Тулікавым — у кожнага было чаму павучыцца.
Мы працавалі ў адных канцэртах з Уладзімірам Высоцкім і Клаўдзіяй Шульжэнка, многімі іншымі выканаўцамі, бачылі іх стаўленне да ўсяго, уменне падаць сябе, пераўтварыцца для гледача. Узяць хаця б удзел у канцэртах. Раней на канцэрт усе выканаўцы збіраліся папярэдне і рыхтаваліся, грыміраваліся. Памятаю, якія дзівосныя пераўтварэнні адбываліся з Клаўдзіяй Іванаўнай перад выхадам на сцэну: з бабулькі за кулісамі яна пераўтваралася ў элегантную прыгожую жанчыну, і тады ніхто не звяртаў увагі на яе ўзрост.
Зараз памянялася шкала каштоўнасцей, і ў артыстычным асяроддзі мала хто хоча вучыцца: усе лічаць сябе вялікімі майстрамі, кажуць, што самі ўсё ведаюць. У выніку няма цікавых асоб. Яны ўсе, як гумка: выплюнуў і забыўся.
— Ці лічыце вы сябе педагогам?
— У 90-х гадах у групы “Сябры” быў пік папулярнасці. Некалькі гадоў мы нават уваходзілі ў дзясятку лепшых калектываў хіт-парада ТАСС. Вось менавіта ў гэты час усе артысты, што былі “прымацаваны” да філармоній, апынуліся на вуліцы. Тады ў нас была магчымасць узяць на навучанне ў наваствораную студыю “Сябры” перспектыўных выканаўцаў. У творчым аб’яднанні “Студыя “Сябры” працавалі Андрэй і Аляксей Хлястовы, Алена Саўленайтэ, Таццяна Фарына (зараз спявае джаз), Уладзімір Станкевіч (найбольш вядомы па фільме “Па сакрэце ўсяму свету”), Джымі Нэльсан, група “Элегант компані”, Гюнэш.
А Алесю і ўнука Анатоля я выхоўваю кожны дзень. Але гэта не выхаванне ў класічнай яго форме. У мяне ёсць цудоўная магчымасць перадаваць увесь багаж ведаў, якія я назапасіў за гады работы на сцэне. Яны проста бачаць маё стаўленне да творчасці і да работы. І такое выхаванне прыкладам дае станоўчыя вынікі. Напрыклад, Анатоль ужо паспеў праспяваць з Цімаці, “Отпетыми мошенниками”, “Фэмілі файв” — яго вельмі добра ведаюць як выканаўцу-рэпера. Але Анатоль яшчэ і добры піяніст, і мы прыкладзём намаганні, каб гэты бок яго таленту таксама развіваўся, таму што сёння без музычнай падрыхтоўкі цяжка.
Зараз спяваюць усе: цырульнікі і хакеісты, мадэльеры і тэнісісты, бізнесмены і іх жонкі — і ўсе адразу становяцца суперзоркамі. Запісаць фанаграму можна вельмі хутка, але нават дзікавата і смешна чуць у інтэрв’ю фразу “Як артыстка я сфарміравалася вельмі хутка” — такога проста не можа быць. А сапраўды таленавітыя хлопцы і дзяўчаты, якія скончылі вучылішча ці кансерваторыю, застаюцца без работы. І становіцца незразумелым: навошта тады ўсё гэта, калі на эстраду выходзяць тыя, хто здолеў запісаць фанаграму. Трэба ўмець ацэньваць выканаўцу. На жаль, у нас звычайна ацэньваюць па іншых якасцях — у пераважнай большасці па знешніх эфектах, але гэта тэма для асобнай размовы…
Уладзімір ФАЛАЛЕЕЎ.
