“Кожнае дзіця ў раннім і дашкольным узросце мае патрэбу ў пэўнай псіхалагічнай загартоўцы, якая дапаможа падрыхтавацца не толькі да навучання ў школе, але і да жыцця ў грамадстве. Вельмі важна гэта для дзяцей, якія маюць псіхафізічныя асаблівасці, — адзначае загадчыца ясляў–сада № 22 Рэчыцы Таццяна Мікалаеўна Стасевіч. — У будучым навучальным годзе ў нашай установе будзе функцыянаваць 11 груп, з іх 5 спецыяльных, у тым ліку 2 для дзяцей з цяжкімі парушэннямі маўлення (з 3 да 4 гадоў) і група для дзяцей з цяжкімі множнымі парушэннямі, а таксама пункт карэкцыйнапедагагічнай дапамогі. У перспектыве мне хацелася б, каб наша ўстанова набыла статус “спецыяльны яслі–сад для дзяцей з парушэннямі маўлення”.
Калі сем гадоў назад Таццяна Мікалаеўна ўзначаліла гэтую ўстанову, ёй давялося сур’ёзна заняцца паляпшэннем яе матэрыяльна-тэхнічнага стану. Што тычыцца адукацыйнага працэсу, то ў садзе на той момант не было ні спецыяльнай групы для дзяцей з цяжкім парушэннямі маўлення, ні пункта карэкцыйна-педагагічнай дапамогі. Паколькі дзяцей з парушэннямі маўлення з кожным годам не становіцца менш, пытанне аказання ім адпаведнай дапамогі з’яўляецца вельмі актуальным.
“Паступова мы сталі пераўтвараць наш дзіцячы сад, — адзначае Таццяна Мікалаеўна. — І ўжо ў 2013 годзе ўстанова заняла 3-е месца ў раённым конкурсе па падрыхтоўцы ўстаноў да новага навучальнага года. У мінулым годзе — 2-е месца. Значную дапамогу аказвае папячыцельскі савет установы, а таксама шэфы — філіял аўтобуснага парка № 3 ААТ “Гомельаблаўтатранс”. Істотны ўклад робіцца праз пазабюджэтную дзейнасць па аказанні платных адукацыйных паслуг: каля 90 нашых малышоў наведваюць гурткі (харэаграфію, англійскую мову, дзіцячае ручное ткацтва). Летам арганізаваны групы кароткачасовага знаходжання выхаванцаў, якія не наведваюць установу: група выхаднога дня, адаптацыйная група і мацярынская школа. Усе заробленыя сродкі ідуць на паляпшэнне матэрыяльна-тэхнічнай базы, правядзенне рамонтных работ, набыццё мэблі, гульнявога абсталявання. Сёлета, напрыклад, мы плануем набыць інтэрактыўную дошку для настаўнікаў-дэфектолагаў”.
У 2013 годзе ў яслях-садзе № 22 Рэчыцы былі адкрыты дзве спецыяльныя групы для дзяцей з цяжкімі парушэннямі маўлення — сярэдняя і старшая. У пазамінулым годзе — ПКПД, дзе дапамогу настаўніка-дэфектолага пачалі атрымліваць дзеці, якія маюць нязначныя парушэнні маўлення. У мінулым годзе створана другая малодшая група для дзяцей з цяжкімі парушэннямі маўлення (3—4 гадоў), якая стала адзінай у Рэчыцкім раёне і аказалася вельмі запатрабаванай. Падрыхтавалі яе адкрыццё выхавальніцы Алена Аляксееўна Нязнаева і Алена Аляксандраўна Сідорская.
“Чым раней пачынаецца карэкцыйная работа з дзіцем, тым лепшым будзе яе вынік, — гаворыць Таццяна Мікалаеўна. — Нават у дзяцей 3—4 гадоў, якія прыйшлі ў спецыяльную групу, прагрэс у развіцці маўлення мы заўважылі праз паўгода. Упэўнены, што да школы большасць з іх выйдзе на норму. Дарэчы, сёння большасць выпускнікоў сада пакідаюць установу з нормай у маўленчым развіцці. Некаторыя дзеці працягваюць наведваць ПКПД у школах або (радзей) ідуць у інтэграваныя класы. Сёлета ў садзе будзе адкрыта яшчэ адна група для дзяцей з ЦПМ 3—4 гадоў, а таксама група для дзяцей з цяжкімі множнымі парушэннямі. Такім чынам, большасць выхаванцаў сада будзе ахоплена карэкцыйнай дапамогай.
Сёння наш дзіцячы сад наведваюць 230 выхаванцаў. Дзіцячы калектыў — асаблівы свет, у якім неабходна ствараць і падтрымліваць станоўчую і творчую атмасферу: хваліць, заахвочваць, адабраць прадукцыйныя паводзіны дзіцяці. З чым цудоўна спраўляецца наш малады, мэтанакіраваны, энергічны педагагічны калектыў. Педагогі любяць дзяцей, ведаюць, што працэс развіцця дзіцяці заўсёды індывідуальны, выхоўваюць у малышах пачуццё ўласнай годнасці і адказнасці за свае ўчынкі. На базе ўстановы рэгулярна праходзяць раённыя метадычныя аб’яднанні спецыялістаў дашкольнай адукацыі, у тым ліку для настаўнікаў-дэфектолагаў спецыяльных груп. Сад цесна супрацоўнічае са спецыялістамі раённага ЦКРНіР. Мы расцім свае кадры. Некаторыя з выхавальнікаў першапачаткова прыйшлі да нас памочнікамі выхавальнікаў, атрымалі педагагічную адукацыю і сталі педагогамі”.
Выхавальніца Святлана Уладзіміраўна Ляцяга працуе ў групе для дзяцей з цяжкімі парушэннямі маўлення. Яе мэта — развіваць звязнае маўленне выхаванцаў і культуру маўленчых зносін. На занятках яна выкарыстоўвае метад мадэлявання. Педагог вывучыла літаратуру па гэтай тэме, падрыхтавала схемы-мадэлі да заняткаў, пашырыла веды бацькоў аб маўленчым развіцці дзяцей. Святлана Уладзіміраўна стварыла мадэлі да пераказу літаратурных твораў, апісання карцін, складання апавяданняў аб прадметах, завучвання вершаў. Такая работа дала пазітыўныя вынікі: выхаванцы сталі больш актыўнымі ў маўленчых зносінах, павысілася змястоўнасць і звязнасць іх маўлення, дзеці навучыліся складаць разгорнутыя апісанні цацак, прадметаў, перасталі адчуваць цяжкасці ў пераказе літаратурных твораў, добра засвоілі граматычны бок маўлення. У выхаванцаў палепшылася памяць: мадэляванне значна скарачае час завучвання вершаў, аблягчае яго працэс.
Цікавы вопыт выхавальніцы Ганны Уладзіміраўны Грыгор’евай. Педагог знаходзіцца ў пошуку новых інтэрактыўных і эфектыўных метадычных сродкаў, ідэй і падыходаў, якія садзейнічаюць павышэнню пазнавальнай актыўнасці выхаванцаў. Ганна Уладзіміраўна нядаўна стала прымяняць у сваёй рабоце сучасную форму работы з выхаванцамі — лэпбук. А гэта значыць гульня, творчасць, пазнанне і даследаванне новага, паўтарэнне і замацаванне вывучанага, сістэматызацыя ведаў і проста цікавы від сумеснай дзейнасці бацькоў і дзяцей. Лэпбукі дапамагаюць хутка і эфектыўна засвоіць новую інфармацыю і замацаваць вывучанае ў займальна-гульнявой форме. Гэтыя тэматычныя дапаможнікі маюць яркае афармленне, дакладную структуру і распрацоўваюцца спецыяльна пад канкрэтнае дзіця з яго ўзроўнем ведаў.
Можна адзначыць настаўніка-дэфектолага Святлану Васільеўну Галаўко, якая выкарыстоўвае ў сваёй рабоце шматфункцыянальны дапаможнік “Вясёлая карусель” з мэтай фарміравання лексіка-граматычных катэгорый у дзяцей старэйшага дашкольнага ўзросту з агульным недаразвіццём маўлення (АНМ). Вядучым відам дзейнасці выхаванцаў з’яўляецца гульня. Выкарыстанне яе ў навучанні — найбольш эфектыўны метад. Працуючы з дзецьмі з АНМ і сутыкаючыся з праблемамі ў іх навучанні, Святлана Васільеўна шукала дапаможныя гульнявыя сродкі, якія аблягчаюць, сістэматызуюць і накіроўваюць працэс засваення дзецьмі новага матэрыялу. Шматгадовы вопыт работы педагога паказаў, што пры вывучэнні новых гульняў і наглядных дапаможнікаў траціцца шмат часу на азнаямленне дзяцей з імі. Для вырашэння гэтай праблемы ўзнікла неабходнасць у стварэнні шматфункцыянальнага дапаможніка “Вясёлая карусель”.
“Працуючы з выхаванцамі ва ўмовах ПКПД і спецыяльных груп для дзяцей з цяжкімі парушэннямі маўлення, я ўмацавалася ў разуменні прафесіі педагога як незвычайна адказнай, — гаворыць настаўнік-дэфектолаг Святлана Васільеўна Галаўко. — Як правіла, у лагапедычнай групе настаўнік-дэфектолаг працуе з выхаванцамі, якія маюць агульнае недаразвіццё маўлення. Асноўным кірункам карэкцыйнай работы з выхаванцамі з АНМ з’яўляецца развіццё ўсіх кампанентаў вуснага маўлення: гукавымаўлення, фанетыка-фанематычных працэсаў, лексіка-граматычнай будовы і звязнага маўлення. У норме дзіця вучыцца змяняць словы і правільна іх ужываць у словазлучэннях і сказах ва ўмовах пастаянных зносін з навакольнымі. А ў дзіцяці з маўленчай паталогіяй абмежаваныя магчымасці для авалодвання лексічнымі і граматычнымі катэгорыямі і формамі на аснове непасрэднага пераймання маўлення навакольных. Яно мае патрэбу ў спецыяльных умовах навучання, дзе вялікая ўвага ўдзяляецца фарміраванню лексікі і граматычнага боку маўлення.
Настаўнік-дэфектолаг ніколі не павінен спыняцца ў сваім развіцці, павінен шукаць новыя формы арганізацыі адукацыйнай дзейнасці. Вынікам такога пошуку ў нашым выпадку стаў дыдактычны дапаможнік — лэпбук “Поры года”, які разам са мной падрыхтавалі настаўнікі-дэфектолагі Марына Валер’еўна Дворнік, Марына Аляксандраўна Дваракоўская, Ганна Міхайлаўна Ласіца. Лэпбук — гэта не проста метад, які дапамагае замацаваць і адпрацаваць атрыманыя веды і навыкі, гэта палёт фантазіі, які можа даць непрадказальныя вынікі, гэта даследаванне, якое, пачаўшыся аднойчы, будзе працягвацца ўсё жыццё. Задача настаўніка-дэфектолага — надаваць выхаванцам з ЦПМ упэўненасці ў сваіх сілах і правільна матываваць іх да новых адкрыццяў. Лэпбук выглядае як інтэрактыўная кніга, інфармацыя ў якой прадстаўлена ў выглядзе акенцаў, якія адкрываюцца, лістоў, якія вымаюцца і разварочваюцца”.
Дыдактычны дапаможнік лэпбук “Поры года” — гэта тэматычная інтэрактыўная папка, якая складаецца з дыдактычных гульняў. Дапаможнік мае яркае афармленне, дакладную структуру, цікава аформлены матэрыял. Выраблены ён са сшытых папак фармату А4, якія складаюцца з 4 старонак. Кожная старонка адпавядае пэўнай пары года і мае адрозненні па колеры: восень — жоўты колер, зіма — сіні, вясна — зялёны, лета — чырвоны. Лэпбук “Поры года” варыятыўны і змястоўна насычаны, шматфункцыянальны, яго можна выкарыстоўваць як індывідуальна, так і ў падгрупавой рабоце. Яго задачы: фарміраваць уяўленні выхаванцаў з цяжкімі парушэннямі маўлення аб порах года, прыкметах; развіваць звязнае маўленне пры складанні аповеду па сюжэтных карцінках; фарміраваць уменне складаць разразныя карцінкі з 4—5 частак; развіваць лагічнае мысленне пры адгадванні загадак аб порах года; замацоўваць уменні ўстанаўліваць прычынна-выніковыя сувязі паміж прыроднымі з’явамі; сістэматызаваць веды дзяцей пра жывую і нежывую прыроду; фарміраваць цікавасць да прыроды і вывучэння з’яў прыроды.
Прапануем змест заданняў лэпбука па лексічнай тэме “Восень”:
1. Складанне аповеду на тэму “Восень”. 1-ы варыянт: настаўнік-дэфектолаг разам з дзецьмі разглядвае карцінку. Размаўляюць па ёй і складаюць аповед; 2-і варыянт: настаўнік-дэфектолаг чытае тэкст, задае пытанні па ім, разглядвае разам з выхаванцамі схематычныя карцінкі ў кніжцы-малышцы. Пасля паўторна чытае і суадносіць карцінкі з тэкстам. Затым тэкст пераказваецца дзецьмі па ланцужку, або пачатак тэксту пераказвае адно дзіця, а заканчвае другое, або дзіця пераказвае тэкст цалкам.
2. Складанне аповеду па серыі карцінак. 1-ы варыянт: настаўнік-дэфектолаг выстаўляе 4 карцінкі ў хаатычным парадку і прапаноўвае выхаванцам здагадацца, дзе тут пачатак, сярэдзіна, канец; 2-і варыянт: адзін выхаванец пачынае аповед, другі працягвае, трэці заканчвае, і толькі потым адзін з іх складае аповед адразу па ўсіх карцінках.
3. Гульня “Прыкметы восені”. 1-ы варыянт: выхаванцу прапаноўваецца выбраць карцінку і назваць прыкмету восені; 2-і варыянт: настаўнік-дэфектолаг выкладвае перад выхаванцам карцінкі прыкмет розных пор года. Дзіця павінна знайсці толькі прыкметы восені і прымацаваць іх на сваё месца.
4. Асеннія загадкі. Настаўнік-дэфектолаг чытае загадку, а выхаванец называе адгадку і знаходзіць адгадку-карцінку.
5. Гульня “З якога дрэва ліст?”. Выхаванцу прапаноўваюцца карткі з выявамі лістоў і пладоў дрэў. Ён бярэ картку і вызначае, да якога дрэва гэта адносіцца.
6. Гульня “Дзе лісток?”. Выхаванцу прапаноўваецца разгледзець карцінку, знайсці ліст, які ўпаў, і вызначыць месцазнаходжанне з дапамогай прыназоўнікаў “на”, “пад”, “у”.
7. Складанне сказаў па карцінках з выкарыстаннем словазлучэння “восеньскае лісце”. Настаўнік-дэфектолаг прапаноўвае выхаванцу 4 сюжэтныя карцінкі. З іх дапамогай дзіця складае сказы.
“Адна з галоўных задач нашага калектыву — арганізацыя адукацыйнай і выхаваўчай работы з выхаванцамі, — адзначае Таццяна Мікалаеўна. — Мая задача як кіраўніка — дапамагчы педагогам раскрыць творчы патэнцыял па рэалізацыі індывідуальна-дыферэнцыраванага падыходу ў навучанні, выхаванні і аздараўленні выхаванцаў. Для гэтага я пастаянна аналізую цяжкасці і праблемы, якія існуюць ва ўзаемадзеянні педагогаў і выхаванцаў, забяспечваю планамерную вучобу педагагічных кадраў, накіраваную на павышэнне прафесійнай кампетэнтнасці, педагагічнага майстэрства, матывую іх да абагульнення і распаўсюджвання вопыту работы праз удзел у НПК, майстар-класах, публікацыі ў СМІ і г.д.
Нам ёсць над чым працаваць. Варта ўдасканальваць матэрыяльна-тэхнічнае аснашчэнне педагагічнага працэсу, накіраванае на ўмацаванне здароўя выхаванцаў, стварыць безбар’ернае асяроддзе ва ўстанове і такое адукацыйнае інклюзіўнае асяроддзе, якое дасць роўныя магчымасці для атрымання адукацыі для дзяцей з АПФР і звычайных дзяцей. Таму вельмі важна, каб ва ўстанове працавалі педагогі, якія маюць адпаведную кваліфікацыю для карэкцыі парушэнняў развіцця дзяцей з АПФР, аказання ім кваліфікаванай дапамогі ў асваенні праграмы. Кожнае дзіця, у тым ліку з АПФР, павінна знайсці сваё годнае месца ў грамадстве. Няважна, якую дарогу яно выбера, калі стане дарослым, галоўнае — не пагасіць яго ўнутраную іскрынку сёння. А гэта ў многім залежыць ад прафесіяналізму педагога.
Трэба зрабіць так, каб ні адзін наш выхаванец, які мае патрэбу ў атрыманні карэкцыйнай дапамогі, не застаўся незаўважаным. І сёння я мару аб тым, каб наша ўстанова набыла статус “спецыяльны яслі-сад для дзяцей з парушэннямі маўлення”. Усе выхаванцы павінны ўдзельнічаць у праектах, якія рэалізоўваюцца ў садзе. Нядаўна, напрыклад, усе нашы групы пачалі добрую справу — прынялі ўдзел у сацыяльна-экалагічным праекце “Новае жыццё ўзамен на накрыўку”. Стала штогадовай традыцыяй праводзіць сумесныя мерапрыемствы з ДАІ і МНС, бо вельмі важна фарміраваць у дашкольнікаў навыкі паводзін на вуліцы, веды аб элементарных правілах бяспекі ў побыце.
У мяне ёсць яшчэ адна мара — адкрыць у садзе беларускамоўную групу. Летась, дзякуючы метадысту ВМК аддзела адукацыі Наталлі Вітальеўне Вараб’ёвай, мне давялося пабываць на рэспубліканскім семінары ў Дзятлаўскім раёне Гродзенскай вобласці, дзе дэманстраваўся вопыт работы такіх груп. Было відавочна, што для педагогаў Дзятлаўшчыны, якія працуюць з беларускай мовай, — гэта справа штодзённая, а іх выхаванцы размаўляюць на роднай мове ўпэўнена і чыста. Мы ўжо прыкладаем пэўныя намаганні ў гэтым кірунку. Наша выхавальніца Вікторыя Мікалаеўна Зыкава ўзялася за распрацоўку серыі інтэрактыўных гульняў на беларускай мове”.
Надзея ЦЕРАХАВА.
