Што, адкуль і чаму: адказы на пытанні шукалі самыя дапытлівыя дашкаляты

Чалавеку заўсёды хочацца ведаць, адкуль што ўзнікае, з чаго створаны пэўныя рэчы і чаму прыродныя з’явы адбываюцца менавіта так, а не інакш. Не мае значэння, колькі табе гадоў, бо разгадаць таямніцы свету хочацца ў любым узросце. Але калі ты яшчэ зусім малы, то дапытлівы розум асабліва востра рэагуе на наваколле: “Што?”, “Адкуль?”, “Чаму?” — упадабаныя дзіцячыя пытанні.

Самыя нястрымныя і непаседлівыя дашкаляты не пакінуць у спакоі бацькоў і выхавальнікаў, пакуль не атрымаюць дакладных тлумачэнняў адносна прадмета іх зацікаўленасці. Якраз для такіх хлопчыкаў і дзяўчынак у нашай краіне праводзіцца конкурс даследчых работ “Я — даследчык”, арганізаваны Міністэрствам адукацыі Рэспублікі Беларусь разам з Акадэміяй паслядыпломнай адукацыі і Нацыянальным інстытутам адукацыі. Важнасць яго ў тым, што, акрамя атрыманых адказаў на свае пытанні, дзеці развіваюць інтэлектуальны і творчы патэнцыял. Падчас правядзення даследаванняў ім даводзіцца пагартаць нямала кніг і часопісаў, супастаўляць і аналізаваць, праводзіць эксперыменты і назіранні, рабіць высновы. Разам з тым у дашкольнікаў з’яўляецца цікавасць да навуковых ведаў, фарміруюцца асновы навуковага светапогляду. Гэта добрае поле дзейнасці і для педагогаў, іх прафесійнага ўдасканалення. Лепшы ж вопыт работы па развіцці даследчых уменняў выхаванцаў дэманструецца на рэспубліканскім этапе конкурсу.

Сёлета фіналісты-даследчыкі сабраліся ў Мінску ў апошні тыдзень красавіка, каб прадэманстраваць свае даследчыя работы і пазмагацца за званне лепшых у чатырох намінацыях. Перамогу ў намінацыі “Невядомае ў вядомым” заваявала выхаванка ясляў-сада № 99 Віцебска з работай “Зубасцікі на падаконніку”, у якой яна даследавала драпежныя расліны і іх паводзіны (кіраўнік — намеснік загадчыка па асноўнай дзейнасці Вікторыя Волкава). Але самыя дапытлівыя маленькія навукоўцы жывуць на Гомельшчыне: у трох астатніх намінацыях дашкаляты з Гомельскай вобласці атрымалі першыя месцы!

Гэты загадкавы лімон

Хто з нас, дарослых, не піў чай з долькай лімона? Напітак становіцца духмяным, з прыемнай кіслінкай, а долька цытрусу на паверхні чаю ўпрыгожвае кубак. Звычайная справа! Ці многія з нас задумваліся, чаму лімон свабодна плавае? А вось выхаванку ясляў-сада № 24 Мазыра Кацярыну Усікаву гэтая з’ява настолькі зацікавіла, што спроба разабрацца ва ўсім вылілася ў цэлае даследаванне пад назвай “Чаму лімон не тоне ў вадзе?”, вынікам якога стала перамога на Рэспубліканскім конкурсе “Я — даследчык” у намінацыі “Дзіця і прырода”.

Мінулай восенню мама ўсё часцей заварвала для Каці чай з лімонам. Назіраючы за жоўтай долькай, дзяўчынка спрабавала яе ўтапіць лыжачкай, але ў яе нічога не атрымлівалася.

— Мама, чаму так адбываецца?

— А давай паспрабуем разабрацца!

Так пачаліся эксперыменты сям’і Усікавых. Першае, што паспрабавалі маці і дачка, — абабралі лімон ад лупіны і паклалі кавалачак у чай. Ён тут жа патануў. Цяпер загадак стала яшчэ больш. Трэба было разгадваць. Пачалі амаль лабараторныя даследаванні. На стале з’явіліся дзве шклянкі з вадой, два лімоны, адзін з якіх без лупіны, і вагі.

— Я была ўпэўнена, што патоне той лімон, які цяжэйшы, — прызнаецца Каця. — Але ўсё адбылося наадварот. Лімон з лупінай быў цяжэйшы, але ён застаўся на паверхні шклянкі, а абабраны мігам патануў!

Было відавочна, што сакрэт у самой лупіне. Менавіта яна дапамагае фрукту трымацца на паверхні. Хутка ў руках дашкольніцы з’явілася павелічальнае шкло. Уважліва і доўга яна разглядала яркую лупіну зверху, заўважаючы шмат маленькіх дзірачак, і яе мяккі белаваты ўнутраны пласт. А калі апусціла ў ваду, з яе пачалі з’яўляцца бурбалкі паветра. Цяпер усё стала зразумела: у лімоннай лупіне шмат дзірачак, у якіх ёсць паветра. Яно і трымае лімон на вадзе.

Здавалася б, адказ знойдзены, але не для Кацярына Усікавай і яе матулі. Яны працягвалі эксперыментаваць. Спачатку высушылі лупіну і змясцілі ў ваду. Лупіна плавала на паверхні. Затым апусцілі абабраны лімон у шклянку з салёнай вадой — і вельмі здзівіліся, бо ён заставаўся на паверхні.

— Чаму лімон без лупіны ў салёнай вадзе не патануў, мы з мамай даведаліся ў інтэрнэце, — расказвае задаволеная сваімі ведамі і даследаваннем Кацярына. — Аказваецца, усе навакольныя прадметы складаюцца з малекул — такіх маленькіх чалавечкаў, якія жывуць у прадметах, сябруюць паміж сабой, моцна трымаюцца за ручкі, таму маюць вялікую шчыльнасць.

Ведае дзяўчынка і простыя законы фізікі. У сваім шасцігадовым узросце яна ўпэўнена расказвае пра тое, што соль павялічвае шчыльнасць вады, таму яна і выштурхнула лімон на паверхню.

— Я нядаўна глядзела перадачу па тэлевізары пра Мёртвае мора, якое вельмі-вельмі салёнае. Цяпер мне зразумела, чаму ў ім людзі не топяцца, а ляжаць на вадзе, як на канапе, — дзеліцца маленькая даследчыца.

Сваімі назіраннямі Каця падзялілася з выхавальніцай Т.У.Гапанчук. Зацікаўленасць выхаванкі проста ўразіла Таццяну Уладзіміраўну, і яна прапанавала дзяўчынцы і яе бацькам прыняць удзел у рэспубліканскім конкурсе. Так, даследчая работа “Чаму лімон не тоне ў вадзе?”, дапоўненая метадычнай прадукцыяй — алгарытмам даследчых дзеянняў, дыдактычнымі гульнямі, электроннай гульнёй, кнігай і брашурай пра ўласцівасці і якасці дзівоснага фрукта — лімона, атрымала дыплом І ступені ў намінацыі “Дзіця і прырода”.

— Даследаванні садзейнічалі фарміраванню ў Каці ўмення выказваць гіпотэзу, здзяйсняць аперацыі аналізу і сінтэзу, параўнанні і абагульненні, рабіць высновы, — гаворыць кіраўнік даследчай работы Таццяна Гапанчук.

Як Рома чарніліцу ўпусціў

Даследчай рабоце “З чаго можна зрабіць чарніла?” выхаванца старшай групы Рамана Мікаласа ельскага ясляў-сада № 1 папярэднічала, скажам прама, не вельмі прыемнае здарэнне. Аднойчы на экскурсіі ў этнаграфічным пакоі хлопчык убачыў на этажэрцы цікавы для яго прадмет — чарніліцу. “Які незвычайны прадмет! Для чаго ён прызначаны?” — падумаў Рома, круцячы чарніліцу ў руках. Неўзабаве бутэлечка выслізнула — і вадкасць расцяклася па падлозе чорнай плямай.

Можна ўявіць сабе, што думалі тады выхавальнікі і кіраўнік музейнага пакоя. А Раман бясконца круціў у галаве думкі пра незвычайную вадкасць, якая пакінула чорны след. Яму вельмі хацелася паправіць сітуацыю, запоўніць чарніліцу, і ён увесь час думаў, што ж можа быць чарніламі.

Дапамагчы малому вызваліся выхавальнік Святлана Мікалаеўна Якімец і настаўнік-дэфектолаг Таццяна Дзмітрыеўна Назарчук. Менавіта так нарадзілася цікавая даследчая работа, мэтай якой было зразумець, чаму не кожная каляровая вадкасць можа быць чарніламі, і вызначыць, з чаго можна іх зрабіць.

Даследаванне патрабавала ад хлопчыка шмат эксперыментаў. Ён спрабаваў зрабіць чарніла з рознай прыроднай сыравіны: з вады Чорнага мора, чарніц, чарнаплоднай рабіны, морквы, шышак алешыны, буракоў. Аднак патрэбнага выніку не атрымлівалася. Вынікі і назіранні кожнага эксперымента Рома з дапамогай кіраўнікоў заносіў у спецыяльны журнал фіксацыі паслядоўных змен. З’явілася яшчэ адна думка: магчыма, зрабіць чарніла можна з сажы, бо яна пакідае чорны след, які цяжка змыць. І эксперымент з сажай пацвердзіў гіпотэзу! Вадкасць з сажы адпавядала ўсім крытэрыем: была вадкай, мела колер, след на паперы не расцякаўся і не выгараў на працягу доўгага часу.

Праведзеная даследчая работа спрыяла развіццю ў выхаванца даследчых уменняў і фарміраванню пазнавальных матываў. Рамана зацікавіла, ці будзе пісаць ручка чарніламі, зробленымі з сажы, з чаго зрабіць нябачныя чарнілы, чаму чарнілы не выліваюцца з чарніліцы. Ён плануе адказаць на гэтыя пытанні ў наступных даследаваннях.

Для прэзентацыі даследчай работы на рэспубліканскі этап конкурсу былі прадстаўлены матэрыялы працы, відэафільм, фотапрэзентацыя, творчае паэтычнае ўяўленне “Пра тое, як хлопчык Рома ператварыў старадаўнюю чарніліцу ў імянінніцу”, буклеты з займальнымі гульнямі. Цікавай была выстава, якую, згодна з умовамі конкурсу, неабходна было зрабіць кожнаму ўдзельніку. Цэнтрам выставы была чарніліца, запоўненая чарніламі, зробленымі Раманам падчас даследаванняў. А стараннасць і дапытлівасць хлопчыка прынеслі яму дыплом І ступені ў намінацыі “Бюро знаходак”.

Турыстычны маршрут ад сельскага хлопчыка

Выхаванец старшай групы Брылёўскага ясляў-сада, што ў Гомельскім раёне, Улад Нікіцін зацікавіўся, чаму нашу родную Беларусь называюць сінявокай. Ён хлопчык актыўны, дапытлівы, з творчым мысленнем. Чаму б яму не паспрабаваць правесці даследчую работу і не паўдзельнічаць у рэспубліканскім конкурсе? Дапамагчы ў гэтай справе Уладу вырашыла намеснік загадчыка ясляў-сада Таццяна Віктараўна Сіманенка.

Здагадак, чаму Беларусь сінявокая, ва Улада было шмат: вялікая колькасць людзей з блакітнымі вачыма, якія пражываюць у нашай краіне, сінія васількі, якія цвітуць на беларускіх палях, і лён з блакітнымі кветкамі, вялікая колькасць рэк і азёр. Усе здагадкі хлопчык разам з кіраўніком Таццянай Віктараўнай уважліва правяралі, праглядалі шмат рознай літаратуры, аналізавалі. У рэшце рэшт вынік быў зроблены: Беларусь называюць сінявокай таму, што на яе тэрыторыі шмат рэк і азёр.

Аднак на гэтым даследчая работа Улада не скончылася. З дапамогай сабранага ў ходзе даследавання матэрыялу былі складзены турыстычныя маршруты па рэках і азёрах Беларусі, якія занесены на карту.

— Я нават не ведаў, як багата наша краіна на рэкі і азёры! — з захапленнем дзеліцца сваімі ўражаннямі дашкольнік. — Я вельмі хацеў бы пабываць у тых месцах, якія ёсць на нашай карце.

На аснове вынікаў даследаванняў створана развіццёвая гульня “Беларусь рачная і азёрная”.

— Цяпер мы будзем выкарыстоўваць гэтую гульню на занятках з нашымі выхаванцамі, — расказвае Таццяна Сіманенка. — Яна дапаможа дзецям даведацца шмат новага аб сваёй радзіме.
Даследчая работа Улада Нікіціна атрымала дыплом І ступені ў намінацыі “Мая Радзіма — Беларусь”.

Наталля ЛУТЧАНКА.