Супрацоўніцтва ўстаноў вышэйшай, сярэдняй і дадатковай адукацыі сёння стала неабходнасцю і рэальнасцю. Багаты вопыт у гэтым кірунку мае Віцебскі дзяржаўны ўніверсітэт імя П.М.Машэрава, у якім усталяваліся цесныя сувязі паміж прафесарска-выкладчыцкім складам біялагічнага факультэта і настаўнікамі-практыкамі горада.
Энтамалогія — навука родам з дзяцінства
Пра тое, што энтамолагамі не становяцца, а нараджаюцца, не па чутках ведае Ігар Альбертавіч Саладоўнікаў, дацэнт кафедры заалогіі Віцебcкага дзяржаўнага ўніверсітэта імя. П.М.Машэрава і педагог дадатковай адукацыі, кіраўнік аб’яднанняў па інтарэсах Віцебскага абласнога палаца дзяцей і моладзі і пры аддзеле адукацыі, спорту і турызму пры адміністрацыі Кастрычніцкага раёна Віцебска.
“Мая маці працавала настаўніцай геаграфіі, бацька — урачом, і мы разам вельмі часта выязджалі на прыроду. Для мяне назіраць за навакольным светам, і асабліва за насякомымі, было натуральнай з’явай, — успамінае педагог. — Падмацавалі маё захапленне і настаўнікі біялогіі. Потым пачаліся зборы, пошукі інфармацыі (тады ж не было ні інтэрнэту, ні гурткоў па энтамалогіі) — спачатку ў адзіночку, а калі я быў у класе 8—9, мяне пазнаёмілі з супрацоўнікамі кафедры заалогіі тады яшчэ Віцебскага дзяржаўнага педагагічнага інстытута імя С.М.Кірава. Пад іх кіраўніцтвам я займаўся ў гуртках, у праблемнай лабараторыі. З таго часу пачалося больш сур’ёзнае захапленне, якое я вырашыў зрабіць прафесіяй. — Пасля школы я выбраў біялагічны факультэт, дзе і застаўся працаваць”.
Сёння Ігар Альбертавіч вядзе для студэнтаў заняткі па заалогіі беспазваночных, жывёльным свеце Беларусі, чужародных відах, паводзінах жывёл і асноўных праблемах біялогіі, актыўна займаецца навуковай і навукова-метадычнай працай, апублікаваў больш за 165 навуковых работ, у тым ліку і манаграфію. Выступіць з навуковымі дакладамі яго часта запрашаюць на рэспубліканскіх і міжнародных навукова-практычных канферэнцыях як ва ўніверсітэце, так і ў Беларусі і за яе межамі. Пастаянна праводзіць кансультацыі, нарады, канферэнцыі, майстар-класы для настаўнікаў вобласці, якія займаюцца з дзецьмі навукова-даследчай дзейнасцю.
Не менш важная для педагога і яго работа са школьнікамі: каб падтрымаць такіх жа цікаўных дзяцей, як і ён сам калісьці, І.А.Саладоўнікаў больш за 20 гадоў назад арганізаваў у Віцебскім палацы дзяцей і моладзі аб’яднанне па інтарэсах для юных заолагаў і энтамолагаў “Заалогія беспазваночных”, заняткі якога праводзіць на сваёй кафедры.
У кожнага выхаванца аб’яднання — індывідуальны графік, які ўключае тэорыю, практычныя заняткі, палявыя эксперыменты і г.д. У распараджэнні школьнікаў — усё абсталяванне, якое ёсць на кафедры: электроніка, камп’ютары, бінакуляры, мікраскопы і інш.
Гаворачы пра перавагі такога ранняга ўніверсітэцкага навучання, Ігар Альбертавіч адзначае: “Шмат чаму навучыўшыся яшчэ ў школе, мае выхаванцы эканомяць гады 3—5 свайго жыцця, бо ў нас дзіця сутыкаецца з рэальнай навукай, бачыць, як ідзе працэс назапашвання, апрацоўкі інфармацыі, а галоўнае — яно само прымае ў гэтым удзел, вучыцца рабіць прэзентацыі, пісаць артыкулы. У нас з’яўляюцца сумесныя друкаваныя работы, даследаванні, і дзіця — іх суаўтар, прычым на афіцыйным узроўні. Для многіх гэтыя работы становяцца навуковым стартам.
Ды і калі дзіця не пойдзе далей у энтамалогію, гэтыя веды яму спатрэбяцца ў любой справе. Незалежна ад таго, дзе і кім ён будзе працаваць, ён ужо будзе ведаць, як пісаць справаздачу, як яе структураваць, як выступаць, не баючыся публікі”.
Пра ўзровень заняткаў І.А.Саладоўнікава гаворыць тое, што яго выхаванцы займаюць прызавыя месцы на абласных, рэспубліканскіх і міжнародных канферэнцыях біялагічнага кірунку. Некалькі з іх сталі ўладальнікамі прэзідэнцкай прэміі па падтрымцы таленавітай моладзі. Дзясяткі яго выпускнікоў абралі прафесіі, цесна звязаныя з біялогіяй. Большасць з іх — урачы (у тым ліку і яго дачка Вольга), настаўнікі біялогіі, але шмат хто пайшоў і ў навуку, некаторыя — непасрэдна ў энтамалогію.
Так, два яго былыя выхаванцы Уладзімір Коцур і Яўген Дзяржынскі (дарэчы, у гэтым годзе будуць абараняць свае дысертацыі) цяпер працуюць на кафедры ўніверсітэта, вядуць заняткі, чытаюць лекцыі. Яшчэ падчас працы над сваімі навуковымі даследаваннямі ў аб’яднанні навучэнцаў і прадстаўляючы свае работы ў розных краінах свету, дасканала вывучылі англійскую мову. І сёння свае заняткі яны вядуць на англійскай. Яўген летам скончыў аспірантуру Заалагічнага інстытута Расійскай акадэміі навук у Санкт-Пецярбургу, вярнуўся дадому і выкладае ў родным універсітэце.
“Шмат залежыць ад таго, што ты можаш даць школьнікам, чаму можаш навучыць, — гаворыць Ігар Альбертавіч. — Калі ты ім спадабаўся як кіраўнік, яны гатовы займацца з табой любой тэмай. А калі атрымалася першае даследаванне, то абавязкова будзе другое, трэцяе, і г.д.”.
Сапраўдная цікавасць нараджаецца ў яго паслядоўнікаў, калі яны выязджаюць у свае першыя экспедыцыі. На жаль, магчымасці далёкіх падарожжаў школьнікі пазбаўлены, затое наганяюць упушчанае, стаўшы студэнтамі. Каўказ, Абхазія, Грузія, Сярэдняя Азія, Казахстан, Еўропа — з кожным годам геаграфія экспедыцый пашыраецца.
“У красавіку мы паедзем са сваімі аспірантамі ў чарговую экспедыцыю. Наш маршрут пройдзе па поўдні Расіі, Заходнім Казахстане, праз плато Усцюрт, што ў Сярэдняй Азіі. Кожны год мы знаходзім новыя віды, апісваем іх. Напрыклад, у гэтым годзе мы знайшлі тры новыя віды малюскаў, хутка выйдзе работа, прысвечаная ім”, — анансуе выкладчык.
Сярод пастаянных удзельнікаў гэтых экспедыцый ужо шмат гадоў і Яўген Дзяржынскі. “Мяне заўсёды цікавілі насякомыя, асабліва матылі, але сур’ёзна пра іх вывучэнне я задумаўся, толькі калі школьнікам пазнаёміўся з Ігарам Альбертавічам, — успамінае ён. — Памятаю, як я не мог дачакацца вясны, калі пачынаецца палявы сезон, каб пачаць назіранні за матылямі. Я на дачы зрабіў святлапастку і ноччу збіраў матылёў, лічыў іх, складаў спіс відаў, устанаўліваў заканамернасці. Пасля школы падаў дакументы на біяфак, а сам паехаў у першую далёкую экспедыцыю на Каўказ. Мы шмат выязджалі і працавалі разам і за гады вучобы, і пасля. Цяпер працуем разам, праўда, кожны са сваёй групай, пішам сумесныя публікацыі па матылях. Нядаўна выявілі некалькі новых відаў матылёў сямейства каканапрадаў і цяпер будзем іх апісваць.
Планую да вывучэння матылёў падключыць зацікаўленых студэнтаў: дапамога, хаця б механічная, была б вельмі дарэчы, бо ўжо сабрана некалькі соцень тысяч экзэмпляраў і трэба шмат часу, каб падняць іх на іголкі, падпісаць этыкеткі. У маі плануем экспедыцыю ў Заходні Казахстан. Думаю, работы пасля яе прыбавіцца.
Акрамя таго, цяпер я хачу засяродзіцца на молях, бо яны ў нас найменш вывучаны, хаця ў Беларусі іх можа налічвацца каля 2000 відаў у адрозненне ад матылёў, якіх у нас каля 500 відаў”.
Філіял кафедры ў школе
Пераемнасць пры арганізацыі навукова-даследчай работы ў школе і ўстановах вышэйшай адукацыі ўжо некалькі гадоў — адзін з кірункаў кафедры экалогіі і аховы прыроды біялагічнага факультэта ВДУ імя П.М.Машэрава. Так, ужо 5 гадоў на базе гімназіі № 6 Віцебска дзейнічае філіял кафедры экалогіі і аховы прыроды біялагічнага факультэта. Як зазначыла Іна Аляксандраўна Ліцвянкова, дацэнт, загадчык кафедры экалогіі і аховы прыроды, яго асноўная задача — доўгатэрміновае навукова-даследчае і вучэбна-метадычнае супрацоўніцтва кафедры ўніверсітэта і гімназіі. У аснове сумеснай дзейнасці — пытанні па ўдасканаленні эколага-біялагічнай адукацыі і фарміраванні экалагічнай культуры, развіцці творчых здольнасцей навучэнцаў праз ажыццяўленне навукова-даследчай дзейнасці. Філіял кафедры рэалізуе інавацыйныя пляцоўкі: абласную “Арганізацыя навукова-даследчай дзейнасці вучняў у галіне экалогіі на базе гімназіі” і рэспубліканскую “Укараненне мадэлі арганізацыі дзейнасці ўстановы адукацыі як школы рацыянальнага рэсурсаспажывання”.
У межах навуковага таварыства навучэнцаў “Шукальнік”, клуба “Эколаг”, студэнцкага экалагічнага гуртка вядзецца сумесная навукова-даследчая праца студэнтаў і навучэнцаў. Звязана яна з біёлага-экалагічным напрамкам і праводзіцца па тэмах “Экалогія гарадскога асяроддзя”, “Біяразнастайнасць”, “Біяіндыкацыя навакольнага асяроддзя” і інш. Студэнты і навучэнцы гімназіі рыхтуюць сумесныя публікацыі і ўдзельнічаюць у навукова-практычных канферэнцыях. Прымаюць удзел у мерапрыемствах экалагічнага кірунку таксама і студэнты групы грамадскіх эколагаў і валанцёрскі атрад гімназістаў.
Вядзецца і вучэбна-метадычная работа па павышэнні кампетэнцый настаўнікаў гімназіі, выкладчыкаў універсітэта, павышэнні тэарэтычнага ўзроўню падрыхтоўкі навучэнцаў, праца з бацькамі, праца па павышэнні прафесійных кампетэнцый студэнтаў біялагічнага факультэта. На базе ўніверсітэта і гімназіі для метадычных аб’яднанняў настаўнікаў праводзяцца сумесныя семінары, канферэнцыі, круглыя сталы.
Прафарыентацыя навучэнцаў гімназіі пачынаецца з гутарак са студэнтамі і працягваецца падчас удзелу ў мерапрыемствах біялагічнага факультэта. Студэнты на базе гімназіі маюць магчымасць праходзіць педагагічную, пераддыпломную і вытворчую практыкі, студэнты спецыяльнасці “Біяэкалогія” — выконваць курсавыя і дыпломныя работы па заданні гімназіі, праводзіць вучэбныя заняткі на базе экалагічнага цэнтра гімназіі.
Педагогі ўводзяць пытанні энергазберажэння ў змест вучэбнай дзейнасці, кафедра экалогіі прыняла ўдзел у распрацоўцы вучэбных матэрыялаў па пытаннях энергазберажэння для выкарыстання ў курсе “Біялогія”, па гэтай тэматыцы выконваюцца курсавыя і дыпломныя работы. Так, пры выкананні курсавых праектаў студэнты распрацавалі пашпарт экалагічнай сцежкі гімназіі.
Работа філіяла таксама звязана з фарміраваннем экалагічнай культуры асобы. Так, студэнцкі атрад “Экалагічны патруль” на базе Заалагічнага парку Віцебска арганізаваў для навучэнцаў гімназіі гурток па экалогіі жывёл. Грамадскія эколагі ўніверсітэта і валанцёрскі атрад гімназіі разам праводзяць прыродаахоўную дзейнасць і экалагічнае інфармаванне насельніцтва, а таксама штогадовыя экалагічныя акцыі “Дзень без аўтамабіля”, аперацыя “Чысты парк”, “Гадзіна Зямлі”, “Тыдзень лесу”, “Пасадзі дрэва”, “Дапаможам птушкам перазімаваць”, экапраект “Зялёны горад” па добраўпарадкаванні тэрыторыі Віцебска.
Педагогі ўпэўнены, што супрацоўніцтва ўніверсітэта і гімназіі дапаможа будучым спецыялістам загадзя пазнаёміцца з прафесійным асяроддзем і пры гэтым атрымаць грунтоўную тэарэтычную і практычную падрыхтоўку, а спецыялістам адукацыйнай і навуковай сферы — абменьвацца вопытам практычнай і навуковай дзейнасці, удасканальваючы свой прафесіяналізм.
Святлана НІКІФАРАВА.
