Гэта толькі на першы погляд быць добрым лёгка. Але ў чым заключаецца сапраўдная дабрыня? Ва ўменні спачуваць, суперажываць і, галоўнае, дапамагаць. Дапамагаць правільна і своечасова. Менавіта правільнай і своечасовай з’яўляецца дзейнасць міжнароднага фонду “Тэадора”, пры дапамозе якога ў нашай краіне ўжо на працягу больш чым 20 гадоў рэалізоўваецца жыццёва неабходны для цяжкахворых дзяцей праект “Доктар-Клоўн”.
Падарыць дзецям усмешку
Фонд “Тэадора”, у прыватнасці праект “Доктар-Клоўн”, быў створаны ў 1993 годзе братамі Андрэ і Янам Пулі. На сёння “Тэадора” працуе ў 162 бальніцах у 8 краінах — Швейцарыі, Францыі, Вялікабрытаніі, Італіі, Іспаніі, Турцыі, Кітаі, Беларусі, а таксама ў 15 цэнтрах для дзяцей-інвалідаў у Швейцарыі.
У 1994 годзе па ініцыятыве дырэктара Беларускага дзіцячага хоспіса Ганны Гарчаковай фонд “Тэадора” дапамог рэалізаваць лячэбны арт-праект “Доктар-Клоўн” і ў Беларусі. Дзейнасць праграмы распачалася з Рэспубліканскага навукова-практычнага цэнтра дзіцячай анкалогіі, гематалогіі і імуналогіі. І гэта насамрэч правільна, таму што менавіта там лечацца дзеткі, якім у першую чаргу патрэбна навучыцца хаця б на некалькі хвілін забываць пра страшную хваробу і боль, з якімі яны вымушаны змагацца кожную хвіліну. Праз два гады да праекта былі далучаны і пацыенты хоспіса, што знаходзіліся на дамашнім доглядзе. З 2008 года “Доктар-Клоўн” пачаў прыходзіць да пацыентаў Мінскага гарадскога цэнтра рэабілітацыі дзяцей з псіханеўралагічнымі захворваннямі, а таксама да тых, хто атрымлівае лячэнне ў 2-й клінічнай дзіцячай бальніцы. А гэта значыць, што сёння ў многіх дзяцей, якія знаходзяцца на бальнічным ложку, з’явілася падстава ўсміхнуцца.
Асноўная ідэя праекта “Доктар-Клоўн” заключаецца ў тым, што ён прызначаны для псіхасацыяльнай рэабілітацыі дзяцей, якія пакутуюць ад цяжкай хваробы. Акрамя гэтага, праграма накіравана на адаптацыю дзяцей да жыцця, а таксама на фарміраванне ў іх пазітыўных адносін да тых дарослых, якія апрануты ў белыя халаты. Увогуле, гэта быў першы праект у Еўропе, накіраваны на дапамогу дзецям сродкамі арт-тэрапіі.
— У Швейцарыі праект, які рэалізоўваецца бальнічнымі клоўнамі, называецца “Доктар мары”, але ў нас такая фармулёўка не прыжылася, — расказвае дырэктар швейцарскага фонду “Тэадора” ў Беларусі Ірына Стальная. — Беларускі праект “Доктар-Клоўн” — гэта не той клоўн, які выступае ў цырку. Нашы клоўны працуюць індывідуальна з кожным дзіцем. Безумоўна, за тое, што такі праект прыжыўся ў нашай краіне, патрэбна сказаць “дзякуй” Ганне Гарчаковай. Менавіта дзякуючы таму, што яна ў 1994 годзе падчас рабочай паездкі ў Швейцарыю пазнаёмілася з Андрэ Пулі, нашы дзеці сёння хаця б ненадоўга маюць магчымасць адчуць сябе шчаслівымі і забыцца пра хваробу. Няхай на 10 хвілін, але нават гэтыя хвіліны для нас дарагога каштуюць.
Каб атрымаць дазвол працаваць з дзецьмі, будучыя “дактары-клоўны” павінны на працягу двух гадоў атрымліваць спецыяльную адукацыю — прымаць удзел у семінарах, на якіх прафесіяналы са Швейцарыі падрабязна расказваюць, як правільна арганізоўваць работу з дзецьмі, каб клоўнатэрапія прыносіла максімальны лячэбны эфект.
— Стаць “доктарам-клоўнам” насамрэч вельмі цяжка, — працягвае Ірына Стальная. — Каб працаваць у сферы арт-тэрапіі, будучыя клоўны павінны мець акцёрскую адукацыю. Яшчэ адной вельмі важнай якасцю, якой павінны валодаць тыя, хто хоча лячыць пры дапамозе мастацтва, з’яўляецца любоў да дзяцей. Як правіла, на кастынгі прыходзіць многа акцёраў, але адбіраюць у каманду клоўнаў толькі некалькі чалавек. Падчас вучобы будучы клоўн праходзіць тры этапы станаўлення. Спачатку ён стажор, пасля — юніёр. Апошняя прыступка — сеньёр — яна ўжо дазваляе самастойна працаваць з дзеткамі.
Перш чым пайсці працаваць да дзяцей, клоўну неабходна выбраць сабе імя і прыдумаць касцюм. Але і імя, і касцюм павінны адпавядаць вобразу, характару “арт-доктара”. Увогуле, працаваць з хворымі дзеткамі цяжка, гэта патрабуе вялікіх эмацыянальных затрат. Вельмі часта пасля работы з дзецьмі клоўны выходзяць эмацыянальна пустымі. Гэта і зразумела. Тое, з чым даводзіцца сутыкнуцца ў сценах бальніцы, цяжка забыць. Асабліва цяжка працаваць у дзіцячай анкалогіі, месцы, дзе ўсмешкі ўвогуле здаюцца недарэчнымі.
— Два разы ў год у Беларусь прыязджаюць швейцарцы, — працягвае расказваць пра дзейнасць “Тэадоры” ў Беларусі Ірына Стальная. — Такія сустрэчы нам вельмі неабходны. Падчас семінараў нашы клоўны атрымліваюць новыя каштоўныя веды і парады наконт таго, як працаваць з дзецьмі. Гэта толькі на першы погляд можа падацца, што, маючы за плячыма некалькі гадоў работы з хворымі дзеткамі, вучыцца ўжо няма чаму. Але, паверце, з кожным годам пытанняў усё больш і больш. І той вопыт, якім дзеляцца з намі калегі з Еўропы, вельмі каштоўны. Самай галоўнай праблемай, якую нам патрэбна навучыцца вырашаць, з’яўляецца прафесійнае выгаранне. Не кожны акцёр можа доўга працаваць з хворымі дзеткамі. Бывае так, што клоўны прыходзяць у анкалогію, бачаць там хлопчыка ці дзяўчынку, а праз некаторы час сустракаюць гэтае дзіця ў хоспісе, адкуль назад дарогі ўжо няма. Такія выпадкі ёсць, менавіта яны “дабіваюць” чалавека, не даюць вярнуцца назад і пачаць працаваць спачатку, быццам нічога не здарылася, таму вельмі важна ўмець пераключацца. Гэтаму і многаму іншаму нас і вучаць калегі з Еўропы. Увогуле, што тычыца адносін еўрапейцаў, у прыватнасці швейцарцаў, да дзяцей, нам у іх вучыцца і вучыцца. Там для дзяцей, для адной шчаслівай усмешкі хворага дзіцяці робіцца вельмі многа, прычым не толькі прадстаўнікамі “Тэадоры”, але і звычайнымі людзьмі, якія не звязаны з дабрачыннасцю. Уменне спачуваць і падтрымліваць блізкіх у цяжкай сітуацыі яднае. І мы таксама не адстаём. Прынамсі, адна сцяжынка — дапамога дзецям праз арт-тэрапію, якая дазваляе забыцца пра боль, — пракладзена ў правільным кірунку.
Быць добрым, пакуль не позна
Пра тое, наколькі важнай і неабходнай у працэсе лячэння і выздараўлення, а таксама ў псіхалагічным і эмацыянальным плане для дзяцей з’яўляецца арт-тэрапія, лепш за ўсіх, безумоўна, ведаюць тыя, хто кожны тыдзень прыходзіць да маленькіх пацыентаў, каб хаця на гадзіну забраць іх боль з сабой. Дзіна Іванова і Яна Агеенка — актрысы тэатра лялек — ужо на працягу пяці гадоў працуюць у белых халатах.
— Амаль пяць гадоў назад Яна Агеенка, мая калега, запрасіла далучыцца да праекта “Доктар-Клоўн”, — расказвае Дзіна Іванова. — Я згадзілася. І згадзілася па той простай прычыне, што тут, у тэатры, я дару радасць дзецям, у іх ёсць усё. А ў РНПЦДАГ лечацца дзеткі, якія абдзелены ўсім, і для іх ніякія каштоўнасці не заменяць самага галоўнага — здароўя. Для таго каб падарыць радасць хворым дзеткам, і пайшла працаваць у праект. Так я стала доктарам Клёпай. Усім дзецям расказваю, што калі вырасту, то стану Клеапатрай, а пакуль маленькая, завуся Клёпай. Як правіла, дзеці пачынаюць цікавіцца, хто такая Клеапатра і чаму я хачу быць падобнай да яе. Я ж усе сакрэты не раскрываю, а прапаноўваю пачытаць пра Клеапатру і расказаць мне пра яе наступны раз, калі прыйду ў госці. Акрамя гэтага, у дзяцей выклікае цікавасць мой сабака Рэй, які вельмі падобны да жывога, а таксама водны пісталет. Увогуле, у такіх бальніцах нам быць сур’ёзнымі нельга. Мы павінны быць такімі, каб дзецям станавілася хаця б крышачку лягчэй.
Дарэчы, кожны клоўн мае свой вобраз, і гэта зразумела. Дактары Клёпа і Янка прыходзяць да дзяцей, як і ўрачы, апрануўшы белыя халаты, але ў іх на спінах напісаны імёны. Асноўная мэта “дактароў” — пераключыць дзяцей і іх бацькоў з сумнага “канала” на вясёлы і смешны. Дапамагчы эмацыянальна, зрабіць так, каб і дзеці, і дарослыя ўсміхаліся, вельмі цяжка. Але часцей за ўсё менавіта праз гульню атрымліваецца перавесці ўвагу маленькіх пацыентаў ад іх болю і пакут.
— Мы ходзім у халатах не проста так, — працягвае расказваць Яна Агеенка. — Клёпа і Янка быццам і падобныя да сапраўдных дактароў, але ў той жа час адрозніваюцца ад іх. Нас дзеці не баяцца, хаця і не адразу ідуць на кантакт. Але ў нас ёсць свае “фішкі”, пры дапамозе якіх выводзім дзяцей на дыялог. Бывае, заходзім з Янай у палату, а там маленькія пацыенты “сядзяць” у ноўтбуках. Каб прыцягнуць да сябе ўвагу, пачынаем імправізаваць, званіць адна адной пры дапамозе тапачак, сварыцца. Праз некаторы час дзеці пераключаюцца на нас і ўсміхаюцца, ім ужо цікава з намі, а гэта значыць, дзень прайшоў не дарэмна.
Вучаць “дактароў” працаваць з дзецьмі і псіхолагі. Іх дапамога і парады асабліва неабходны тады, калі клоўны ідуць у цэнтр рэабілітацыі дзяцей з псіханеўралагічнымі захворваннямі. Пацыенты гэтай клінікі — з асаблівасцямі развіцця. І для таго каб зразумець, як сябе весці з тымі, хто не чуе, не бачыць, хто нарадзіўся з ДЦП ці сіндромам Даўна, неабходна псіхалагічная падрыхтоўка.
— Дзякуючы псіхолагам, мы разумеем, як сябе паводзіць з такімі дзеткамі, — працягвае доктар Янка. — І ўзаемадзеянне з гэтымі спецыялістамі дапамагае дабіцца больш значных вынікаў у лячэнні мастацтвам. Дапамагчы дзіцяці ўсміхнуцца — вось да чаго імкнёмся і мы, а таксама ўсе тыя, хто штодня дае дзецям магчымасць жыць.
Увогуле, арт-тэрапія паказана многім маленькім пацыентам. Было б цудоўна, калі б і ў нашай краіне такая практыка набыла большыя маштабы, як, напрыклад, у Швейцарыі. Менавіта тут у большасці рэабілітацыйных цэнтраў для інвалідаў актыўна прымяняецца арт-тэрапія як адзін з галоўных метадаў дапамогі хворым дзецям. Шырока развіта такая практыка і ў Ізраілі. Тут нават праводзяцца навуковыя даследаванні, як лячэнне мастацтвам уплывае на выздараўленне не толькі дзяцей, але і дарослых. А ў Чэхіі раз у тыдзень да дзяцей у бальніцы прывозяць сабак з кіналагічнага цэнтра, таму што даказана: каністэрапія аказвае станоўчы ўплыў на выздараўленне. Безумоўна, не менш эфектыўным з’яўляецца і лячэнне цацкамі, якія ў Клёпы і Янкі заўсёды з сабой.
— Калі дзеці не хочуць ісці з намі на кантакт, мы пачынаем прыцягваць у сваю работу не толькі цацкі, але і бацькоў, — працягвае дзяліцца Дзіна Іванова. — Дзіця, бачачы, што мама давярае незнаёмым, таксама пачынае далучацца да гульні. І ў нас атрымліваецца пасябраваць. Часта пасля хіміятэрапіі дзеткі вельмі слабыя, адмаўляюцца ад ежы. І калі ў нас атрымліваецца зрабіць так, каб дзіця з’ела цэлы банан, няма ў гэтую хвіліну чалавека больш шчаслівага, чым мама! Я часта бачу слёзы на іх вачах і, здаецца, зрабіла б усё магчымае, каб гэтае дзіця ўжо заўтра прачнулася здаровым. На жаль, многае нам змяніць не пад сілу. Але мы павінны працаваць на перспектыву, дапамагаць жыць. Памятаю, неяк забягаю з усмешкай у адну палату, а там ля ложка сядзяць мама з татам. І тата ціха гаворыць: “Ужо вельмі позна…”
Калі клоўны прыходзяць у цэнтр, урачы іх часта завуць на дапамогу тады, калі дзіцяці патрэбна правесці якую-небудзь балючую працэдуру, якая вымушае плакаць і крычаць. У такія хвіліны пачынаюць крычаць і клоўны. І гэта дапамагае дзецям забыцца пра боль, які яны адчуваюць у гэты момант. Тым не менш, як бы дзяцей у такіх бальніцах ні весялілі, яны вельмі рана сталеюць і задаюць дарослыя пытанні.
— Неяк чатырохгадовая дзяўчынка, якая ўвесь час хадзіла па калідоры з кропельніцамі, падышла да мяне і задала пытанне: “Клёпа, а чаму мяне Бог не любіць? Чаму я хварэю? Я ж не зрабіла нічога дрэннага, а калі раптам і зрабіла, то гэта было не спецыяльна, я не хацела”, — дзеліцца цяжкімі ўспамінамі Дзіна Іванова. — Калі б працавала першы дзень, то не ведала б, што адказаць, магчыма, расплакалася, але мне патрэбна было ўзяць сябе ў рукі. І я сказала дзяўчынцы, што, на жаль, адказу на гэтае пытанне не ведаю, але ведаю, што я яе вельмі люблю. Увогуле, нас вучаць таму, што нельга прывязвацца да дзяцей, бо пасля будзе цяжка расставацца з імі, але гэта немагчыма — не палюбіць іх. Кожны раз, прыходзячы ў анкалогію, мы сустракаемся з дзеткамі, да якіх прырастаем душой. І радуемся, калі ведаем, што нашы маленькія пацыенты выходзяць у рэмісію. Але, на жаль, сумнага там куды больш, чым радаснага. Цяжка стрымаць слёзы, калі дзеткі, якіх палюбіла, пакідаюць нас назаўсёды. Гэта вельмі страшна і балюча. Уявіце, што адчуваюць урачы, якія працуюць там кожны дзень і на вачах у якіх згасае дзіця, за чыё жыццё яны змагаліся не адзін месяц і нават не адзін год. Аднойчы я была ў хоспісе. Перад тым як зайсці ў адну з палат, мяне папярэдзілі, што туды ўжо можна не ісці. Але як не зайсці да дзіцяці? Я зайшла. І пазнала гэтага хлопчыка. Ён ляжыць увесь у трубачках, з кропельніцамі і ледзь матляе галавой. Я пачала размаўляць з ім. І ён пазнаў мяне па голасе, ледзь павярнуў галаву ў мой бок. А я працягвала нешта гаварыць, і тады ён усміхнуўся. Для мяне тая ўсмешка дзіцяці, якое ўжо пойдзе назаўсёды і якога я больш не ўбачу, была даражэй за ўсё на свеце. І зараз, пакуль ёсць магчымасць, я буду дапамагаць дзецям, як магу. Усім нам трэба быць дабрэйшымі адно да аднаго, каб не было позна…
Наталля ДУБІК.
