«Мне па жыцці шанцуе на каманду аднадумцаў. Важна, што мае намеснікі заўсёды былі людзі працавітыя, цягавітыя, надзейныя», адзначыла ў размове з карэспандэнтам «Настаўніцкай газеты» дырэктар Клясціцкай сярэдняй школы імя У.А.Хамчаноўскага Расонскага раёна Таццяна Мельман.
— Вы прынялі дырэктарскую пасаду ў маладым узросце. Не страшна было?
— Шчыра прызнацца, страшна. Бо гэта мая родная школа — такая адказнасць на плечы! Але не перастану паўтараць, колькі буду жыць: я бясконца ўдзячна сваім настаўнікам, якія мяне вучылі, потым цёпла сустрэлі ў педагагічным калектыве і падтрымалі на старце кіраўніцкай дзейнасці. Пасля заканчэння Віцебскага педінстытута імя С.М.Кірава (цяпер ВДУ імя П.М.Машэрава) мяне накіравалі працаваць настаўніцай беларускай мовы і літаратуры ў Расонскі раён. Праз год пайшла ў дэкрэт, а ў няпоўныя 30 гадоў узначаліла школу, дзе раней да выпускнога класа вучылася.
— Да чаго імкнуліся ў першую чаргу?
— Клясціцкая школа заўсёды, і ў час маёй вучобы таксама, мела выразнае аблічча, моцны прыгожы голас, што часта задаваў тон установам адукацыі раёна. Аднак у сумна вядомыя 90-я гады, калі я прыйшла, той голас гучаў прыглушана. У ім чуліся разгубленасць, крыўда, нават расчараванне — паўкроку да абыякавасці, за якой — бездань. Пасля прызначэння ў вачах большасці калег-дырэктараў я бачыла спачуванне. Мне хацелася гэта змяніць, каб твар маёй школы зноў стаў светлым. Першыя два-тры гады свайго дырэктарства толькі і чула: вось у Клясціцах тое не так, гэта не гэтак. Хаця ў маіх вучняў, дарэчы, якраз былі тады добрыя вынікі на рэспубліканскай алімпіядзе па прадмеце. У пэўны момант набалела. Сабрала калектыў, прашу: “Чаму ў кагосьці атрымліваецца, а ў нас не? Няўжо мы горшыя?! Трэба падумаць пра тое, што мы можам разам. А найперш — што можа кожны з нас, каб выправіць становішча!” Неяк скранулася з месца. Мы пачалі рухацца, гэта давала плён. Тут неабходна дадаць: мне па жыцці шанцуе на каманду аднадумцаў. Важна, што мае намеснікі заўсёды былі людзі працавітыя, цягавітыя, надзейныя. Напачатку я абапіралася на іх веды і вопыт. З часам вырасла, стала поруч дастойная змена.
Музей народнай славы — яркая візітная картка Расоншчыны. Падзеі, што адбываліся ў ваколіцах Клясціц, увайшлі ў гісторыю ратнага подзвігу абаронцаў Айчыны. У 1812 годзе непадалёк адбылася знакамітая бітва, калі рускае войска спыніла французаў, якія рваліся да Пецярбурга. У перыяд Вялікай Айчыннай вайны тут знаходзіўся адзін з цэнтраў партызанскай барацьбы з фашыстамі.
— Вырасла ці выгадавалі?
— У адукацыі надзвычай важнае значэнне мае пераемнасць. Раскажу на ўласным прыкладзе. Агеньчык цікавасці да будучай прафесіі ўва мне запаліла мая першая настаўніца Кацярына Міхайлаўна Фёдарава. Яшчэ больш ён разгарэўся на ўроках роднай мовы і літаратуры, якія вяла Вольга Васільеўна Мацвеева. Нізкі паклон Галіне Пятроўне Шліхто — выпускніцы нашай школы, якая ў мае школьныя гады працавала піянерважатай, а пасля працяглы час настаўнічала: я многаму ў яе навучылася. Велізарны дзякуй выкладчыкам з інстытута і асабіста Анатолю Мікалаевічу Канапельку: гэта быў таленавіты педагог, цудоўны паэт, сонечна шчодрай душы чалавек. Крыху вярнуся да сказанага, але нельга ў гэтай знітаванасці лёсаў не ўзгадаць маіх завучаў. Так, намесніка дырэктара па вучэбнай рабоце Галіну Міхайлаўну Кузьміну ўспамінаю з павагай і ўдзячнасцю. А сённяшнюю школу проста немагчыма ўявіць без майго намесніка па выхаваўчай рабоце Алены Уладзіміраўны Буланавай! Цяперашні намеснік па вучэбнай рабоце Вікторыя Мікалаеўна Белавусава вучылася ў мяне. Пасля заканчэння нашай школы яна выбрала спецыяльнасць настаўніцы беларускай мовы і літаратуры. Прычым заўсёды падкрэслівае, што рашэнне прымала, натхнёная маімі ўрокамі: для кожнага педагога гонар пачуць падобнае ад вучаніцы.
— Калі вы ўзяліся за развіццё музейнай справы?
— Музейная зала ў школе адкрылася ў 1975 годзе па ініцыятыве дырэктара Дзмітрыя Фёдаравіча Кузякова. Мы прывыклі па праве ганарыцца сваім музеем, з задавальненнем паказвалі яго гасцям. Але зноў жа — калі не шукаць новае і цікавае, то аднойчы рызыкуеш атрымаць цэбар халоднай вады на галаву. У 2005 годзе школу наведаў тагачасны старшыня Расонскага райвыканкама Пётр Мяфодзьевіч Пяткевіч, пабыў у нашым музеі і водгукам літаральна яго разбамбіў: “Экспанатаў і матэрыялаў багата, толькі глядзець тут у вас пакуль няма чаго”. Я плакала цэлыя суткі. Аднак гэта быў моцны штуршок да развіцця. Бо кіраўнік крытыкаваў, але і параду даў слушную: “Зрабіце так, каб у вас было нешта сваё, непаўторнае. Скажам, цэлую залу, прысвечаную Айчыннай вайне 1812 года. Такога нідзе ў вобласці няма, дакладна”.
Намеснік дырэктара па выхаваўчай рабоце Алена Уладзіміраўна Буланава з навучэнкай
— Скарысталіся прапановай?
— Мне пашчасціла на сапраўднага энтузіяста ў калектыве, аматара і знаўцу гісторыі роднага краю, якім быў наш настаўнік геаграфіі Міхаіл Мікалаевіч Собін. На такіх людзях усё трымаецца. Таму што, здаецца, няма з чаго, а ты гэта робіш і натхняеш іншых, бо хочаш стварыць. Калі так, то рэсурсы знаходзяцца. Многае мы з педагогамі і вучнямі зрабілі сваімі рукамі, дапамог з фінансаваннем раённы аддзел адукацыі, з афармленнем — ВДУ імя П.М.Машэрава. У 2007 годзе адкрылі новую залу! Як потым высветлілася, падобнага школьнага музея не было нідзе ў Беларусі. Унікальнасць прываблівае, да нас пачалі прыязджаць з іншых раёнаў і абласцей, замежжа. Завязаліся перспектыўныя сувязі. Чарговыя госці з Расіі паглядзелі музей, ім спадабалася, і яны запрасілі нас да сябе на гістарычную рэканструкцыю. Праз год нашы вучні з педагогамі ўпершыню выехалі ў Малаяраславец, пасля цеснае партнёрства ў гэтым напрамку ўсталявалася з Санкт-Пецярбургам. Што значыць для вясковых дзяцей магчымасць пабачыць свет, наколькі падобныя кантакты важныя для станаўлення асобы і сацыялізацыі вучня, прафесійнага росту настаўніка, прэстыжу і развіцця ўстановы адукацыі — гаварыць, напэўна, лішне.
— Што было наступным крокам?
— Адкрыццё залы, прысвечанай падзеям Вялікай Айчыннай вайны. Яна пакінула незагойныя раны на нашай зямлі, у лёсе кожнай сям’і. У школе сабралася нямала экспанатаў, даследчых матэрыялаў. З чатырох Герояў Савецкага Саюза — ураджэнцаў Расоншчыны — трое з’яўляюцца выпускнікамі нашай школы. Імя аднаго з іх, падпольшчыка і партызана Уладзіміра Антонавіча Хамчаноўскага, прысвоена ўстанове адукацыі. Пра подзвігі Аляксандра Кірылавіча Шэлепеня, Сцяпана Іванавіча Жукава, многіх іншых нашых землякоў расказваюць музейныя экспазіцыі. Як і пра жудасныя злачынствы акупантаў і іх памагатых, генацыд беларускага народа. Наколькі тэма неабыякавая для людзей, сведчыць масавая падтрымка нашай ініцыятывы. Да пачынання педагогаў і вучняў далучыліся бацькі, аднавяскоўцы. Напрыклад, сродкі на выраб вітрын, набыццё банарных карцін выдзеліў мясцовы прадпрымальнік Анатоль Мікалаевіч Барадулькін, дзеці якога таксама ў нас некалі вучыліся. Летам 2012 года другая музейная зала расчыніла дзверы.
— А як з’явілася трэцяя?
— У мяне даўно выспявала ідэя стварыць этнаграфічную залу, каб атрымаўся цэласны музейны комплекс. Нам, у параўнанні з іншымі рэгіёнамі, цяжэй было збіраць старадаўнія экспанаты, бо на тэрыторыі Клясціцкага сельсавета ацалела ад агню толькі вёска Валатоўкі, астатнія практычна поўнасцю былі знішчаны фашысцкімі нелюдзямі. Памяць пра сем спаленых навакольных вёсак увекавечана ў Хатыні. Таму ў музеі побач з мясцовымі экспанатамі — тыя, якія ўдалося знайсці ў суседніх раёнах. Штосьці мы дадалі з нашай сямейнай скарбніцы. Колькі помню, мая маці Валянціна Іосіфаўна збірала непатрэбныя маладым гаспадарам старадаўнія збаночкі, хатнія прылады, ручнікі — разумела іх каштоўнасць. Старалася зберагчы, запомніць звязаныя з кожным прадметам гісторыі і мне тое ж імкненне перадала. Якраз у новай музейнай зале ўсё прызапашанае спатрэбілася. Калі вызначылі памяшканне, кінулі кліч па бацьках — далучайцеся!
Сімвалічна, што этнаграфічная зала адкрыта ў Год малой радзімы.
— Мясцовыя жыхары адгукнуліся?
— Мы самі не чакалі, што яны будуць настолькі актыўнымі. Нам падарылі, напрыклад, жорны — іх узрост нават вызначыць складана. Цяпер вучні і наведвальнікі музея могуць насыпаць у іх зерне, змалоць муку, паглядзець, якая атрымалася, адчуць гэтую сялянскую працу. Ці яскравы эпізод, тэлефонны званок ад вяскоўца: “Разбіраю стары дом, знайшоў саху. Шкада выкінуць, можна да вас у школу прыцягну, дзецям пакажаце?” Стары куфар прыкмецілі ў вёсцы Якубава, угаварылі бабулю-гаспадыню перадаць школе каштоўны рарытэт, якому больш за 100 гадоў. Самаробныя драўляныя шафу, стол, лаўку я выпадкова ўбачыла ў пустым доме, што рыхтавалі да зносу — перавезлі ў музей. Спраўдзілася і мая даўняя мара пра рабочыя кросны. Іх адшукала наша зямлячка Антаніна Антонаўна Свірыдава аж у Дзісне, падарыла школе. Потым Антаніна Антонаўна прывезла ў школу другі шыкоўны падарунак, батлейку. Толькі за мінулы год настаўніца працоўнага навучання Алена Аляксандраўна Пэк — яна ўзялася курыраваць гэтую справу — з вучнямі падрыхтавалі два цікавыя батлеечныя спектаклі.
Таццяна Віктараўна Мельман — выдатнік адукацыі Рэспублікі Беларусь, лаўрэат ганаровага звання “Чалавек года Віцебшчыны”, пераможца XIII Рэспубліканскага конкурсу “Жанчына года — 2020” у намінацыі “Паспяховы кіраўнік”. Узначальвае раённае аддзяленне беларускай партыі “Белая Русь”.
— Станаўленне музея паўплывала на іншыя напрамкі дзейнасці школы?
— Музей пастаянна задзейнічаны ў адукацыйным працэсе. Нашы юныя даследчыкі паспяхова ўдзельнічаюць у рэспубліканскіх і міжнародных конкурсах, канферэнцыях. На іх раўняюцца равеснікі, разам з настаўнікамі рыхтуюцца і дасягаюць дастаткова высокіх вынікаў па сваіх прадметных напрамках, у грамадскай дзейнасці. Усё ўзаемазвязана. Калі мы выбралі сваім асноўным напрамкам грамадзянска-патрыятычнае выхаванне, то ў краязнаўстве не пайшлі выключна гістарычным шляхам. Заняліся ў тым ліку экалагічным краязнаўствам. Пад кіраўніцтвам настаўніцы хіміі і біялогіі Тамары Васільеўны Протас і майго намесніка Алены Уладзіміраўны Буланавай вучні ўзяліся за даследаванні стану ракі Нішча, мясцовых экалагічных сістэм, ажыццявілі мноства адметных праектаў. Мы ўступілі ў супольнасць “зялёных школ”. З нядаўняга часу ўдзельнічаем у буйным міжнародным праекце “Развіццё экалагічнага турызму для садзейнічання зялёнаму пераходу да інклюзіўнага і ўстойлівага росту”.
Таццяна БОНДАРАВА
Фота аўтара
