Калі актыўнасць настаўніка саступае месца актыўнасці вучняў

Адказваючы на пытанні “Навошта, чаму і як вучыць?”, я для сябе вызначыла эфектыўнасць і неабходнасць выкарыстання інтэрактыўных метадаў навучання.

Інтэрактыўнае навучанне — гэта спецыяльная форма арганізацыі пазнавальнай дзейнасці з канкрэтнымі мэтамі, якія можна прагназа­ваць. Адна з такіх мэт — стварэнне камфортных умоў навучання, пры якіх вучань адчувае сваю паспяховасць, у тым ліку інтэлектуальную, што робіць прадукцыйным сам працэс навучання.

У сваёй педагагічнай практыцы выкарыстоўваю інтэрактыўныя метады больш як 10 гадоў. За гэты час я ўдзельнічала ў міжнародным адукацыйным праекце “Чалавек і свет”, атрымала кваліфікацыю педагога-мультыплікатара па выкарыстанні інтэрактыўных метадаў выкладання сацыяльна-гуманітарных дысцыплін, а таксама прайшла мэтавую курсавую падрыхтоўку “Выкарыстанне інтэрактыўных метадаў навучання ў сістэме павышэння кваліфікацыі”.

Пры інтэрактыўным навучанні вучэбны працэс арганізаваны такім чынам, што практычна ўсе школьнікі аказваюцца ўцягнутымі ў працэс пазнання, маюць магчымасць разумець і рэфлексаваць наконт таго, што яны ведаюць і думаюць. Супольная дзейнасць вучняў у працэсе пазнання, засваення вучэбнага матэрыялу азначае, што кожны ўносіць індывідуальны ўклад, ідзе абмен ведамі, ідэямі, спосабамі дзейнасці. Прычым адбываецца гэта ў атмасферы добразычлівасці і ўзаемнай падтрымкі, што дазваляе не толькі атрымліваць новыя веды, але і развівае саму пазнавальную дзей­насць, пераводзіць яе на больш высокія формы кааперацыі і супрацоўніцтва.

Інтэрактыўныя метады заснаваны на прынцыпах узаемадзеяння, актыўнасці вучняў, апоры на групавы вопыт, абавязковай зваротнай сувязі. Ствараецца асяроддзе адукацыйных зносін, якое характарызуецца адкрытасцю, узаемадзеяннем удзельнікаў, роўнасцю іх аргументаў, назапашваннем супольных ведаў, магчымасцю ўзаемнай ацэнкі і кантролю.

Не кожны гатовы да выкарыстання інтэрактыўных метадаў, таму што яны патрабуюць іншай пазіцыі настаўніка на ўроку. Актыўнасць настаўніка саступае месца актыўнасці вучняў, яго задачай становіцца стварэнне ўмоў для іх ініцыятывы. Ён выконвае функцыю памочніка ў рабоце, адной з крыніц інфармацыі. Настаўнік не дае гатовых ведаў і падштурхоўвае вучняў да самастойнага пошуку. У параўнанні з традыцыйнымі формамі вядзення заняткаў, у інтэрактыўным навучанні мяняецца ўзаемадзеянне настаўніка і вучняў. Паняцце “інтэрактыўны” паходзіць ад англійскага “interact” (“inter” — узаемны, “act” — дзейнічаць). З аб’екта ўздзеян­ня вучань становіцца суб’ектам узаемадзеяння, ён сам актыўна ўдзельнічае ў працэсе навучання, ідучы сваім індывідуальным маршрутам. Галоўная адметная рыса інтэрактыўных метадаў навучання — гэта ініцыятыўнасць вучняў, якую стымулюе педагог з пазіцыі партнёра-памочніка. Ход і вынік навучання набывае асабістую значнасць для ўсіх удзельнікаў працэсу і дазваляе развіць у вучняў здольнасць самастойнага вырашэння праблемы. Пры выкарыстанні інтэрактыўных метадаў вучань становіцца паўнапраўным удзельнікам працэсу ўспрымання, яго вопыт служыць асноўнай крыніцай вучэбнага пазнання.

Характэрная асаблівасць інтэрактыўных метадаў — гэта высокі ўзровень узаемна накіраванай актыўнасці суб’ектаў узаемадзеяння, эмацыянальнае, духоўнае адзінства ўдзельнікаў. Пры выкарыстанні інтэрактыўных метадаў роля настаўніка рэзка мяняецца, пера­стае быць цэнтральнай; ён толькі рэгулюе працэс і займаецца яго агульнай арганізацыяй, рыхтуе зага­дзя неабходныя заданні і фармулюе пытанні ці тэмы для абмеркавання ў групах, дае кансультацыі, кантралюе час і парадак выканання намечанага плана.

В.А.Сухамлінскі казаў, што лепшы настаўнік — той, хто забывае аб тым, што ён настаўнік. Варта настаўніку праявіць сапраўдную цікавасць, забыць, што ён знаходзіцца “наверсе” і “стаць побач”, як вучні адгукнуцца, праявяць зацікаўленасць у зносінах. Дзецям даво­дзіцца ўступаць у камунікацыю адно з адным, сумесна вырашаць пастаўленыя задачы, пераадоль­ваць канфлікты, знаходзіць кропкі судакранання, ісці на кам­прамісы.

Інтэрактыўныя метады я ўжываю пры арганізацыі ўрока і пазакласных мерапрыемстваў. Напрыклад, у 11 класе на ўроку па тэме “Экалагічныя фактары” я прапаноўваю вучням успомніць дзіцячую навагоднюю песню “В лесу родилась ёлочка” (можна і праспя­ваць разам). Затым у групах намаляваць усе персанажы, ранжыраваць іх і даць гэтым групам назвы. Напрыклад, нежывыя аб’екты — мяцеліца, снег, мароз; жывыя — елачка, заяц, воўк, конь, чалавек; дзей­насць чалавека — мужык ссек елачку. Так вучні знаёмяцца з біятычнымі, абіятычнымі і антрапагеннымі фактарамі. І аказваецца, што песня, знаёмая з дзяцінства, — песня па экалогіі. Выкарыстоўваючы на ўроку інтэрактыўныя метады навучання, кожны раз я даю вучням заданні, якія можна назваць нестандартнымі. Такія заданні адрозніваюцца ад традыцыйных (стандартных) заданняў шэрагам прымет. Перш за ўсё іх сувяззю з дзейнасцю, якую ў псіхалогіі называюць прадукцыйнай, творчай. Акрамя гэтага, такія заданні:

1) накіраваны на самастойны пошук вучнямі шляхоў і варыянтаў вырашэння пастаўленай вучэбнай задачы (выбар аднаго з прапанаваных варыянтаў ці знаходжанне ўласнага варыянта і абгрунтаванне рашэння);

2) выконваюцца ў незвычайных умовах;

3) патрабуюць актыўнага аднаўлення ведаў, атрыманых раней у незнаёмых умовах.

Напрыклад, метад перакрыжаваных асацыяцый можа быць выкарыстаны пры індывідуальнай, парнай і групавой рабоце. Ён дазваляе разабраць і адпраца­ваць паняцце ці тэрмін, зразумець яго сутнасць і змест. Па пабудаванай схеме можна скласці аповед ад першага радка да апошняга і наадварот. Запісваецца паняцце, да яго падбіраюцца дзве першыя, якія прыйшлі ў галаву, асацыяцыі, да кожнага з новых слоў — яшчэ па дзве асацыяцыі. Затым для кожнай пары паняццяў, размешчаных у цэнтры і па краях, трэба прыдумаць па адной асацыяцыі, якая іх звязвае, апошнія звязаць з ключавой асацыяцыяй. Напрыклад, на класнай гадзіне ў 10—11 класах на тэму “Школа для мяне — гэта…” можна складаць з вучнямі  перакрыжаваныя асацыяцыі. У маіх вучняў атрымалася наступнае:

Пасля стварэння схемы асацыяцый складаецца апавяданне. Гэты метад можна выкарыстоўваць і ў рабоце з бацькамі на бацькоўскіх сходах. Паспрабуйце самі скласці такую схему, скажам, на тэму “Шчасце” ці “Здароўе”. З выгляду проста, а прымушае задумацца. А на ўроку ў 11 класе па тэме “Наземна-паветранае асяроддзе пражывання і адаптацыя да яго” мае вучні склалі такую схему асацыяцый:

Мае вучні (асабліва 8—9 класы) з задавальненнем складаюць калажы, якія мы потым выкарыстоўваем для афармлення падчас правядзення прадметнага тыдня.

У інтэрактыўных метадах навучання ў рамках вучэбнай праграмы існуе складанасць прадастаўлення зваротнай сувязі і атрымання яе. Навучанне не можа быць эфектыўным, калі нешта проста выконваецца. Неабходна абдумаць, што зроблена, падвесці вынікі. І галоўным у гэтым з’яўляецца канкрэтны вопыт, які можа спатрэбіцца ў іншых сітуацыях.

Інтэрактыўныя метады прыносяць задавальненне ад работы і зносін з дзецьмі. А свой вопыт выкарыстоўваю ў рабоце з настаўніцкай аўдыторыяй на метадычных аб’яднаннях і семінарах, я кіраўнік творчай лабараторыі педагогаў гімназіі.

Выкарыстанне інтэрактыўных метадаў навучання садзейнічае:

• павышэнню эфектыўнасці ўрока, цікавасці да вучобы;
• фарміраванню і развіццю ў вучняў камунікатыўных навыкаў і ўменняў;
• фарміраванню і развіццю аналітычных здольнасцей (здольнасць крытычна мысліць, уменне рабіць абгрунтаваныя высновы, вырашаць праблемы і канфлікты, прымаць рашэнні і несці адказнасць за іх);
• фарміраванню і развіццю навыкаў планавання (здольнасць прагназаваць і праектаваць);
• фармірванню ў вучняў думкі і адносін;

забяспечвае:

• актыўны ўдзел кожнага ў вучэбным працэсе;
• зваротную сувязь (рэакцыя аўдыторыі ў адказ);
• эфектыўнае засваенне вучэбнага матэрыялу;
• высокую матывацыю і трываласць ведаў;
• творчасць і фантазію;
• камандны дух;
• акцэнт на дзейнасць і дэмакратычнасць.

 “Многообразие и хозяйственное значение рыб”

 8 класс

 Цель: расширить знания учащихся о значении рыб, показать многообразие рыб на примере отрядов костных и хрящевых рыб.

Задачи: способствовать дальнейшему формированию знаний о  значении рыб в природе и для человека; формированию понятий об отрядах рыб и их отличительных особенностях; создать условия для развития умений мыслить критически, работать в группах, составлять кластер, фишбоун, работать с текстом; коммуникативных навыков, мотивации к учению, дружеских отношений; содей­ствовать воспитанию экологической культуры, любви к природе.

Тип урока: комбинированный, с использованием  интерактивных методов, приемов технологии развития критического мышления через чтение и письмо и мультимедийной презентации.

Урок является пятым из шести, отведенных программой на изучение надкласса “Рыбы” в 8 классе. Согласно образовательному стандарту, учащиеся должны уметь работать с текстом (читать, выбирать главное, структурировать материал). Использование  интерактивных методов и приемов  технологии развития критического мышления на уроке позволит оптимизировать педагогическое взаимодей­ствие.

Факторы здоровьесбережения: смена форм и методов работы, положительные эмоции, физкульт­минутка.

Оборудование: мультимедийная установка, дидактический материал, учебное пособие для учащихся 8 класса.

 ХОД УРОКА

На парте у каждого ученика находится карточка с силуэтом рыбы, ее названием и сводная  таблица  для групповой работы.

 1. Организационный этап.

Приветствие учащихся. Звучит звук прибоя.

Послушайте эти звуки. Мне они напоминают сказку о золотой рыбке: “Закинул старик невод. Пришел невод с одною тиной”. Зачем старик бросал невод? (Чтобы поймать рыбу и прокормить семью.)  Давайте и мы забросим сети и посмотрим, какая рыбка нам попадется. Возьмите карточки на столе (на каждой карточке нарисован силуэт и название одного из видов рыб).  Вот сколько рыб попало в наши сети.  Я предлагаю вам  сегодня побыть в роли рыбы, название которой написано на карточке. Напоминаю, что рыбы любят тишину, поэтому мы с вами будем работать без шума.

2. Этап мотивации и определения цели учебной деятельности.

Поднимите карточки вверх. Как много разных рыб. Подумайте, о чем будет наш урок, какие цели стоят перед вами? (Ответы учащихся.) На доске:

ЗНАЕМ                                              УЗНАЕМ

внешнее строение                      многообразие

внутреннее строение                значение

размножение                               (учитель дописывает).

Объявление темы урока.

3. Этап проверки знаний учащихся.

Очень многое вы уже знаете о рыбах из своего жизненного опыта. Поэтому легко справитесь с заданием. На  карточке на силуэте рыбы нарисуйте глаза, покровы рыб, цифрами обозначьте плавники: 1) спинной, 2) хвостовой, 3) подхвостовой, 4) грудные, 5) брюшные.

Все смогли справиться с заданием? Посмотрите в карточки друг друга и сравните. А теперь посмотрите на доску и проверьте (учитель показывает эталон ответа на оборотной стороне доски).

У каждой рыбы есть общие признаки, но есть и отличия. Чем же они отличаются одна от другой? (Беседа.  Ответы учащихся.)

4. Этап знакомства с новым материалом.

Надкласс “Рыбы”  включает два класса — костные и хрящевые рыбы. Хрящевые рыбы не имеют плавательного пузыря, у них всю жизнь сохраняется хрящевой скелет. Костные рыбы имеют костный скелет и плавательный пузырь.

Вы сегодня — в роли рыб. Найдите признаки отличия той рыбы, чье название написано на вашей карточке, используя текст учебника на стр. 120—123. (Учащиеся читают текст учебника, находят признаки отрядов. Индивидуальная работа.)

А теперь соберитесь в стайки по отрядам рыб и обсудите, какие признаки объединяют рыб данного отряда. Только плывите тихо, чтобы не распугать других рыб. (Работа в группах. Учащиеся образуют группы по отрядам, определяют общие признаки, записывают  признаки отряда в таблицу, афишируют перед другими группами, во время этого заполняют первую и треть­ю колонки таблицы.)

Некоторым из вас предстоит дальнее плавание.  Вам необходимо переплыть в другую стаю рыб и рассказать об отличительных особенностях рыб вашего отряда (работа в группах сменного состава, учащиеся собираются в три группы, обучают друг друга, в то же время заполняют колонку таблицы).

Признаки отрядов рыб

Учащиеся возвращаются в первоначальные группы. Демонстрация двух слайдов, на одном указан надкласс “Рыбы”, а на другом — признаки отрядов рыб. Задание к первому слайду (на слайде — надкласс “Рыбы”, который включает классы и отряды): к каждому отряду необходимо привести примеры — назвать представителей. Задание ко второму  слайду: даны признаки рыб разных отрядов, назовите эти отряды.

После этого задания проводится физкультминутка. (Можно предложить ребятам не только называть представителей отдельных отрядов, а одновременно и вставать тем учащимся, кому была выдана в начале урока  карточка  с силуэтом рыбы соотвествующего отряда.)

Учитель показывает учащимся черный ящик. Что в ящике? Учащиеся отгадывают. Учитель открывает ящик. В нем рыбопродукты фирмы “Санта-Бремор”. Беларусь не морская страна, но производит рыбные продукты. Известная фирма — “Санта-Бремор”.

5. Этап осмысления нового материала.

Мы с вами по косточкам разобрали отличительные особенности отрядов рыб, давайте изобразим это в виде приёма “Фишбоун”.

(Фронтальная работа, учитель на доске записывает отряды и представителей отрядов на  “косточках фишбоуна”, а учащиеся делают записи на обратной стороне листа.)

Остались от рыбки только косточки, а куда же делось всё остальное? (Съели.) А можно ли использовать кости рыб и для чего? (Рыбная мука на корм животным.) Давайте составим кластер по теме урока. (Фронтальная работа. Учащиеся называют опорные слова в кластере, а 2—3 учащихся у доски выбирают соответствующие карточки, заранее подготовленные учителем, и прикрепляют магнитами на доске так, чтобы получилась схема кластера.)

6. Этап закрепления знаний.

Расскажите друг другу, что вы узнали на уроке, исполь­зуя кластер.

(Учащиеся в группах рассказывают друг другу по схеме. При наличии  времени  можно попросить несколько учащихся рассказать у доски.)

Каждый из вас был сегодня в роли рыбы. Для некоторых рыб есть место в этой схеме. Чьи имена можно добавить в схему? (В Красную книгу Республики Беларусь занесены рыбы: усач обыкновенный, стерлядь, ручьевая форель.) Прикрепите карточки этих рыбок на доске.

( Учитель прикрепляет на доску две карточки: рисунок-камень, рисунок-крючок.)

7. Этап рефлексии и организации домашнего задания.

У многих остались карточки. Давайте этих рыб тоже разместим на доске. Кто хотел бы больше узнать о рыбах? Соберите их в стайку, прикрепите на доске. Кто не хочет, что бы его спросили на следующем уроке, спрячьте свою рыбку за камень, прикрепите на доске. Тот, кто затруднялся выполнить задание в начале урока, прикрепите рыбку на крючок. (Учащиеся выходят к доске и прикрепляют карточки с силуэтами рыб в ту часть доски, которую они выбрали.)

Посмотрите на доску, какая у нас красивая стая рыб. Кто-то спрятался за камень, кто-то попался на крючок, а кто-то свободно плавает в воде. В поговорке говорится: как рыба в воде. А кто из вас в теме урока как рыба в воде? Посмотрите на доску, в начале урока мы записали,  что должны узнать. А что вы узнали сегодня на уроке? (Ответы учащихся.)

Повторить параграф 33, творческое задание — сообщение о рыбах (на силуэте рыбы или книжки-малышки).

8. Подведение итогов урока.

Оценка работы учащихся. (Оцениваются самые активные на уроке учащиеся с учетом выполнения проверочной работы.)

Самое ценное, что получают от рыб — икра, красная и черная. А на уроке — ваша самооценка. Оцените свою работу на уроке. Если вы поработали на уроке хорошо, так, что не придется учить параграф, бросьте шарики в аквариум со знаком “!”, а если работали не в полную силу и придется перечитывать параграф, — в аквариум со знаком “?”. (Можно использовать маленькие  пластмассовые шарики красного и черного цвета.)

Урок закончен. До свидания!

ТЕХНОЛОГИЧЕСКАЯ КАРТА УРОКА

“Многообразие и хозяйственное значение рыб”

Алена Гарбар,
настаўнік біялогіі Акцябрскай раённай гімназіі Гомельскай вобласці,
член клуба “Крыштальны журавель”