У адпаведнасці з пастановай Савета Міністраў № 34 “Аб некаторых пытаннях развіцця Нацыянальнай сістэмы кваліфікацый Рэспублікі Беларусь”, для правядзення практычнай апрабацыі яе новых элементаў былі вызначаны пілотныя сектары эканомікі — сектар інфармацыйных тэхналогій і сфера кіраўніцкай дзейнасці. Аб тым, як вялася гэтая работа ў IT-галіне, наколькі мадэрнізацыя Нацыянальнай сістэмы кваліфікацый у нашай краіне зблізіла заказчыкаў кадраў і сістэму адукацыі, расказалі намеснік дырэктара адміністрацыі Парка высокіх тэхналогій А.М.Марцінкевіч і дэкан факультэта камп’ютарных сістэм і сетак БДУІР В.А.Прыткоў.
Дзякуючы мерам дзяржаўнай падтрымкі, высокія тэхналогіі ў нашай краіне вельмі хутка развіваюцца. За апошнія 10 гадоў Парк высокіх тэхналогій прайшоў імклівы шлях развіцця, і сёння нашых праграмістаў ведаюць нават на міжнародным узроўні, якія, дзякуючы высокім кампетэнцыям, удзельнічаюць у самых складаных і самых перспектыўных міжнародных праектах. Сёння ў Парку высокіх тэхналогій распрацоўваюцца сучасныя праграмныя прадукты, якімі карыстаюцца каля 800 млн чалавек больш чым у 150 краінах свету. Сярод найбольш вядомых — гульня “Свет танкаў” (World of Tanks) і мабільны дадатак Viber.
Таксама сярод заказчыкаў парка такія вядомыя сусветныя кампаніі, як Google, Microsoft, Лонданская фондовая біржа, Сусветны банк, HP, MTV, Coca-Cola, Colgate-Palmolive, Citibank, Toyota, Expedia, British Petroleum, Reuters, British Telecom, Samsung і іншыя.
Аляксандр Міхайлавіч Марцінкевіч, намеснік дырэктара адміністрацыі Парка высокіх тэхналогій, расказаў, што ў гэтай сферы важным з’яўляецца не абсталяванне, як мы звычайна гаворым, напрыклад, пра прамысловасць, дзе якасць прадукцыі залежыць ад таго, якая там усталявана тэхніка, як праходзіць мадэрнізацыя, і, па сутнасці, ад чалавека, які стаіць ля станка, мала што залежыць. Якраз-такі ў IT-сферы каштоўнасць дзейнасці той ці іншай арганізацыі вызначаецца адукаванасцю людзей, якія там працуюць, і калектыў кожнай IT-кампаніі з’яўляецца галоўным рэсурсам яе паспяховасці.
— Пры ўсіх сённяшніх патрабаваннях да якасці падрыхтоўкі спецыяліста, — зазначыў А.М.Марцінкевіч, — Нацыянальная сістэма кваліфікацый, якая сёння дзейнічае, не мяняецца, выбудавана вельмі даўно. Калі пераглядаць нарматыўную базу, якой мы карыстаемся цяпер, той жа даведнік пасад, то ў ім проста апісаны працоўныя абавязкі таго ці іншага чалавека, тое, што інжынер-праграміст, напрыклад, павінен мець вышэйшую адукацыю. Але гэта не навіна, і гэтай інфармацыі недастаткова.
Па словах Аляксандра Міхайлавіча, сёння відавочна: пры той хуткасці, з якой мяняюцца інфармацыйныя тэхналогіі, сказаць, што я скончыў інстытут, маю вопыт работы 10 гадоў, не з’яўляецца паказчыкам таго, што чалавек валодае тымі кампетэнцыямі, якія патрабуюць заказчыкі, асабліва ў IT-галіне, дзе абнаўленне ведаў мае большую каштоў-насць, чым вопыт, які можа прыраўноўвацца да звычайнага працоўнага стажу. Сёння ў краіне распачаты пераход на новую мадэрнізаваную нацыянальную сістэму кваліфікацый, якая будзе пабудавана на базе прафесійных стандартаў. Улічваючы, што IT-сфера вельмі зацікаўлена ў павышэнні якасці адукацыі сваіх супрацоўнікаў, іх кар’ерным росце на працягу ўсёй іх дзейнасці, з боку адміністрацыі Парка высокіх тэхналогій было ініцыіравана правесці адзін з пілотных праектаў. Трэба адзначыць, што гэтая ініцыятыва ішла не зверху, а знізу, супрацоўнікі дастаткова актыўна папрацавалі з усімі IT-кампаніямі. Сумесна з імі супрацоўнікі Парка высокіх тэхналогій для ўсіх асноўных відаў працоўнай дзейнасці, якія выкарыстоўваюцца пры распрацоўцы праграмнага прадукту, стваралі асновы прафесійных стандартаў па некалькіх кірунках, уключаючы тэсціраванне, бізнес-аналіз і г.д.
— Важна ўсведамляць, што стварыць прафесійны стандарт толькі дзеля таго, каб апісаць тое, што павінен зрабіць спецыяліст, валодаючы той ці іншай кваліфікацыяй, не з’яўлялася самамэтай, — зазначыў Аляксандр Міхайлавіч. — Самамэтай прафесійнага стандарту, як, па сутнасці, і ўсёй сістэмы кваліфікацый, з’яўляецца аб’яднанне намаганняў сістэмы адукацыі і заказчыкаў кадраў у працэсе высакаякаснай прафесійнай падрыхтоўкі кадраў.
Як паказвае час, сёння пакуль такіх стасункаў наладжана мала. І прыходзіцца канстатаваць, што паміж сістэмай адукацыі і заказчыкамі кадраў узнікае непаразуменне, якім павінен быць спецыяліст.
— Будзе правамерным задаць пытанне прадстаўнікам IT-галіны з боку ўстаноў вышэйшай адукацыі, дзе рыхтуюць адпаведныя кадры: а дзе той дакумент, у якім заказчыкамі вызначаны патрабаванні да падрыхтоўкі кадраў? — адзначыў Аляксандр Міхайлавіч. — Як вядома, такога дакумента сёння ў нарматыўнай базе няма, дзе менавіта галіна, а не нейкая асобная арганізацыя вызначае патрабаванні да выпускнікоў устаноў вышэйшай адукацыі. Якраз такім дакументам і стане прафесійны стандарт, дзе будуць апісаны патрабаванні да ўзроўню адукацыі, да практычнага ўзроўню работы, працоўныя функцыі, а яшчэ патрабаванні да ведаў і ўменняў, якімі павінен валодаць чалавек на тым ці іншым кваліфікацыйным узроўні.
Як патлумачыў прадстаўнік адміністрацыі Парка высокіх тэхналогій, напрыклад, калі гэта першы ўзровень кваліфікацыі, то гэта могуць быць выпускнікі тэхнікумаў, універсітэтаў; другі ўзровень — тут ужо выпускнікі больш высокага ўзроўню адукацыі, магчыма, магістры, людзі з дадатковым практычным вопытам; трэцяя ступень — людзі з вопытам, і тут вельмі важна апісаць патрабаванні да ведаў і ўменняў, каб чалавек мог выбудаваць сваю схему, як ён павінен развівацца далей, як ён хоча расці прафесійна, і другое — для таго, каб самі УВА, у цэлым сістэма адукацыі вызначалі напрамкі развіцця альбо бачылі пасыл з рынку працы.
А.М.Марцінкевіч адзначыў, што ў пілотным праекце IT-сфера цесна супрацоўнічала з сістэмай адукацыі, непасрэдна з профільнымі УВА. Значнасць гэтага ўзаемадзеяння відавочная, таму што IT-галіна, рынак працы ведае, чаму трэба вучыць, але не ведае як. А сістэма адукацыі ведае як, але не ведае чаму. У час работы ў пілотным праекце заказчыкі кадраў і прадстаўнікі сістэмы адукацыі імкнуліся выпрацаваць адзіныя падыходы.
Істотна паўплывала на гэтае ўзаемадзеянне нарада прадстаўнікоў IT-сферы і дэканаў факультэтаў IT-тэхналогій з 15 універсітэтаў краіны.
— На базе ўжо распрацаваных патрабаванняў у наступным годзе мы плануем рэалізаваць шэраг пілотных праектаў з нашымі УВА, — паведаміў А.М.Марцінкевіч.— Так, па стварэнні адукацыйных стандартаў новага чацвёртага пакалення плануецца актыўна ўдзельнічаць у рабоце вучэбна-метадычных аб’яднанняў на этапе распрацоўкі класіфікатара спецыяльнасцей, на этапе распрацоўкі стандартаў і тыпавых вучэбных праграм.
Валерый Аляксандравіч Прыткоў, дэкан факультэта камп’ютарных сістэм і сетак, кандыдат тэхнічных навук, дацэнт БДУІР, паведаміў, што ўніверсітэт прымаў актыўны ўдзел у пілотным праекце па мадэрнізацыі Нацыянальнай сістэмы кваліфікацый у частцы IT-сферы і таму цесна супрацоўнічаў з Паркам высокіх тэхналогій, які з’яўляецца асноўным заказчыкам кадраў для ўніверсітэта. Большасць яго выпускнікоў накіроўваецца на працу менавіта ў гэтую кампанію.
Як заўважыў дэкан факультэта, Парк высокіх тэхналогій у тандэме з БДУІР вёў актыўную работу па стварэнні Нацыянальнай рамкі кваліфікацый, прафесійнага стандарту, дзе выкладзены патрабаванні да кожнай спецыяльнасці. Калі гаварыць больш спрошчана, то гэтая рамка ўяўляе сабой табліцу, дзе прадстаўлены асноўныя кірункі кампетэнцый і па ўзроўнях распісана, якія патрабаванні прад’яўляюцца да спецыялістаў.
Валерый Аляксандравіч патлумачыў, што ў працэсе стварэння рамкі кваліфікацый разглядаліся аналагічныя рамкі, якія існуюць у заходніх краінах, у прыватнасці ў Вялікабрытаніі, якая вельмі падабаецца нашаму Парку высокіх тэхналогій. Магчыма, ёсць сэнс браць яе за аснову для нашай. Важна тое, што брытанскія спецыялісты штогод яе абнаўляюць і такім чынам падтрымліваюць у актуальным стане. У выніку, маючы сусветныя патрабаванні да гэтых пасад, давядзецца толькі адаптаваць іх да нашых умоў. Адметна, што замежныя напрацоўкі можна прымяняць не ў кожнай галіне, гэта ўласціва ў большай меры IT-сферы. Важна і тое, што Беларусь пераходзіць ужо на міжнародны класіфікатар відаў эканамічнай дзейнасці, дзе не апошняя роля адведзена і самой сістэме адукацыі.
— Як бачна, мы стаім на шляху пераходу да новых пераўтварэнняў і мадэрнізацыі Нацыянальнай сістэмы кваліфікацый ва ўнісон з міжнароднымі тэндэнцыямі, — заўважыў дэкан. — Гэтыя працэсы дазволяць наладзіць дакладнае разуменне паміж сістэмай адукацыі і заказчыкамі кадраў. На жаль, сёння сувязь паміж імі мала ў якой галіне існуе. Адукацыя глядзіць на рэальны сектар эканомікі сваімі вачыма і інтэрпрэтуе па-свойму тое, што бачыць. Пры мадэрнізаванай Нацыянальнай сістэме кваліфікацый будзе зусім інакш. Будуць дакладна вызначаны патрабаванні заказчыкаў кадраў у тым, якія ім патрэбны спецыялісты, якія кампетэнцыі яны павінны мець. Асноўны пасыл павінен ісці ад рэальнага сектара. Гэтыя патрабаванні будуць прадстаўлены ў Нацыянальнай рамцы кваліфікацый і ў прафесійным стандарце, згодна з чым сістэма адукацыі і будзе рыхтаваць неабходныя кадры.
Мяркуецца, што рамка кваліфікацый і прафесійны стандарт будуць мець пакуль рэкамендацыйны характар на перыяд пераходу на міжнародны класіфікатар відаў эканамічнай дзейнасці. Немагчыма замацаваць гэтыя патрабаванні да прафесійных ведаў навечна. Яны павінны карэкціравацца з цягам часу ў залежнасці ад тых запытаў, якія прад’яўляе рынак працы.
— Наша адукацыя павінна мабільна, гібка рэагаваць на патрабаванні заказчыкаў кадраў, — падкрэсліў Валерый Аляксандравіч.— З аднаго боку, забяспечыць базісны ўзровень гэтых патрабаванняў, а з другога — аператыўна рэагаваць на нюансы. Трэба лічыцца і з падводнымі камянямі. Не сакрэт, што задача бізнесу — зарабіць паболей грошай, і як мага хутчэй, і не заўсёды ён ставіць мэты на далёкую перспектыву.
Сёння з боку IT-сферы прад’яўляюцца свае патрабаванні, па многіх напрамках падрыхтоўкі ў заказчыкаў кадраў ёсць свае прэтэнзіі. Чаго не хапае сённяшняму выпускніку УВА, які прыйшоў працаваць у IT-сферу? Па меркаванні заказчыкаў, сёння студэнтам не стае фундаментальнай падрыхтоўкі, базавых ведаў. Яны, напрыклад, могуць выву-чыць нейкую тэхналогію, але патрэбны добрыя базавыя веды і па іншых напрамках IT-сферы. Улічваючы, што падрыхтоўка на першай ступені вышэйшай адукацыі доўжыцца 4 гады, важна вызначыцца, як правільна на гэтай ступені рыхтаваць спецыялістаў.
— Напэўна, не трэба ўсе ж такі на гэтай першай ступені некаторыя тэхналогіі вывучаць вельмі ўжо дасканала і глыбока, — заўважыў дэкан факультэта. — Лепш паўнацэнна даць базавыя веды, асновы праграмавання, якія, як правіла, стабільныя, устойлівыя і хутка не мяняюцца. Важна пры гэтым, каб у спецыяліста не было прабелаў па гэтай базе, тады яму намнога прасцей будзе засвоіць новую тэхналогію і быць мабільным у адпаведнасці з рыначнымі запытамі.
Такую настройку на новыя патрабаванні можна рабіць у тым ліку і на другой ступені вышэйшай адукацыі. Калі ўзнікае патрэба ў спецыялісце па той ці іншай новай тэхналогіі, то для яе за 2 гады на другой ступені можна аператыўна падрыхтаваць такога спецыяліста. Важна пры гэтым з боку сістэмы адукацыі ўлічыць усе акалічнасці ў падрыхтоўцы кадраў і граматна сфарміраваць базавыя кампетэнцыі.
В.А.Прыткоў адзначыў важнасць у навучанні студэнтаў практыканакіраванасці вучэбнага працэсу. З гэтай мэтай сумесна з рэзідэнтамі Парка высокіх тэхналогій на факультэце створаны 12 лабараторый, дзе пастаянна абнаўляецца тэхніка. Гэтая вучэбная база дазваляе арганізаваць практыка-накіраваную падрыхтоўку студэнтаў БДУІР. У іх рэгулярна праводзяцца трэнінгі і майстар-класы для студэнтаў факультэта і ўвогуле ўніверсітэта. Акрамя таго, ва ўстанове створана 5 адукацыйных цэнтраў сусветных брэндаў. Стварыць іх ва ўніверсітэце дапамаглі айчынныя і замежныя прадпрыемствы па IT-тэхналогіях, якія прадаставілі бясплатна праграмнае забеспячэнне, іншы раз і абсталяванне, аказалі метадычную падтрымку. Дзякуючы такой падрыхтоўцы, на гэтай базе студэнты павышаюць сваю кампетэнтнасць па новых тэхналогіях і могуць нават атрымаць акадэмічныя або прафесійныя сертыфікаты, што падымае каштоўнасць іх ведаў на рынку працы.
— Практыка-накіраваная падрыхтоўка ў нас вядзецца вельмі актыўна, і мы імкнёмся максімальна яе развіваць, — адзначыў В.А.Прыткоў. — Ёсць ускосны доказ гэтаму — неаднаразовыя перамогі нашых студэнтаў на рэспубліканскіх і міжнародных спаборніцтвах, у тым ліку ў чэмпіянаце свету па праграміраванні. Падрыхтоўка, як бачна, у нас добрая, і нашы IT-спецыялісты каціруюцца на міжнародным рынку.
Што тычыцца фундаментальнай падрыхтоўкі, то, у адпаведнасці з прапановамі заказчыкаў кадраў, мяркуецца пашырыць падрыхтоўку па дыскрэтнай матэматыцы як важнейшага складніка інфармацыйных тэхналогій. Акрамя таго, улічваючы тое, што ў асноўным усе кампаніі IT-сферы працуюць з замежнымі кампаніямі, спецыялістам неабходна валоданне англійскай мовай як асноўным сродкам міжнародных зносін. Напрыклад, заказчыкі кадраў прапаноўваюць, каб студэнты вывучалі ўсе 4 гады англійскую мову. Як гэта зрабіць? За кошт якіх вучэбных гадзін? Няўжо за кошт праграмавання альбо дыскрэтнай матэматыкі? Лепш арганізаваць вывучэнне англійскай мовы не за кошт іншых вучэбных прадметаў, а іншых форм навучання, напрыклад, курсаў, факультатываў. Можна выкарыстаць іншыя адукацыйныя ўстановы. Цяпер у БДУІР замежную мову студэнты вывучаюць год, але менавіта тую мову, якую яны вывучалі папярэдне ў школе. Напэўна, ёсць сэнс перайсці на іншую схему, калі ў IT-сферы прэваліруе англійская мова, то няхай усе студэнты вучаць англійскую мову, але ў залежнасці ад узроўню: на базавым, пачатковым або на павышаным узроўні. Прымяркоўваецца ажыццявіць такое навучанне ў перспектыве. І гэта вельмі важная прыкмета ва ўдасканаленні вучэбнага працэсу згодна з тымі патрабаваннямі, якія прад’яўляюць заказчыкі.
Ала КЛЮЙКО.
