Феномен фінскай адукацыі

У Мінску прайшоў майстар-клас незалежнага кансультанта ў сферы адукацыі і знакамітага настаўніка ў свеце Кары Лаухівуоры “Інструменты фінскай адукацыі ў беларускай рэальнасці”. Вядомы педагог быў запрошаны кампаніяй “А-100 Девелопмент” для кансультацыі наконт арганізацыі адукацыйнай прасторы ў школе-новабудоўлі ў Новай Баравой.

Пляцоўку майстар-класа давялося мяняць двойчы, а рэгістрацыю — закры­ваць раней часу. Такой колькасці ахвотных трапіць на мерапрыемства не чакалі нават арганізатары. Сярод тых, хто прыйшоў паслухаць вядомага настаўніка, — педагогі з розных куткоў Беларусі, бацькі, школьнікі і студэнты.

Больш за две гадзіны Кары Лаухівуоры расказваў аб асноўных элементах фін­скай сістэмы адукацыі, аб іх выкарыстанні не толькі ў школе, але і ў штодзённым жыцці, аб цяжкасцях, якія могуць узнікнуць пры выхаванні дзяцей, і аб тым, як гэтага пазбегнуць. Прапануем увазе чытачоў некаторыя выказванні фінскага педагога, якія выклікалі бурную рэакцыю ў зале.

Пра бясплатную адукацыю

— Адукацыя ў Фінляндыі нічога не каштуе. Абсалютна ўсё бясплатна, уключаючы харчаванне. Мы не трацім грошы на тое, на што іх можна не траціць. І яны не трапля­юць у чые-небудзь кішэні. У нас не ўзнікае такой сітуацыі: у адной школы ёсць усё, яна папулярная, а другая непапулярная, бо чагосьці там не хапае. Кожны навучэнец не выбірае школу, а ідзе ў тую, да якой адносіцца па раёне пражывання. У кожнага дзіцяці роўныя магчымасці ў навучанні.

На ўсю краіну існуе толькі адна прыватная школа. Яна прызначана пераважна для дзяцей бізнесменаў, дыпламатаў, якія часта пераязджаюць з краіны ў краіну і прахо­дзяць навучанне па міжнароднай праграме. Усе астатнія школы — дзяржаўныя, і ўсе яны аднолькавыя.

Пра галоўныя сакрэты

— У чым сакрэт фінскай сістэмы адукацыі? Калі сцісла, то можна вылучыць чатыры асноўныя моманты: кароткі школьны дзень, вялікія перапынкі і шмат часу для гульняў, мала дамашніх заданняў, доўгія канікулы. Некаторыя думаюць, што гэта жарт. Аднак у большасці гэта адпавядае рэальнасці…

Асаблівасць фінскай сістэмы адукацыі — шмат часу адведзена гульням.

Вельмі важна, каб у дзяцей было дзяцінства! Да 7 гадоў у падрыхтоўчых фінскіх класах дзяцей не вучаць пісаць і чытаць. Не! Толькі гуляць і ўзаемадзейнічаць з равеснікамі, даведвацца, як гэта — быць разам у супольнасці людзей. Ніхто нікуды не спяшаецца, на дзяцей не аказваецца ніякага ціску ў працэсе навучання. Нават тое, што мы лічым “марнаваць час”, для дзіцяці таксама вельмі важна! “Куды спяшацца? Пакіньце дзецям дзяцінства!” — так разважаюць фіны.

Пра прэстыж настаўніцкай прафесіі

— У Фінляндыі прафесія настаўніка вельмі прэстыжная. Педагогі добра зарабляюць і з’яўляюцца людзьмі, якіх сапраўды паважа­юць. Але і ўзровень у іх павінен быць адпаведны. Навучанне настаўнікаў у нас пераведзена на ўзровень УВА. Кожны настаўнік павінен абавязкова прайсці навучанне ў магістратуры. Прычым на настаўніка ­ідуць вучыцца дастойныя навучэнцы. У нашай кра­іне зразумелі, што ў нас няма запасаў нафты, як у Нарвегіі. У нас ёсць толькі лясы — “зялёнае золата”, але мы не можам бясконца прадаваць паперу. Таму прыйшлі да высновы, што нашым моцным бокам павінна быць навучанне. Мы павінны быць адукаванай на­цыяй.

Пра школьныя рэформы

— У нас няма рэформаў, якія спускаюцца зверху. Адміністрацыя і міністэрства нічога не навязваюць, заўсёды гэты працэс абмяркоўваецца з настаўнікамі. У настаўнікаў у Фінляндыі поўная аўтаномія. Яны могуць выбіраць тую методыку, якую палічаць неабходнай. Праўда, усе школы Фінляндыі вучацца па адной нацыянальнай праграме. Настаўнікі — гэта эксперты, яны самі вырашаюць, як вучыць дзяцей, гэта даследчыкі, якія вучацца аналізаваць сваю работу, вучацца глыбокаму разуменню ўсіх працэсаў у класнай аўдыторыі.

Пра давер

— Давер — вельмі важны момант. У Фінляндыі ўвогуле ўсё пабудавана на даверы. Урад давярае муніцыпалітэтам, муніцыпалітэты — дырэктарам школ, дырэктары — настаўнікам, настаўнікі — вучням. А бацькі поўнасцю давяраюць школе. Яны не ўмешваюцца ў штодзённае жыццё школы. Бацькі могуць сабрацца ў школе 2—3 разы за навучальны год: папіць чаю з настаўнікам і абмеркаваць… не вучобу, а выхаванне сваіх дзяцей. Напрыклад, тое, калі дзецям лепш класціся спаць, як праводзіць вольны час пасля школы. Калі ж гаворка заходзіць аб працэсе навучання, бацькі ўказваюць на педагога: “Ён — галоўны, ён разбярэцца, мы яму давяраем”.

Пра праверкі ў школе

— Кожны з прысутных тут настаўнікаў ведае, што інспекцыя — гэта тэатр. Апранаеш касцюм і гальштук, заходзіць правяраючы — усе яму ўсміхаюцца. Дзеці вельмі напужаныя, а настаўнікі ім гавораць: “Калі штосьці не тое зробіш падчас праверкі — потым ­атрымаеш”. І калі правяраючы сыходзіць, усе з палёгкай выдыхаюць і вяртаюцца да нармальнага жыцця.

У фінскай школе існуе сістэма самаацэнкі на працягу многіх гадоў. Пасля заканчэння кожнага года навучання вучням, бацькам і настаўнікам даецца апытальнік, каб вызначыць 10 галін, у якіх школа паказала сябе добра, і 10 галін, у якіх патрабуецца паляпшэнне. Затым усё аналізуецца і мы распрацоўваем тры тэмы, над якімі неабходна будзе працаваць на працягу наступнага года. Такім чынам ацэньваем і развіваемся.

Пра экзамены

— У нас няма тэсціравання. Дакладней, ёсць, але толькі адно — пры заканчэнні сярэдняй школы. Нам не даводзіцца пастаянна даказваць, наколькі мы добрыя. Настаўнік лепш ведае, на што здольны кожны яго вучань! У некаторых краінах лічаць, што дзяцей трэба пастаянна тэсціраваць, ладзіць ім экзамены і што дзякуючы гэтаму можна вызначыць, наколькі добра вучань падрыхтаваны. Забудзьце пра жорсткія тэсты і экзамены! Мне як настаўніку няма неабходнасці ведаць, ці паказала мая школа лепшыя вынікі за суседнюю. Я, безумоўна, магу пратэсціраваць у межах навучання сваіх выхаванцаў, каб вызначыць, наколькі добра яны засвоілі матэрыял, зразумелі яго. Калі я бачу, што ўсё добра, мы можам рухацца далей. Толькі час ад часу Нацыянальны савет па адукацыі можа право­дзіць па некалькіх прадметах выбарачнае даследаванне, каб пераканацца, што ўсё добра, сістэма збалансавана і адладжана працуе. Гэта як здаць аналіз крыві. І тут такая ж логіка: невялікія пробы па ўсёй краіне.

У Фінляндыі нетыповая сітуацыя, калі вучань застаецца на другі год. Навошта гэта рабіць? Важней, каб вучань мог заставацца ў адной і той жа групе і разам з таварышамі, да якіх ён прывык, вучыцца і развівацца далей. Калі ж сітуацыя вельмі сур’ёзная, то дзяцей аб’ядноўваюць у межах невялікай спецыяльнай групы ў школе. І ў гэтых групах з імі займаецца спецыяліст па асаблівых патрэбах. Хаця некаторыя прадметы вучні асвойва­юць разам са сваім класам. Калі паляпшаюцца поспехі ў вучобе, вучань заўсёды можа вярнуцца назад у свой клас.

Пра адзнакі ў школе

— Адзнакі ў фінскай школе ёсць, аднак яны не вельмі важныя. У Фінляндыі — дзесяцібальная сістэма, але, як правіла, ніжні бал, які ставіцца, — 4. Калі ты атрымаў “чатыры” — пацярпеў фіяска, курс трэба паўтарыць, “дзесяць” — вы пераўзышлі сябе. “Васьмёрка” ў нас — вельмі добрая адзнака. Аднак адзнака — гэта не слова божае, якое высечана на камені. Гэта тое, што ставіць настаўнік і што можа адрознівацца ў розных школах… Самае важнае — параўноўваць сябе сённяшняга з сабой мінулым, а не з іншымі людзьмі. Параўноўваць сваё развіццё ў адносінах да ўласных навыкаў, а не ў адносінах да іншых вучняў. Для навучэнца больш важна атрымаць вербальную зваротную сувязь, асабліва ў пачатковай школе. Як правіла, перад Калядамі ці пасля іх настаўнік запрашае вучня і яго баць­коў у школу, яны абмяркоўваюць вучобу. Настаўнік тлумачыць, наколькі вучань паспявае. Прычым усё адбываецца вельмі пазітыўна — упор робіцца на дасягненнях вучня, на яго моцныя бакі. І яшчэ адзін важны момант: настаўнік заўсёды дакладна тлумачыць, чаго ён хоча ад вучня, дзе дзіцяці неабходна паляпшэнне. Пасля пэўных перыядаў навучання настаўнікі робяць справаздачы па паспяховасці вучняў.

Пра школьную форму

— Школьная форма ў Фінляндыі — гэта худзі і джынсы. Настаўнікі таксама часта хо­дзяць у талстоўках або ў худзі з джынсамі. Усё вельмі неафіцыйна. Так, калі дзеці падрастаюць, яны пачынаюць глядзець на фірму, у каго джынсы даражэйшыя, у каго — таннейшыя. Але гэта не такая ўжо вялікая праблема. У прынцыпе, у нас усё вельмі дэмакратычна. Настаўнікаў называюць толькі па імені. Мяне маглі назы­ваць ці Кары, ці Рэксі (Дзірык). І калі мне вучань гаварыў: “Прывет, Рэксі!”, мяне гэта не прыніжала. Але давала ­адчуць, што я не паліцэйскі і не наглядальнік, а звычайны чалавек.

Пра выхаванне фінскіх грамадзян

— Якіх грамадзян павінна выхоўваць фінская школа? Упэўненых і арыентаваных на будучыню; грамадзян, якія валодаюць многімі мовамі, якія маюць крытычныя і аналітычныя здольнасці; інтэрактыўных і здольных узаемадзейнічаць, здольных ацаніць іншых і тых, хто ўмее быць удзячным; экспертаў па многіх пытаннях, здольных вучыцца на працягу ўсягу жыцця, актыўных і інавацыйных, адданых супольнасці; крэатыўных і здольных выкарыстоўваць свой патэнцыял. Не так ужо і шмат…

Пра школу будучыні

— Школа будучыні — гэта не робаты і супертэхналогіі. Я заўсёды верыў у чалавечы кантакт і добразычлівыя ўзаемаадносіны паміж настаўнікам і вучнямі. Мне падаецца, што новая школа — гэта выхад з класаў і новыя магчымасці. Сёння нават школа з глыбінкі дзякуючы інтэрнэту можа мець доступ да лепшых выкладчыкаў свету, можа атрымаць любога спецыяліста. Усе абмежаванні — гэта ваша ўяўленне.

Пра ролю бацькоў

— Што павінны рабіць бацькі? Нічога ­звышнатуральнага. Рыхтаваць смачнае снеданне дзіцяці перад школай, есці разам; больш часу праводзіць адно з адным; менш глядзець тэлевізар; чытаць дзецям кнігі; больш бываць на свежым паветры; хадзіць у тэатр і кіно; часцей абдымаць і цалаваць дзяцей; быць для іх дарослым, а не сябрам.

Пра інвестыцыі ў будучыню

— Дапамога дзіцяці ў працэсе навучання эканоміць сродкі для грамадства ў перспектыве. Калі на дзіця не звяртаць увагі, проста выключыць са школы — у будучыні яно стане беспрацоўным, наркаманам, сядзе ў турму… Не гаворачы ўжо пра трагедыю ў сям’і. Гэта будзе каштаваць вельмі дорага для грамадства. Таму трэба аказваць паўнацэнную падтрымку дзецям у навучанні і разбірацца ў сутнасці праблем, якія не даюць ім нармальна вучыцца.

Пра змены ў беларускай сістэме адукацыі

— Нельга проста скапіраваць чыю-небудзь сістэму адукацыі. Вашу ўласную школу неабходна ствараць на аснове гісторыі і культуры краіны. Змяненні ў школьнай сістэме патрабуюць шмат часу, трэба быць цярплівымі. Я думаю, усё пачынаецца з навучання выкладчыкаў. У любым выпадку настаўнікам трэба даць больш свабоды ўплываць на тыя рэчы, якія адбываюцца ў школе. Вельмі важна, каб у адміністрацыі школ працавалі практыкі.

P.S. Нягледзячы на тое, што сёння айчынную сістэму адукацыі крытыкуюць многія — журналісты, бацькі, самі настаўнікі, і каб дасягнуць узроўню фінскай сістэмы адукацыі, нам яшчэ трэба доўга рухацца наперад, прыкладаючы шматлікія намаганні. Аднак, слухаючы Кары Лаухівуоры, мне падалося, што сістэмы адукацыі Фінляндыі і Беларусі ў многім падобныя і што мы ідзём у правільным кірунку. Многае ў нашым поспеху, калі не ўсё, залежыць ад кожнага канкрэтнага настаўніка, які ў сваім класе на сваім уроку майстар, творца і рэжысёр, не заціснуты ніякімі межамі. І ў беларускіх педагогаў ёсць знаходкі і напрацоўкі, якімі яны могуць падзяліцца з фінскімі калегамі. Ім у нас, пераканана, таксама ёсць чаму павучыцца.

Наталля КАЛЯДЗІЧ.