За доўгі час нашага партнёрскага супрацоўніцтва не раз лавіў сябе на думцы, што з Таццянай Васільеўнай Жук заўсёды камфортна і немагчыма пасварыцца. Думаў-разважаў, у чым сакрэт, і нарэшце зразумеў: у душэўнай чуласці, павазе да людзей і жаночай мудрасці, заснаваных на сямейным выхаванні і жыццёвым вопыце.
Таццяна Васільеўна родам з Піншчыны. Нарадзілася ў сям’і педагогаў. Дзяцінства праходзіла ў Грыўковіцкай базавай школе, якой кіраваў тата — Васіль Аляксандравіч Палхоўскі, настаўнік хіміі і біялогіі. Маці Галіна Рыгораўна выкладала там рускую мову і літаратуру. Нягледзячы на раннюю прафарыентацыю, дзяўчына не ўяўляла сябе настаўніцай і марыла звязаць жыццё з медыцынай. Але ў апошні момант перадумала і паступіла на школьнае аддзяленне тагачаснага Пінскага педвучылішча імя А.С.Пушкіна. Педагагічная практыка пацвердзіла правільнасць такога нечаканага выбару.
Таццяна Васільеўна лічыць, што ў жыцці няма нічога выпадковага. Так, падчас медыцынскай падрыхтоўкі ў мясцовай дзіцячай бальніцы яна трапіла ў палату з аднагадовымі малышамі з АПФР, ад якіх адмовіліся бацькі. Маладая дзяўчына тады не магла ўявіць, што яе далейшая прафесійная дзейнасць будзе звязана менавіта з гэтай катэгорыяй дзяцей.
— Сустрэча з асаблівымі дзеткамі выклікала моцныя эмоцыі, — прызнаецца Т.В.Жук. — Хацелася не толькі падарыць ім крыху цеплыні і дабрыні, але і каб іх лёсы склаліся шчасліва.
Пасля заканчэння вучылішча Таццяна Васільеўна вырашыла атрымаць вышэйшую адукацыю па выбраным напрамку дзейнасці, для чаго адправілася на факультэт педагогікі і методыкі пачатковай адукацыі БрДУ імя А.С.Пушкіна. Працоўную дзейнасць пачынала ў брэсцкай сярэдняй школе № 20 імя Героя Савецкага Саюза Д.М.Карбышава.
— Вельмі хвалявалася, калі пераступала парог 1 класа, — успамінае Таццяна Васільеўна. — Думала, ці хопіць атрыманых ведаў і прафесіяналізму, каб навучыць дзяцей чытаць і пісаць. Але апасалася гэтага дарэмна. Адаптавалася даволі хутка. Да кожнага дзіцяці адносілася як да ўласнага. Зразумела, што самае важнае — захапіць выхаванцаў, зрабіць усё магчымае, каб яны не расчараваліся ў педагогу і вучобе, не страцілі цікавасці да яе. Таму настаўніца ўсяляк імкнулася ўлюбіць дзяцей у школу, пасябраваць іх паміж сабой, стварыць моцную школьную сям’ю, бо ад згуртаванага калектыву залежыць вельмі многае.
Педагог давала веды на канкрэтных жыццёвых прыкладах, вучыла цярпімасці адно да аднаго, адаптацыі да цяжкіх сітуацый. А яшчэ пераконвала дзяцей, што галоўнае — не адзнакі, а чалавечыя якасці, якія дзеці пераймаюць ад дарослых, у тым ліку ад настаўніка, які з’яўляецца для пачаткоўцаў не меншым аўтарытэтам, чым мама і тата. Не дзіўна, што бацькі імкнуліся аддаць дзяцей менавіта ў клас Таццяны Васільеўны.
— Вялікі талент — дабівацца ўсяго без крыку, ладзіць з вучнямі ў любых сітуацыях, бачыць у кожным асобу, умець паставіць сябе на месца дзіцяці… На гэтым грунтуюцца прынцыпы народнай педагогікі, якія я пераняла ад маёй бабулі, — гаворыць Таццяна Васільеўна.
На жаль, праз 7 гадоў ёй давялося пакінуць школу з-за прафесійнага захворвання. Давялося шукаць работу без галасавых нагрузак, адчуваючы моцны псіхалагічны дыскамфорт.
З 2004 года жыццё Т.В.Жук звязана з Брэсцкім абласным ЦКРНіР, дзе яна спачатку працавала намеснікам дырэктара па асноўнай дзейнасці, а потым узначаліла ўстанову. Таццяна Васільеўна лічыць, што ёй пашанцавала: новая работа супала з даўняй цікавасцю да медыцыны і педагогікі. Кіраўнік пастаралася сфарміраваць калектыў, які быў бы дружнай сям’ёй, дзе адносіны будаваліся б на даверы і ўзаемапавазе, а дасягаць пастаўленых мэт можна было б без напружання голасу.
— Зрабіць гэта ўдалося, але спачатку было псіхалагічна цяжка прызвычаіцца да дзяцей з АПФР, асабліва з цяжкімі і множнымі парушэннямі ў развіцці, — расказвае Таццяна Васільеўна. — Спачатку нават былі думкі сысці. Але, на шчасце, удалося зняць бар’ер непрыняцця і страху, зрабіць “прышчэпку талерантнасці” шляхам устанаўлення візуальна-тактыльнага кантакту з асаблівымі дзецьмі. Галоўны тэст на прафпрыдатнасць для работы ў сістэме спецыяльнай адукацыі — уменне знайсці ў сабе мужнасць і сілу падысці да дзіцяці з цяжкімі і множнымі парушэннямі ў развіцці, узяць яго за руку і паглядзець яму ў вочы, а затым, перамагаючы востры душэўны боль, убачыць і прыняць у ім незвычайнае дзіця, а не звычайнага інваліда. Вопыт паказаў, што такі падыход працуе.
Таццяна Васільеўна — аўтар ідэі і сцэнарыя дакументальнага фільма “Інклюзіўная культура грамадства — магія дотыку і погляду”, а таксама праграмы павышэння кваліфікацыі педработнікаў “Інклюзіўная культура педагога: ад тэорыі да практыкі”.
Паколькі па першай адукацыі Таццяна Васільеўна не настаўнік-дэфектолаг, то гэта, на яе думку, дазваляе ёй не падганяць асаблівых дзяцей пад пэўныя рамкі, а даказваць, што ў іх не абмежаваныя, а бязмежныя магчымасці.
На пасадзе дырэктара Т.В.Жук паставіла перад сабой амбіцыйную задачу — змяніць светапогляд людзей, якія лічаць асоб з інваліднасцю абузай, грэбліва адводзячы ад іх позірк пры сустрэчы. Работу ў ЦКРНіР Таццяна Васільеўна пачала з фарміравання талерантных адносін да дзяцей з АПФР, найперш з боку кіруючых кадраў. Для гэтага была распрацавана мадэль фарміравання інклюзіўнай культуры ў сістэме адукацыі Брэсцкай вобласці, у рамках якой праходзяць спецыяльныя семінары на розныя тэмы, абласныя конкурсы на лепшую рэгіянальную мадэль інклюзіўнай практыкі, творчы інклюзіўны фестываль “Разам мы зможам больш!”, які збірае больш за 400 асаблівых дзяцей з усіх рэгіёнаў Брэстчыны, дабрачынныя навагоднія ёлкі, спартыўна-масавыя і іншыя мерапрыемствы… Іх удзельнікаў аб’ядноўвае вера ў тое, што самая вялікая каштоўнасць — чалавечае жыццё ва ўсіх яго праявах.
Пад кіраўніцтвам Т.В.Жук у рэгіёне праводзіцца сістэмная і мэтанакіраваная работа па своечасовым выяўленні асаблівых дзяцей і аказанні ім кваліфікаванай карэкцыйна-педагагічнай дапамогі. За 15 гадоў ахоп гэтай работай павысіўся з 74% да 100%. На Брэстчыне створана не толькі адзіная сетка ЦКРНіР, якія каардынуюць сістэму спецыяльнай адукацыі ў кожным раёне, але і каманда крэатыўных калег-аднадумцаў — дырэктараў ЦКРНіР.
Дзякуючы намаганням Таццяны Васільеўны, наладжана эфектыўнае ўзаемадзеянне з арганізацыямі аховы здароўя і ўстановамі сацыяльнага абслугоўвання насельніцтва. Так, у рамках сумеснага з абласным упраўленнем аховы здароўя плана на Брэстчыне паспяхова функцыянуе абласная міжведамасная мадэль аказання комплекснай псіхолага-медыка-педагагічнай дапамогі дзецям ранняга ўзросту з АПФР. Акрамя таго, рэалізаваны абласны план міжведамаснага ўзаемадзеяння з абласным камітэтам па працы, занятасці і сацыяльнай абароне насельніцтва па пераходзе выпускнікоў ЦКРНіР у тэрытарыяльныя цэнтры сацыяльнага абслугоўвання насельніцтва.
Па словах Т.В.Жук, вельмі важна не спыняцца на дасягнутым. Уласным прыкладам дырэктар паказвае, што неабходна пастаянна павышаць прафесійны ўзровень. З гэтай мэтай яна не толькі актыўна ўдзельнічае ў міжнародных стажыроўках і профільных канферэнцыях, але і арганізоўвае іх у Брэсце. Сёлета абласны ЦКРНіР стаў членам і пакуль адзіным афіцыйным прадстаўніком нашай краіны ў Міжнароднай федэрацыі “Абілімпікс”. Ва ўзаемадзеянні з Рэспубліканскім інстытутам прафесійнай адукацыі, ПТНУ і ССНУ Брэстчыны гэта дазволіць не толькі істотна павысіць якасць прафарыентацыйнай работы, але і палепшыць грамадскае ўспрыманне прафесійнага патэнцыялу людзей з інваліднасцю і іх удзелу ў сацыяльна-эканамічным жыцці краіны.
Таццяна Васільеўна азнаёмілася з сістэмай работы з асаблівымі дзецьмі ў Расіі, Казахстане, Грузіі, Польшчы, Венгрыі, Швецыі, ЗША… Яна лічыць, што ў сляпым капіраванні чужога вопыту няма неабходнасці. Кожная краіна выбірае свой шлях пабудовы інклюзіўнага грамадства. Для Беларусі прынцыпова важна захаваць нацыянальную сістэму спецыяльнай адукацыі, якая ў сацыяльным і прафесійным плане не саступае па якасці перадавому сусветнаму вопыту і паказвае прыклад іншым.
Дзяліцца сваімі напрацоўкамі і пераймаць чужыя неабходна: гэта дазваляе прыўносіць у практыку лепшыя педагагічныя тэхналогіі і стварае здаровы дух канкурэнцыі. Айчынная сістэма карысная і цікавая тым, што накіравана на дасягненне выніку як у навучанні і атрыманні прафесіі, так і ў далейшым жыццеўладкаванні кожнага асаблівага дзіцяці. На міжнародных канферэнцыях і майстар-класах па фарміраванні інклюзіўнай культуры Таццяна Васільеўна актыўна прапагандуе нацыянальную інклюзіўную палітыку, паказваючы дзяржаўную падтрымку і сацыяльныя гарантыі дзецям з АПФР.
Асобасныя, дзелавыя і прафесійныя якасці, высокі аўтарытэт сярод калег дазволілі Т.В.Жук узначаліць спачатку абласны савет дырэктараў ЦКРНіР, а затым савет кіраўнікоў устаноў спецыяльнай адукацыі Беларусі.
Сёння Таццяна Васільеўна завяршае работу над кандыдацкай дысертацыяй, прысвечанай фарміраванню інклюзіўнай культуры ў суб’ектаў сеткавага ўзаемадзеяння ў працэсе адукацыі дзяцей з інваліднасцю. У планах — адкрыццё на базе ЦКРНіР рэсурснага цэнтра для дзяцей ранняга ўзросту з аўтызмам. Кадравы і матэрыяльна-тэхнічны патэнцыял дазваляе гэта зрабіць.
— Каб нешта атрымалася, трэба рабіць усё з душой, любоўю да людзей і любімай справы, а таксама да сваёй сям’і, дзе ты чэрпаеш сілы і дзе знаходзіш разуменне і падтрымку ва ўсім, цеплыню шчырых узаемаадносін. Але дасягнуты поспех не можа быць выключна асабістым, бо, як вядома, адзін у полі не воін. Выдатны калектыў цэнтра, згуртаваная каманда дырэктараў ЦКРНіР вобласці, падтрымка галоўнага ўпраўлення па адукацыі аблвыканкама, галіновага міністэрства і калег з рэспубліканскага савета кіраўнікоў устаноў спецыяльнай адукацыі — вось аснова поспеху ў вырашэнні актуальных задач спецыяльнай адукацыі, — падсумоўвае выдатнік адукацыі Беларусі Таццяна Васільеўна Жук.
Сяргей ГРЫШКЕВІЧ.
Фота аўтара.
