У гасцёўні рубрыкі “Мая школа” былі пісьменнікі і акцёры, эстрадныя спевакі і мастакі, урачы і спартсмены, але напярэдадні Дня настаўніка мы вырашылі сустрэцца са звычайным настаўнікам звычайнай беларускай школы. Хаця мы крышачку хлусім: з не зусім звычайным…
Знаёмцеся: настаўнік гісторыі сярэдняй школы № 11 Маладзечна пераможца Рэспубліканскага конкурсу прафесійнага майстэрства педагогаў Рэспублікі Беларусь Віктар Эдуардавіч ЖУК.
— Думаю, крыху дзіўна задаваць настаўніку такое пытанне, але ўсё ж, Віктар Эдуардавіч, што для вас школа?
— З пэўнага часу школа для мяне — гэта асаблівы сусвет, у якім я жыву. Я не думаў, што школа калісьці стане часткай майго жыцця. Скажу больш: скончыўшы педагагічны ўніверсітэт, я не быў упэўнены, што стану працаваць у школе. Не было ўпэўненасці, што змагу знайсці паразуменне са школьнікамі, што вытрымаю школьную нагрузку. Увогуле, разнастайных няўпэўненасцей было даволі многа. Пры гэтым яшчэ на практыцы, правёўшы першыя ўрокі, улюбіўся ў саму настаўніцкую працу.
А сёння школа — гэта частка майго жыцця, якую ўжо нельга выкрасліць, і гэта ўжо назаўжды.
— Якім быў першакласнік Віця Жук?
— Як і ўсе тагачасныя дзеці, я ішоў у школу ў белай сарочцы і касцюме. Нас сустракала першая настаўніца — Наталля Веньямінаўна. А мой першы званок празвінеў у тагачаснай Маладзечанскай школе мастацтваў. Я стаў вучнем музычнага класа, дзе вучыўся іграць на флейце, і нічым не выдзяляўся з агульнай масы першакласнікаў — быў такім самым, як і ўсе дзеці. Не так даўно перагартаў свае школьныя дзённікі і прыйшоў да высновы, што я быў не самым руплівым вучнем. У дзённіку ёсць заўвагі, якія зафіксавалі ў гісторыі мае шматлікія свавольствы.
Там, у школе мастацтваў, я вучыўся толькі два класы, а потым перайшоў у іншую школу. Школа, у якой я вучыўся, знаходзіцца ад той, у якой я зараз працую, недалёка і геаграфічна, і па парадкавым нумары: гэта сярэдняя школа № 12 Маладзечна. Там я правучыўся да 9 класа, і, мабыць, таму ў мяне не засталося такіх яркіх уражанняў, якія атрымліваюць, развітваючыся са школай, адзінаццацікласнікі. Апошняга званка, выпускных экзаменаў і світання пасля выпускнога вечара ў мяне не было. Відаць, па гэтай прычыне ў мяне засталіся абрывачныя ўспаміны пра школу.
12-ю ўспамінаю з вялікай цеплынёй — мне там было даволі камфортна вучыцца. У мяне былі вельмі добрыя педагогі, і галоўнае, што я памятаю, — я ніколі не прымушаў сябе ісці ў школу. Са школьных педагогаў асабліва запомніўся настаўнік гісторыі Аляксандр Пятровіч Крэнць. Калі б я мог перанесціся ў школьныя гады, безумоўна, сядзеў бы і занатоўваў прыёмы і метады, якімі ён карыстаўся. Адзінае, што добра памятаю, — мне на ўроках было надзвычай цікава.
Прыхільнасць да гісторыі фарміравалася не толькі і не столькі школай, колькі маім акружэннем. Тут сышлося многае: найперш тое, што мая старэйшая сястра таксама гісторык (больш правільна будзе сказаць, канечне, што таксама гісторык — я); па-другое, немалую ролю адыграла маё захапленне гістарычнай рэканструкцыяй. Пэўны час я вагаўся, выбраць гісторыю ў яе акадэмічным, навуковым фармаце ці педагагічны напрамак. Выбар у бок практычнага выкладання лічу абсалютна правільным і ніколькі не шкадую аб гэтым.
Педагагічная дзейнасць, работа ў школе не для кожнага. Мой сябар, напрыклад, мэтанакіравана ішоў на гістфак БДУ, зараз працуе навуковым супрацоўнікам у Акадэміі навук і не ўяўляе сябе ў школе. А я ніколі б не змог цэлы сезон сядзець на археалагічных раскопках у далечыні ад людзей, хаця некалькі разоў на год выязджаю на раскопкі ў якасці валанцёра.
— Якія з прадметаў не даваліся?
— Не сябраваў я з дакладнымі навукамі — матэматыкай, фізікай, хіміяй. Нягледзячы на тое, што ў школе былі вельмі моцныя настаўнікі па гэтых прадметах, не ляжала ў мяне да іх душа. Відаць, мяне выключна гуманітарны склад розуму…
Па іроніі лёсу, у ліцэі вучыўся ў групе з паглыбленым вывучэннем матэматыкі. Зразумела, патрабаванні былі больш высокія, чым у школе, і мне прыйшлося ўзнаўляць недахопы ў матэматычных ведах, штудзіруючы школьны курс ледзь не з 8 класа. У выніку матэматыку і іншыя дакладныя навукі я вывучыў — жыццё прымусіла. (Смяецца.) А літаратура, мовы, гісторыя былі маімі любімымі прадметамі.
Класныя кіраўнікі ў нас мяняліся. Спачатку была Алена Піліпаўна Квач, потым яе замяніла Вольга Міхайлаўна Вайцяховіч, якая давяла нас да 9 класа (ведаю, што зараз яна працуе за мяжой настаўніцай пачатковых класаў). Цікава тое, што і Алена Піліпаўна, і Вольга Міхайлаўна выкладалі беларускую мову і літаратуру.
Зараз я сам з’яўляюся класным кіраўніком 11 класа. Таму апошнія некалькі гадоў пільна сачу, як праходзяць выпускныя лінейкі і вечары, бо трэба ж і самім зрабіць нешта незвычайнае і адметнае. Але наколькі кранальна глядзець, як, здавалася б, на першы погляд упэўненыя ў сабе адзінаццацікласнікі, паддаючыся эмоцыям, ледзь стрымліваюць слёзы, развітваючыся са школай! Канечне, гэтыя эмоцыі добра было б адчуць вучнем, але так склаліся абставіны, што мне прыйдзецца ўпершыню перажываць іх ужо дарослым. Будзем разам з вучнямі ствараць нешта яскравае і незабыўнае, бо не сакрэт, што кожны наступны выпуск хоча ў нечым пераўзысці папярэдні. І мы пастараемся, каб гэта было самае лепшае свята.
— Вы настройваеце сябе і вучняў на найвышэйшы вынік. Па сутнасці, вы перфекцыяніст?
— У значнай ступені гэта так. Я лічу, што, калі нешта не будзе зроблена, як трэба, яно не будзе зроблена ўвогуле. Але гэта не азначае, што павінна быль лепш, чым ва ўсіх. Я арыентуюся на свае ўласныя крытэрыі. Напрыклад, пакуль я не адпрацую план урока да дробязей, пакуль не пралічу ўсе нюансы, не магу перайсці да наступнага ўрока. Рыхтуючы заданне для работы, напрыклад, з інтэрактыўнай дошкай, магу завіснуць на адным прыкладзе і буду працаваць, пакуль не давяду яго да дасканаласці. Зараз, з цягам часу, рыхтавацца стала крыху прасцей. А раней я мог дасканала прадумаць першыя этапы ўрока — актуалізацыю, матывацыю, мэтавызначэнне, а потым ужо ў класе прыходзілася імправізаваць, калі справа даходзіла да вывучэння новага матэрыялу. Неаднойчы імправізацыі атрымоўваліся нашмат лепшымі, чым вывераны да дробязей урок, але вопыт паказаў, што кожная імправізацыя, як кажуць, павінна быць добра падрыхтавана. А вось калі нешта на ўроку не атрымлівалася, за гэтым ішоў дастаткова доўгі этап рэфлексіі і самакапання. Так ужо я ўстроены, што буду працаваць да таго часу, пакуль не атрымаецца тое, што было задумана, і пакуль я сам не выпраўлю свае памылкі.
Нават працуючы на будоўлі (а было ў маім жыцці і такое), я мог гадзінамі стая ць каля сцяны, выводзячы яе, імкнучыся, каб усё было прыгожа, у той час як мае калегі працавалі на выкананне плана часам на шкоду якасці.
У школе таксама высокі тэмп, гонка за вынікамі, але тут мой перфекцыянізм упісваецца ў тэмп, які задае школьная праграма і жыццё ўвогуле.
— У школах часта бывае так, што прадмету, які выкладае класны кіраўнік, удзяляецца менш увагі. Ці даводзіцца вам на ўроках вырашаць пытанні класнага кіраўніцтва?
— Зараз я з’яўляюся класным кіраўніком 11 класа, і класныя справы да ўрокаў ніякага дачынення не маюць. Для мяне заўсёды існуе дакладная мяжа паміж мной як прадметнікам і як класным кіраўніком. Я прыходжу да свайго класа менавіта на ўрок гісторыі. Усё астатняе — па-за яго межамі.
— Вашы вучні лічаць вас строгім ці добрым настаўнікам?
— Пра гэта лепш спытаць у іх. Але, на маю думку, я для іх больш добры, чым строгі. Чаму? Заўсёды даю магчымасць выправіць дрэнную адзнаку. Імкнуся на ўроках стварыць камфортную працоўную атмасферу, не стараюся ўзвысіцца над імі і стаць для іх ісцінай у канчатковай інстанцыі. Яшчэ ў пачатку ХІХ стагоддзя Дыстэрвег казаў, што дрэнны настаўнік падае вучням ісціну, а добры — вучыць яе знаходзіць. І я імкнуся, каб яны менавіта знаходзілі ісціну. Канечне, часам гэта дастаткова складана, але я ўпэўнены, што тыя якасці, якія яны набудуць у працэсе самастойнага пошуку інфармацыі, яе крытычнага аналізу і асэнсавання, спатрэбяцца ім у далейшым самастойным жыцці.
У той жа час лічу, што я патрабавальны настаўнік. Быў такі цікавы выпадак. 14 лютага, на Дзень Святога Валянціна, у нас, як і шмат дзе ў школах, стаялі паштовыя скрыні для валянцінак. Я таксама падпісаў валянцінку свайму класу. Напісаў словамі Шэкспіра: “Моя любовь слепа и всё простить готова…” А потым дадаў свае словы: “Кроме невыученного домашнего задания”.
Што тычыцца стасункаў з маімі вучнямі, то яны, на маю думку, дастаткова сяброўскія, але не панібрацкія. Я не імкнуся ўзвесці сцяну паміж намі, а, наадварот, раблю ўсё, каб пабудаваць нармальныя чалавечыя зносіны, якія асноўваюцца на ўзаемаразуменні.
— Калі вы яшчэ са школы цікавіліся гісторыяй, чаму пасля 9 класа накіраваліся ў будаўнічы ліцэй?
— У кожнага падлетка наступае час, калі антаганізм у яго свядомасці ўзрастае. Хочацца быць самастойным. І я вельмі добра разумеў, што, адвучыўшыся 11 класаў і паступіўшы на бюджэт на дзённае аддзяленне, не змагу быць самастойным на студэнцкую стыпендыю. А што тычыцца прафесіі, то яна ніколі лішняй не бывае.
Менавіта таму, каб не залежаць ад бацькоў, я вырашыў спачатку атрымаць прафесію, а потым завочна скончыць ВНУ.
У ліцэі я атрымаў спецыяльнасць аддзелачніка і пайшоў працаваць. Я люблю нешта ствараць, і будоўля дазваляе гэта рабіць. Гэта таксама ў нечым творчасць, але тое, як я ўяўляў будаўнічы працэс і што я ўбачыў на самай справе, рэзка адрознівалася. Патрабавалася выконваць работу вельмі хутка, часта за кошт пагаршэння якасці, а мне хацелася зрабіць з кожнай выкананай мной работы шэдэўр. Пакуль вучыўся ва ўніверсітэце, на будоўлі працаваў у асноўным дзеля таго, каб былі сродкі для існавання. Пры гэтым, праходзячы службу ў арміі, для сябе вырашыў, што, атрымаўшы вышэйшую адукацыю, на будоўлю больш не вярнуся.
— Ідучы па горадзе, не ўспамінаеце тыя аб’екты, дзе працавалі?
— Я абсалютна не саромеюся таго, што маю рабочую прафесію і некаторы час працаваў на будоўлі. Гэта этап майго жыцця, які даў мне многа вопыту. Ідучы па горадзе, бываючы ў вёсках, дзе мы таксама працавалі, з гонарам магу сказаць: да гэтага аб’екта я таксама прыклаў сваю руку. (Смяецца.)
— Але цяга да гісторыі ўсё ж перамагла?
— Пасля заканчэння ліцэя абсалютна натуральна паўстала пытанне, у якім напрамку працягваць навучанне. Варыянтаў было нямнога: або вышэйшая навучальная ўстанова інжынерна-будаўнічага профілю, або тое, да чаго ляжала душа, — гісторыя.
На апошнім курсе наш ліцэйскі выкладчык матэматыкі пацікавіўся, куды я пайду далей. Я расказаў пра свае ваганні. Яго адказ быў літаральна такі: “Ты будзеш дурнем, калі не пойдзеш на гістарычны факультэт”. Узважыўшы ўсе “за” і “супраць”, я вырашыў звязаць свой лёс з тым, да чаго ляжала душа, адкінуўшы ўбок меркантыльныя інтарэсы.
— Хто з універсітэцкіх педагогаў аказаў на вас уплыў? Ці ёсць у вас узор настаўніка?
— Ні ў школе, ні ва ўніверсітэце ў мяне не было такога чалавека, да якога я хацеў бы быць падобны. Увогуле, лічу, што не варта выбіраць сабе куміра і імкнуцца быць падобным да яго. Трэба самому будаваць сябе і быць унікальным. Ва ўніверсітэце было многа цікавых выкладчыкаў, на іх лекцыях не хацелася спаць, але я не імкнуўся да падабенства.
На жаль, многія прадметы прайшлі паскораным курсам. Я не лічу сябе добрым тэарэтыкам, таму што ўсе веды, не замацаваныя практыкай, вельмі хутка растварыліся, мне потым шмат прыйшлося аднаўляць. А тое, што прыйшло праз практычнае замацаванне, закладвае твой педагагічны фундамент.
Я не лічу, што мой фундамент як педагога поўнасцю сфарміраваўся. Ён зараз, калі гаварыць будаўнічымі тэрмінамі, на стадыі выкапанага катлавана, у які пачынаюць закладаць бетон, які з часам, спадзяюся, стане моцным падмуркам маёй педагагічнай практыкі.
Калі ўзважыць маю тэорыю і практыку, тэорыя будзе складаць недзе каля 20%. Усё астатняе — практычны вопыт.
— Калісьці пачуў жартоўнае выказванне: “Не веру ў каханне з першага погляду, замагільнае жыццё і завочнае навучанне”. Вы ў завочнае навучанне верыце?
— Тут усё залежыць ад самога завочніка. Канечне, яму зробяць загрузку тэарэтычнай інфармацыяй, але калі ён не захоча гэтую інфармацыю прыняць, засвоіць і замацаваць, то нічога ў яго не атрымаецца. Калі ў чалавека няма адчування неабходнасці гэтых ведаў, навучыць яго немагчыма. Не сакрэт, што многія ідуць вучыццца на завочнае аддзяленне, каб атрымаць дыплом і ўладкавацца на работу па іншай спецыяльнасці.
Пакуль вучыўся ва ўніверсітэце, сам да канца не ведаў, ці змагу працаваць у школе. Асэнсаванне ўласных магчымасцей прыйшло толькі падчас педагагічнай практыкі, якую я праходзіў у Маладзечанскай гімназіі–каледжы мастацтваў.
— Чаму не пайшлі на практыку ў сваю родную 12-ю школу?
— Мне хацелася працаваць сярод настаўнікаў, якіх я не ведаў і якія не ведалі мяне. Хацелася новых уражанняў. Педагагічную практыку адпрацаваў ад званка да званка: не было нават ніякіх спроб што-небудзь скараціць ці прафілоніць. І я вельмі ўдзячны майму кіраўніку педпрактыкі Людміле Канстанцінаўне Лагуцёнак (яна ў свой час вучыла маю сястру), якая дала мне магчымасць цалкам рэалізаваць сябе на практыцы. Яна дала поўны карт-бланш: “У цябе ёсць гадзіны, я змагу дапамагчы з матэрыяламі — толькі працуй”.
— Як праходзіла ваша інтэграцыя ў педагагічны калектыў школы?
— Атрымаўшы дыплом, я прыйшоў у аддзел адукацыі і сказаў, што хачу працаваць у школе. Але на той момант вакансій настаўніка гісторыі не было, і мне прапанавалі ўладкавацца метадыстам у сектар аховы дзяцінства. У мяне не было ніякага ўяўлення пра тое, чым павінен займацца спецыяліст на маёй пасадзе, таму першыя тыдні я толькі і рабіў тое, што вывучаў Кодэкс аб шлюбе і сям’і і Дэкрэт прэзідэнта № 18. Потым уцягнуўся ў работу, стаў наведваць сем’і, працаваць з дакументамі. Я ўвогуле вельмі цяжка мяняю звыклыя ўмовы на нешта новае, таму для мяне працэс акліматызацыі на новым месцы праходзіць даволі доўга. Я ўжо амаль асвоіўся на новым месцы — і раптам у лістападзе ў 11-ю школу Маладзечна тэрмінова спатрэбіўся настаўнік гісторыі.
Увогуле, я спачатку хацеў уладкавацца на няпоўную стаўку, каб паступова ўцягнуцца ў школьнае жыццё і яшчэ раз праверыць правільнасць свайго выбару. А тут — адразу паўтары стаўкі і класнае кіраўніцтва (бо пасля завочнага аддзялення і службы ў арміі ў мяне ўжо статусу маладога спецыяліста не было)! У мяне на развагі было ўсяго некалькі дзён, і з новага тыдня я ўжо пачаў працаваць настаўнікам гісторыі ў 11-й школе.
У мяне былі 5-я, 6-я, 7-я і (самае страшнае!) 11 класы. Я баяўся, што 11 клас за гады навучання прызвычаіўся да старога настаўніка і мог мяне проста не ўспрыняць, да таго ж ім усім гісторыя была не вельмі патрэбная, бо ўсе планавалі здаваць экзамены па іншых прадметах.
Працэс адаптацыі быў нечакана хуткім, але некаторыя калегі кажуць, што я ўліўся ў калектыў амаль адразу. Я не саромеўся задаваць пытанні і распытваць пра тое, што мне было незразумела (а мне шмат было незразумела), ісці да дырэктара і завуча з пытаннямі, якія мяне цікавілі. І я зараз вельмі ўдзячны намесніку дырэктара па вучэбнай рабоце Галіне Пятроўне Пішчык і сваім калегам за тое, што яны знаходзілі магчымасць даваць адказы на ўсе мае пытанні.
Канечне, спачатку было вельмі цяжка рыхтавацца да ўрокаў: сядзеў па начах, пішучы падрабязныя канспекты, пераварочваючы ўвесь універсітэцкі тэарэтычны матэрыял, імкнуўся знайсці нешта цікавае да кожнага ўрока. Мне было складана, не валодаючы, як мне здавалася, дастатковым узроўнем тэарэтычнай педагагічнай падрыхтоўкі, знайсці ідэальную мадэль урока (а ці існуе яна ўвогуле?).
Работа ў школе — гэта бесперапынны працэс пошуку сябе, пошуку неабходнай формы ўрока, паразумення з вучнямі.
— Ніколі не адчувалі дрыжыкі ў каленях, калі ўпершыню ўваходзілі ў новы клас?
— Калі я заходзіў у клас, у мяне ніколі не было страху, боязі ці дрыжыкаў у каленях. Нават на конкурсе самым лёгкім этапам для мяне быў урок у незнаёмым класе. Мандраж быў толькі перад урокам. Празвінеў званок — і ўсё як рукой зняло. І будучым канкурсантам гэтага баяцца таксама не варта: гэта адзінае мерапрыемства конкурсу, дзе ты застаешся ў сваёй талерцы. Што мяняецца? Нічога: тыя ж 45 хвілін, тыя ж дзеці (збольшага, усе дзеці аднолькавыя, але і розныя адначасова), той самы ўрок. А вось астатнія этапы — і каманднае самапрадстаўленне на сцэне, і прэс-канферэнцыя ў суперфінале, і майстар-класы — усё гэта было нязвыкла, а на ўроку, хай і ў незнаёмым класе, ты — настаўнік, ты займаешся звыклай для цябе справай.
Прыйшоўшы ў школу, я не стаў разглядаць свой малады ўзрост як недахоп. Я лічу, што гэта каласальная перавага: у вучняў няма стэрэатыпаў наконт настаўніка, а ў настаўніка — наконт вучняў. Я адразу ўключыўся ў жыццё класнага калектыву. Гэтаму вельмі паспрыяла тое, што літаральна ў першыя тыдні мы з класам згулялі ў футбол. Канечне, адносіны адразу сталі іншымі… (“Ого, наш класны гуляе ў футбол!”) Потым былі сумесныя паходы, пажарожжы. А калі, здаралася, узнікалі канфліктныя сітуацыі (а без іх ніяк, бо школа — гэта жыццё ў мініяцюры, дзе ты з кожным класам пражываеш яго нанова), імкнуўся спакойна, без перагібаў і мітусні ліквідаваць на пачатковым этапе: даваў спакойна выказацца класу, затым выказваў свой пункт погляду, імкнучыся наладзіць паразуменне канфліктуючых бакоў.
Сёння шмат хто скардзіцца, што і пакаленне не тое, і чытаюць яны мала, і гаджэтамі захоплены. Калі ўсё звальваць на адрозненні пакаленняў і розніцу ва ўзросце, канфлікт не вырашыцца, а з кожным годам будзе нарастаць. Дзяцей трэба разумець, тады яны будуць разумець дарослых.
— Вашы хобі таксама звязаны з гісторыяй. Раскажыце, калі ласка, падрабязней пра вашы захапленні.
— У мяне два галоўныя захапленні: гістарычная рэканструкцыя і археалогія. Хаця я лічу сябе чалавекам, які вельмі лёгка нечым захапляецца, у мяне многа цікавых заняткаў, у якіх магу сябе рэалізаваць. Знаходзячы, што мне па душы, не магу адмовіцца ад старых захапленняў, таму ў мяне назапашваецца ўсё больш і больш новага. Адно з апошніх новых захапленняў — заняткі кікбоксінгам і тайскім боксам. У той жа час я не магу са свайго жыцця выкінуць захапленне футболам, археалогіяй і гістарычнай рэканструкцыяй, якой прысвяціў ужо больш як дванаццаць гадоў.
Быў перыяд, калі мне захацелася адпачыць ад даспехаў, турніраў, бугуртаў, але праз некаторы час я з новымі сіламі ўзяўся за старое захапленне: стаў збіраць новы грамадзянскі і ваенны касцюм сярэдзіны XIV стагоддзя, стаў часцей выязджаць на тэматычныя фэсты. Захапленне стала больш сур’ёзным. Сёння гэта не проста хобі, а сфера навуковых інтарэсаў. Мала проста аднавіць нейкі вобраз па ілюстрацыях. Для мяне як гісторыка ў гістарычнай рэканструкцыі важны сам працэс — няспешная і карпатлівая праца над узнаўленнем матэрыяльнай культуры Сярэднявечча. Прыходзіцца працаваць з разнастайнымі крыніцамі: гэта і артэфакты, і фрэскавы жывапіс, і кніжная мініяцюра, і тэкставыя апісанні. Аднак важна не проста, напрыклад, вырабіць аналаг сярэднявечнага артэфакта, але і выпрабаваць яго на практыцы.
Не варта займацца пустым назапашваннем гістарычных рэчаў. Для мяне цікава не столькі сама рэч, колькі яе выкарыстанне ў створаных аўтэнтычных умовах. Я даўно вызначыў для свайго захаплення аптымальны фармат — “жывая гісторыя”, — калі знойдзеныя ў гістарычных крыніцах і вырабленыя намі рэчы выпрабоўваюцца на практыцы: гэта і жыццё ва ўмовах паходнага ваеннага лагера, і раскладанне вогнішча пры дапамозе крэсіва, і прыгатаванне ежы па сярэднявечных рэцэптах, і аднаўленне тэхнікі вядзення ваенных дзеянняў і інш. Увогуле, гістарычная рэканструкцыя дае глебу для вельмі шырокай рэалізацыі сваіх магчымасцей. А вось ваенна-гістарычныя фестывалі турыстычнага фармату для мяне амаль страцілі цікавасць.
Яшчэ адно маё захапленне — гэта падарожжы. Тое, што ніколі не атрымаецца адняць у чалавека — гэта яго ўражанні. І такія ўражанні мне даюць новыя гарады і краіны, таму большую частку сваіх матэрыяльных рэсурсаў стараюся адкладваць на падарожжы.
— Якое ваша падарожжа самае запамінальнае?
— Безумоўна, гэта была паездка ў Парыж. Парыж трэба ўбачыць і жыць далей. Але жыццё пасля ўбачанага ўжо не будзе ранейшым. Ва ўсіх рознае ўспрыманне гэтага горада. Я адчуваў яго не як звычайны турыст. Для мяне Парыж быў не стэрэатыпны, а гістарычны і літаратурны. Я не чакаў ад яго бруднай Сены і эмігрантаў, таму і атрымаў тыя ўражанні, за якімі ехаў. Самымі запамінальнымі ў Парыжы былі менавіта тыя 9 гадзін самастойнага часу, за якія пры дапамозе GPS-навігатара я пабываў у тых месцах, якія для сябе запланаваў.
— У чым былі асаблівасці вашага сямейнага выхавання?
— Мяне выхоўвалі даволі строга, асабліва не патураючы, але пры гэтым у сям’і заўсёды была любоў. Я вельмі люблю сваіх бацькоў і не памятаю, каб у нас з імі былі нейкія сур’ёзныя канфлікты. Часам гляджу на сваіх школьнікаў і на іх антаганістычную накіраванасць да ўсяго сусвету і заўважаю, што яны дастаткова часта не могуць знайсці агульнай мовы са сваімі бацькамі. Я заўсёды імкнуўся да паразумення з бацькамі. Думаю, у мяне гэта атрымлівалася.
Магчыма, што на гэта паўплывала адсутнасць той колькасці матэрыяльных даброт, якія ёсць у сённяшніх дзяцей. Маімі захапленнямі былі дваровыя гульні ў квадраты ці казакоў. Калі я хацеў пагрузіцца ў казачны, фантастычны свет, не гуляў у камп’ютарныя гульні (камп’ютар з’явіўся ў мяне, калі я вучыўся ва ўніверсітэце), а чытаў кнігі, і мне гэтага цалкам хапала. Прычым чытанне было запойным, нават з ліхтарыкам пад коўдрай, калі бацькі забаранялі чытаць уначы.
Праводзячы параўнанні і разважаючы, чаму сённяшнія дзеці зусім іншыя, заўважаеш, што гэта абсалютна лагічна. Яны проста іншыя, не такія, як мінулыя пакаленні. І было б вельмі дзіўна, калі б яны выраслі такімі, як мы, у сённяшніх умовах, у сённяшнім асяроддзі, пры сённяшнім узроўні развіцця тэхналогій.
— Сённяшнія падлеткі з’яўляюцца актыўнымі карыстальнікамі інтэрнэту. Шмат хто абвінавачвае іх у адсутнасці жадання чытаць. Як вы ставіцеся да сацыяльных сетак і як, на вашу думку, можна заахвоціць дзяцей да чытання?
— Я таксама вяду дастаткова актыўнае інтэрнэт-жыццё, маю зносіны са сваімі вучнямі ў сацыяльных сетках, бо прытрымліваюся думкі: калі з нейкай з’явай мы не можам змагацца, трэба яе выкарыстаць дзеля добрай справы. Калі нешта не паспею сказаць дзецям у школе, напрыклад, магу даслаць ім паведамленне ў сацыяльных сетках ці даць спасылкі на патрэбныя ім рэсурсы для пазакласнай работы ці для пашырэння кругагляду.
Галоўнае на гэты момант не адвучыць дзяцей карыстацца інтэрнэтам, а навучыць іх ім карыстацца правільна: яны не ставяцца крытычна да інфармацыі, размешчанай у сусветным павуцінні, не правяраюць яе на дакладнасць і якас ць. А як прывучыць дзяцей чытаць? Толькі сваім уласным прыкладам.
Час ад часу мы з вучнямі абменьваемся кнігамі. Яны часта прыносяць мне кнігі, якіх я ў жыцці не чытаў і, можа быць, ніколі не дайшоў бы да іх. У мінулым годзе я звярнуў увагу на тое, што мае вучні ў сваіх практыкумах па грамадазнаўстве спасылаюцца на такіх складаных нават для дарослага чалавека аўтараў, як Ж.-П.Сартр ці А.Камю. Прычым гэта была не проста бравада ці папулісцкія цытаты, а глыбока асэнсаванае разуменне іх твораў. Быў уражаны, калі ў абмен на Рэмарка і Сэлінджара адна дзяўчына прынесла Сартра і Коба Абэ.
— Ці памянялася нешта ў адносінах калег і дзяцей да вас пасля перамогі ў конкурсе “Настаўнік года”?
— Дзеці (і я ім вельмі ўдзячны за гэта) былі адзінымі людзьмі, хто не бачыў ува мне пераможца конкурсу. Для іх я застаўся проста настаўнікам гісторыі і класным кіраўніком. Так, безумоўна, яны парадаваліся за мяне і павіншавалі з перамогай, але на наступны дзень мы прыйшлі разам на ўрок і сталі працаваць далей. Гэта было для мяне вельмі важна.
Адносіны з калегамі таксама не памяняліся. Конкурс скончыўся — працуем далей. Мы ўсе, няхай і рознымі сцежкамі, крочым у адным напрамку, імкнёмся да адной мэты — выхаваць ЧАЛАВЕКА. Да таго ж, у нашай школе сабраўся выдатны педагагічны калектыў.
— Калі б вам зноў прапанавалі прайсці праз конкурс, паўдзельнічалі б?
— Сумна жыць без прыгод. А конкурс — гэта тая яшчэ прыгода. Дарэчы, конкурс для мяне не скончыўся. Ён працягваецца ў рамках дзейнасці рэспубліканскага клуба “Крыштальны журавель”. Кожны метадычны выезд клуба — гэта конкурсная праграма ў мініяцюры. І ўрок у незнаёмым класе, і майстар-клас, і кароткае самапрадстаўленне — усё гэта дае магчымасць нанова перажыць усе тыя эмоцыі і пачуцці, якія ты некалі пазнаў і ў якіх, праз пэўны час, зноўку адчуваеш вострую неабходнасць. Гэта пастаянны выклік сабе. Акрамя гэтага, метадычныя выезды — магчымасць папрысутнічаць на ўроках у лепшых педагогаў краіны, што, безумоўна, дае каштоўны вопыт і натхняе на дасягненне новых вяршынь.
Трэба разумець, што пераможца конкурсу “Настаўнік года” — гэта не самы лепшы настаўнік краіны. У Беларусі тысячы настаўнікаў робяць сваю работу не горш і нават лепш за мяне. Гэта конкурс, дзе ёсць пераможцы, але няма тых, хто атрымаў паражэнне… Магчыма зараз, у гэтую хвіліну, дзе-небудзь у невялікай вясковай школцы праводзіць свой урок звычайны беларускі настаўнік, цудоўна і па-майстэрску працуючы з дзецьмі, для якіх ён быў, ёсць і будзе па-сапраўднаму лепшым.
Гутарыў Уладзімір ФАЛАЛЕЕЎ.
Фота з асабістага архіва Віктара ЖУКА.
