Нетрадыцыйныя метады ў рабоце настаўніка-дэфектолага з навучэнцамі з асаблівасцямі псіхафізічнага развіцця шляхам уздзеяння ароматэрапіі і музыкатэрапіі належаць да ліку эфектыўных сродкаў карэкцыі, якія ўсё часцей выкарыстоўваюцца ў рабоце настаўнікаў-дэфектолагаў і дапамагаюць дасягненню максімальна магчымых поспехаў у пераадоленні маўленчых цяжкасцей і асаблівасцей у развіцці дзяцей школьнага ўзросту. Альтэрнатыўныя метады і прыёмы дапамагаюць арганізаваць заняткі найбольш цікава і разнастайна.
Народны вопыт і даследаванні вучоных даказалі, што пахі здольны кіраваць настроем і працаздольнасцю. Яны выклікаюць у людзей тыя ці іншыя неўсвядомленыя жаданні, а таму могуць не толькі ўплываць на наша жыццё ў цэлым, але і кіраваць паводзінамі праз падсвядомасць. З дапамогай раслінных духмяных маслаў можна зняць стрэс, стомленасць, апатыю або пераўзбуджэнне, палепшыць настрой. Яны змяншаюць раздражняльнасць, павышаюць працаздольнасць, увагу, дакладнасць выканання заданняў. Аднак, перш чым пачаць выкарыстанне ароматэрапіі, трэба авалодаць неабходнымі ведамі. Трэба высветліць у бацькоў, ці няма алергіі ў дзіцяці на якія-небудзь пахі. Абавязковай умовай для выкарыстання эфірных маслаў 
з’яўляецца індывідуальная нюхальная ацэнка: пах павінен быць прыемным, не выклікаць раздражнення слізістых абалонак носа і дыхальных шляхоў. Для тэсціравання нанясіце 1 кроплю эфірнага масла на ліст паперы, і няхай дзіця ўдыхне пах некалькі разоў. Ацаніце стан дзіцяці на працягу 10—20 хвілін. Калі ўсё добра — можна прымяняць. Каб праверыць дзеянне араматычнага масла, неабходна некалькі кропель уцерці ў скроні і ў вобласць шчытападобнай залозы. Пры станоўчай рэакцыі надыходзіць прыемнае пачуццё расслаблення мышцаў.
Маслы я выкарыстоўваю на вучэбных занятках па рускай мове, для карэкцыі парушэнняў пісьмовай мовы і г.д. Станоўчы эфект дае араматычнае масла “Лімон”. Японскімі вучонымі даказана, што пры павелічэнні яго канцэнтрацыі ў паветры змяншаецца колькасць памылак у пісьмовых работах навучэнцаў. З гэтай мэтай можна выкарыстоўваць і маслы “Лаванда”, “Язмін” — тое, што больш падабаецца дзецям па паху. Масла “Грэйпфрут” спрыяе аднаўленню энергетычнага ўзроўню пры фізічнай стомленасці, яго можна выкарыстоўваць у навучэнцаў пасля ўрока фізкультуры. Таксама гэтае масла павышае разумовую актыўнасць, канцэнтрацыю ўвагі, настрой. Масла “Мята” выкарыстоўваю на апошніх вучэбных занятках або карэкцыйных занятках, якія праводжу пасля абеду для аднаўлення сіл, яснасці думкі, паляпшэння памяці. Таксама гэтае масла можна выкарыстоўваць пры эпідэміі грыпу для дэзынфекцыі памяшкання. Масла “Мандарын” дапамагае дзецям пры ператамленні. Яго добра выкарыстоўваць у канцы чвэрці, калі навучэнцы стаміліся ад вучэбнай нагрузкі. Гэтае масла можна выкарыстоўваць дзецям, у якіх назіраецца сіндром дэфіцыту ўвагі і гіперактыўнасць (СДУГ), таму што яно добра канцэнтруе ўвагу, узмацняе разумовую дзейнасць. Ароматэрапію я выкарыстоўваю на фізкультурных хвілінках, куды ўключаны прыёмы дыхальнай гімнастыкі.
Эфірнае масла трэба разводзіць з вадой у неабходнай прапорцыі: 1 сталовая лыжка на 2 кроплі масла.
Для таго каб практыкаваць ароматэрапію, неабходна мець араматычную лямпу (іншая назва — пахучая лямпа) і свечкі для аромалямпы.
Нароўні з ароматэрапіяй на вучэбных і карэкцыйных занятках таксама прымяняю музыкатэрапію.
Як паказала практыка, музыкатэрапія:
– стварае станоўчы эмацыянальны фон у навучэнцаў (зняцце фактару трывожнасці, няўпэўненасці);
– стымулюе рухальныя функцыі;
– спрыяе развіццю і карэкцыі сенсорных працэсаў (адчування, успрымання, уяўлення) і сенсорных здольнасцей;
– развівае дыхальную сістэму;
– развівае артыкуляцыйны апарат;
– растарможвае маўленчую функцыю.
Музыка ў стылі барока паляпшае памяць (запамінанне новых і замежных слоў, вершаў). Яна супакойвае і мабілізуе механізмы памяці.
Музыка Моцарта або Вівальдзі дапамагае канцэнтравацца на працягу вялікага перыяду. “Да Элізы” Бетховена, “Маленькая начная серэнада” Моцарта расслабляюць і супакойваюць. Павольная частка п’ес Гендэля, Баха або Вівальдзі дапаможа запомніць тэкст. Музыка Баха, Гендэля паляпшае лагічнае мысленне і павышае матэматычныя здольнасці. Гукі прыроды “Дождж, навальніца”, “Мора”, “Мары”, “Дыханне вясны” знімаюць стрэс, павышаюць жыццёвы тонус і імунітэт, напаўняюць аптымізмам.
На занятках я выкарыстоўваю наступныя прыёмы:
— праслухоўванне музычных твораў;
— рытмічныя рухі пад музыку (фізкультурныя хвілінкі);
— спалучэнне музыкі з работай па развіцці ручнога праксісу;
— прапяванне чыстагаворак пад музычнае суправаджэнне.
Пры выкарыстанні музыкатэрапіі неабходна прытрымлівацца наступных правіл:
— працягласць праслухоўвання павінна складаць не больш за 10 хвілін на працягу ўсіх заняткаў;
— на занятках лепш за ўсё выкарыстоўваць адзін музычны твор. (У гукавыя кампазіцыі я ўключаю розныя элементы: прыродныя гукі, класічную і народную музыку, рэлаксацыйную музыку.)
Варта адзначыць, што ў выніку прымянення ароматэрапіі і музыкатэрапіі ў дзяцей з псіхафізічнымі асаблівасцямі паляпшаецца канцэнтрацыя ўвагі, што дазваляе хутчэй і больш якасна запамінаць тэксты; развіваецца артыкуляцыйная маторыка і маўленчая дзейнасць, што дазваляе палепшыць вербальныя і невербальныя камунікатыўныя навыкі; знімаецца агрэсія, паніжаецца ўзровень трывожнасці; развіваецца агульная маторыка і каардынацыя навучэнцаў; паляпшаецца агульнае самаадчуванне; павышаецца працаздольнасць, настрой, упэўненасць у сабе.
Лілія АГРЫЗКА,
настаўнік-дэфектолаг сярэдняй школы № 42 Віцебска.
