Кафедра “Трактары” аўтатрактарнага факультэта — адно з самых буйных падраздзяленняў Беларускага нацыянальнага тэхнічнага ўніверсітэта. Яе значнасць праяўляецца не толькі ў колькасці спецыяльнасцей, па якіх вядзецца падрыхтоўка, але і ў многіх гадах дзейнасці. І гісторыю кафедры з амаль 70-гадовым лёсам нельга ўявіць без прафесійнага шляху яе загадчыка Уладзіміра Байкова і яго сямейнай дынастыі, цесна звязанай з універсітэтам.
Пачынаеш у даводзь да канца
Уладзімір Байкоў вырас у сям’і трактарабудаўнікоў. Бацька Пётр Іванавіч і маці Iраiда Рыгораўна — інжынеры Мінскага трактарнага завода — прыехалі ў Мінск падчас будаўніцтва прадпрыемства. Таму размовы, звязаныя з галіной, дома не спыняліся: трактарабудаўнічыя пытанні бацькі абмяркоўвалі паміж сабой, а таксама ў тэлефонных размовах з калегамі.
— У той час сем’і жылі больш адкрыта, існаваў пастаянны абмен меркаваннямі. Інжынеры часта хадзілі адно да аднаго ў госці. Таму я заўсёды ведаў пра найноўшыя распрацоўкі, палепшаныя мадэлі трактароў і праблемы, з якімі сутыкаюцца на вытворчасці, — расказвае Уладзімір Пятровіч. — Памятаю, як бацька расказваў пра зборку першых “Беларусаў”. Мы часта хадзілі на святочныя дэманстрацыі, дзе МТЗ меў сваю калону. Перад вачыма мяняліся сцягі завода і мадэлі трактароў. А дома было шмат канструктараў з пласцінкамі, гайкамі, шрубкамі, якія мы збіралі з братам. Усё гэта, безумоўна, паўплывала на мяне.
Прафесар любіць успамінаць гісторыю, пасля якой стала відавочнай яго цяга да тэхнікі. У госці да Байковых аднойчы прыехаў стрыечны брат бацькі, які прывёз з сабой баян. Як толькі інструмент аказаўся па-за наглядам дарослых, хлапчуку захацелася патузаць мяхі, зразумець, як ён працуе. Бацькі падумалі, што ў сына — схільнасці да музыкі і аддалі яго ў школу з музычным ухілам. Праўда, праз некаторы час стала зразумела, што малога цікавіў не сам музычны інструмент, а нябачаная дагэтуль тэхніка. Аднак за гады заняткаў на баяне хлопец вынес важны ўрок: калі пачынаеш нешта рабіць — даводзь да канца. Таму і музычную адукацыю ён усё ж атрымаў.
Справа, якой служыш
У старшых класах юнак разумеў, у якія ўстановы вышэйшай адукацыі можна паступаць з яго захапленнем, але мэтанакіраваных размоў з бацькамі на гэты конт не вёў. Скончыўшы школу з сярэбраным медалём, выбраў політэхнічны інстытут (ранейшая назва БНТУ). Уладзімір Пятровіч прызнаецца, што варыянтаў, не звязаных з канструяваннем і тэхнікай, у яго свядомасці не існавала, бо вобраз будучай прафесіі сфарміраваўся ў сям’і. Так пачалося студэнцкае жыццё.
Вучыцца было цікава, таму да новых ведаў юнак падыходзіў з імпэтам. Калі нешта доўга не давалася — разбіраў памылкі з бацькам, які стараўся патлумачыць сыну яго слабыя бакі, даць параду. Пётр Іванавіч, які прайшоў шлях ад інжынера да генеральнага дырэктара МТЗ, паўплываў і на пачатак навуковага шляху Уладзіміра Пятровіча. Аднойчы, калі сын разважаў над тым, чым будзе займацца пасля заканчэння ўніверсітэта, ён сказаў: “На заводзе аднаго Байкова хопіць, паспрабуй сябе ў навуцы. Стварай яе, выхоўвай кадры”. Пятра Іванавіча, які сам не напісаў дысертацыю толькі таму, што быў заняты практычнай рэалізацыяй уласных задум, падтрымаў будучы навуковы кіраўнік студэнта прафесар Валерый Гуськоў, і Валодзя пачаў дзейнічаць.
Па словах Уладзіміра Байкова, час яго навуковага станаўлення прыпаў на перыяд выбуху інавацыйных ідэй, таму працаваць даводзілася шмат. Так пачалі з’яўляцца патэнты на вынаходствы, былі абаронены кандыдацкая і доктарская дысертацыі. На кафедру, дзе Уладзімір Байкоў працаваў асістэнтам, дацэнтам і прафесарам, ён вярнуўся ўжо загадчыкам. І ў многім малады чалавек раўняўся на свайго навуковага кіраўніка, пераемнікам якога ён стаў.
Услед за Уладзімірам спецыяльнасць кафедры выбраў і яго малодшы брат Віктар, які таксама скончыў аспірантуру. Аднак абараняць дысертацыю ён не захацеў, бо знайшоў сябе ў выпрабаванні транспартных сродкаў у навуковых лабараторыях кафедры, а затым на МТЗ.
Дачка прафесара Святлана не цікавілася тэхнікай, таму паступіла на факультэт тэхналогій кіравання і гуманітарызацыі БНТУ. Аднак зараз, як і многія з Байковых, мае да яе дачыненне, бо працуе на Мінскім трактарным заводзе.
Сын Пётр выбраў факультэт міжнародных адносін БДУ, і зараз ён спецыяліст у галіне інавацыйных i iнфармацыйных тэхналогій. Робячы выбар, хлопец сказаў: “Тата, я не хачу праседжваць ночы напралёт за напiсаннем падручнікаў і артыкулаў, як ты”. Але захапленне трактарабудаўніцтвам падхапіў унук Уладзіміра Байкова: як і прадзед, ён хоча збіраць новыя віды трактароў. Хлопчык ведае, што Пётр Іванавіч сканструяваў не адну мадэль беларускіх трактароў, меў дзясяткі вынаходстваў і нават стаў адным з герояў дакументальнага фільма пра тое, якім павінен быць кіраўнік вялікага калектыву (“Асабістая адказнасць”, 1972 год). Таксама хлопчыку расказалі, што прадзед сябраваў з Міхаілам Калашнікавым і пазней пазнаёміў з ім дзеда.
Шчаслівы ты у шчаслівыя людзі навокал
Сёння кафедра “Трактары” рыхтуе інжынераў-механікаў па чатырох спецыяльнасцях: “Трактарабудаванне”, “Шматмэтавыя гусенічныя і калёсныя машыны”, “Дызайн транспартных сродкаў”, а таксама “Электрычны і аўтаномны транспарт”. Тэрмін навучання на дзённай форме складае 5 гадоў. Найбольш запатрабаваная спецыяльнасць у моладзі, па словах загадчыка, — “Дызайн транспартных сродкаў”.
Выпускнікі спецыяльнасці “Трактарабудаванне” могуць працаваць інжынерамі-канструктарамі, кіраўнікамі вытворчых участкаў і цэхаў, уладкоўваюцца на прадпрыемствы па вытворчасці трактароў, аўтамабіляў, дарожных і сельскагаспадарчых машын. Таксама спецыялісты такога профілю запатрабаваны ў арганізацыях, якія займаюцца навукай, эксплуатацыяй і рамонтам аўтатрактарнай тэхнікі.
Падрыхтоўка кадраў па спецыяльнасці “Трактарабудаванне” вядзецца сумесна з кафедрай “Калёсныя трактары” (сёння — фiлiял кафедры), размешчанай на базе Мінскага трактарнага завода. Дзякуючы такому тандэму, студэнты маюць доступ да найноўшага іспытнага абсталявання і сучасных сістэм праектавання машын. Сімвалічна, але падраздзяленне на тэрыторыі МТЗ мае дачыненне да сям’і Байковых — кафедру адкрылі па ініцыятыве Пятра Іванавіча, які некалькі гадоў запар быў старшынёй дзяржаўнай камісіі па абароне дыпломных праектаў.
Выпускнікі спецыяльнасці “Шматмэтавыя гусенічныя і калёсныя машыны” знаходзяць сябе ў такіх галінах, як аўтатрактарабудаванне, транспартнае машынабудаванне і металаапрацоўка, абарончы комплекс, працуюць на прадпрыемствах, што прафілююцца на праектаванні, выпуску, выпрабаванні і абслугоўванні сучасных гусенічных і калёсных машын. Некаторыя маладыя людзі вяртаюцца выкладчыкамі ва ўстановы вышэйшай ці сярэдняй спецыяльнай адукацыі.
Студэнты спецыяльнасці “Электрычны і аўтаномны транспарт” вывучаюць арганізацыю вытворчасці і менеджмент, тэорыю аўтаматычных сістэм рухомага саставу, электроніку, сістэму дыягностыкі ў гарадскім электратранспарце і іншыя спецыяльныя дысцыпліны. Кваліфікацыя дае маладым спецыялістам магчымасць працаваць у тэхнічных службах трамвайных і тралейбусных дэпо, метрапалітэне, канструктарскіх бюро, а таксама на прадпрыемствах, адказных за выпуск гарадскога транспарту.
Дызайнеры транспартных сродкаў адказваюць за прадстаўнічасць свайго прадукту, яго бяспеку пры выкарыстанні. Студэнты вывучаюць метады і сродкі мастацкага канструявання, заканамернасці дызайнерскага формаўтварэння і кампазіцыі ў кантэксце сучасных сусветных тэндэнцый, методыкі вытворчасці макетаў, трохмернае камп’ютарнае мадэляванне і інш. Такое поле вывучаных напрамкаў адчыняе выпускнікам дзверы ў любыя галіны, звязаныя з машынабудаваннем.
У гутарках з моладдзю прафесар нярэдка робіць акцэнт на неабходнасць вывучэння замежных моў. Гэтыя веды, на думку педагога, будуць карыснымі і ў вучобе, і ў працы, і пры ўзаемадзеянні з замежнымі калегамі. А на кафедры, трэба сказаць, праблем з міжнародным супрацоўніцтвам няма. Тут наладжаны сувязі з універсітэтамі Германіі, Лiтвы, Польшчы, i на гэтым спыняцца не збіраюцца. Таксама замежныя мовы могуць быць карыснымі ў навуковай дзейнасці: акрамя вынаходніцкіх пошукаў у межах курсавых і дыпломных праектаў, рэалізаваць сябе як вучоныя студэнты могуць у навукова-даследчай лабараторыі кафедры.
Падчас прыёмнай кампаніі Уладзімір Байкоў разам са сваімі калегамі стараецца не ісці ў адпачынак, каб мець магчымасць скіраваць абітурыентаў, адказаць на іх пытанні. Нярэдка кафедра кансультуе бацькоў выпускнікоў па тэлефоне. А дзецям, якія хочуць паступаць на спецыяльнасць “Дызайн транспартных сродкаў”, вопытныя педагогі даюць парады па тэхніцы малюнка. Таксама Уладзімір Пятровіч заўсёды праводзіць экскурсіі і азнаямленчыя гутаркі са школьнікамі падчас дзён адкрытых дзвярэй.
Выкладчыкі расказваюць абітурыентам, што іх факультэт і кафедра — дынамічныя, і гэта адбіваецца на ўзроўні падрыхтоўкі студэнтаў. Вучоба тут накіравана на пастаяннае развіццё, паколькі машынабудаванне не стаіць на месцы. Педагогі перакананы: калі абітурыент хоча займацца жывой справай — яму варта прыйсці на кафедру.
— Складваецца ўражанне, што школа вызвалілася ад прафарыентацыйных мерапрыемстваў і чакае дзеянняў выключна ад устаноў прафесійнай адукацыі. Але пры аднабаковым падыходзе ў навучэнца больш шансаў памыліцца. Абітурыент можа выбраць не тое, што яму падабаецца, і ў выніку адлічыцца, — бядуе загадчык кафедры. — Часта пытаюся ў класных кіраўнікоў пра тое, куды збіраюцца паступаць дзеці — ва ўніверсітэт ці ўстанову сярэдняй спецыяльнай адукацыі, а ў адказ можна нічога не пачуць. За час, пакуль працую загадчыкам (Уладзімір Пятровіч узначальвае кафедру з 1991 года. — Заўвага аўтара.) не памятаю выпадку, каб школы запрашалі нас да сябе, часцей прыязджаюць да нас.
На думку Уладзіміра Байкова, будучы абітурыент аўтатрактарнага факультэта і, у прыватнасці, кафедры “Трактары”, у першую чаргу павінен мець жаданне вучыцца і павышаць свой інтэлектуальны ўзровень.
— Проста паставіць перад сабой мэту яшчэ нічога не значыць. Як кажуць, каб выйграць, трэба, прынамсі, купіць латарэю. Таму да мэты неабходна набліжацца. Маладому чалавеку трэба зразумець, што калі шчаслівы ён — шчаслівыя людзі навокал. У тым ліку гэта тычыцца прафесіі, — пераканы Уладзімір Байкоў. — Многія студэнты хочуць быць свабоднымі. Але свободу дае ўзровень адукаванасці і магчымасць хутка прымаць прафесійныя рашэнні, незалежна ад складанасці сітуацыі. Не існуе людзей, якія нічым не цікавяцца. Ёсць толькі тыя, хто гатовы або не гатовы вучыцца ва ўніверсітэце.
Па словах Уладзіміра Пятровіча, пра якасць падрыхтоўкі выпускнікоў можна меркаваць не па адзнаках у дыпломе, а па зваротнай сувязі ад прадпрыемстваў, дзе маладыя людзі заяўляюць пра сябе. І тое, што шмат выпускнікоў кафедры займаюць ключавыя пасады на Мінскім заводзе колавых цягачоў, МАЗе, МТЗ, БелАЗе, “Белкамунмашы”, “Штадлеры” і ў іншых буйных арганізацыях і прадпрыемствах краіны, гаворыць само за сябе.
— Права на адукацыю належыць толькі абітурыентам. Пра гэта варта памятаць усяму іх асяроддзю, уключаючы бацькоў. Мы можам толькі накіраваць дзяцей, параіць нешта, але ні ў якім выпадку не вырашаць за іх, — перакананы Уладзімір Байкоў. — Падчас уступнай кампаніі можна ўбачыць, як, напрыклад, маці агітуе сына падаць дакументы на прэстыжную, па яе меркаванні, спецыяльнасць, а той упіраецца. Кажу: “Што ж вы робіце, калі хлопец не хоча сюды?”. Маладыя людзі павінны быць унутрана гатовы да атрымання вышэйшай адукацыі. Таму выбірайце сваё: стаўце мэты і ідзіце да іх!
Ірына ІВАШКА.
Фота Алега ІГНАТОВІЧА і з асабістага архіва У.П.Байкова.
