Секунда першая — асэнсоўванне
Гэтым разам у рамках нашай рубрыкі “АРТ-вакацыі: галерэя творцаў” (сумесны праект Нацыянальнага цэнтра мастацкай творчасці дзяцей і моладзі і нашай газеты) выпраўляемся ў Вілейку, а канкрэтна — у Вілейскі дзяржаўны каледж, каб пазнаёміцца з творчымі людзьмі, якія там працуюць, а найперш — з Аляксандрам Вітальевічам Высоцкім, які выхаваў дыпламанта І ступені Рэспубліканскага фестывалю-конкурсу “АРТ-вакацыі”… свайго сына Валодзю Высоцкага. Сёлета ў фінальныя дні ў Маладзечне ён выступаў двойчы: у адзін дзень праспяваў эстрадную песню, а ў другі дзень — арыю… Гэта штосьці незвычайнае — калі навучэнец прафесійнага каледжа спявае оперную арыю. Гэта сапраўды ўнікальны выпадак. Але пра гэта крыху пазней.
Сеўшы ў маршрутку на Вілейку, пачаў па мабільніку здабываць інфармацыю пра гэты горад. І адразу зразумеў, што назаву свой тэкст “Дыяменты Вільяны”. “Дыяменты Вільяны” — гэта ў гонар Вільяны. У яе гонар Вілейку назвалі Вілейкай. Яна чакала суджанага, але не дачакалася. Слёзы яе ператварыліся ў дыяменты, а тыя — у рэчку Вілію. А на ёй узнік горад Вілейка. Вось таму ў мяне першасная назва такая — “Дыяменты Вільяны”.
Я ў думках перабіраў гэтыя дыяменты. Шукаў каханне. Але яшчэ не ведаў, што ў мяне наперадзе 6 секунд шчасця.
Секунда другая — каханне
Звяртаюся да хлопцаў. Што было б, калі з вамі разам зайшла ў пакой прыгожая жанчына і зачыніла за сабой дзверы гэтага пакоя? І не проста пакоя, а спелеапакоя. З засцеленым ложкам, са шпалерамі вохрыстага колеру кахання — выкладзенымі камянямі з салігорскай шахты.
У той момант я знайшоў шчасце ў Вілейцы. І знайшоў яго ў асобе Святланы Генадзьеўны Мацецкай, намесніка дырэктара па выхаваўчай рабоце Вілейскага дзяржаўнага каледжа.
Мы стаялі ў той таямнічай прасторы, а яна расказвала мне пра каледж. Пра тое, што ў Вілейскага дзяржаўнага каледжа ёсць свая тэрыторыя культуры. Як у метафарычным, так і ў рэальным плане. Мы са Святланай Генадзьеўнай яшчэ выйдзем на вуліцу і пройдземся па гэтай тэрыторыі — і я ўбачу лаўку астранома, лаўку мастака, лаўку музыканта, лаўку шчасця з самай вялікай у Беларусі выкаванай падковай… А тады я яшчэ даведаўся, што менавіта ў каледжы заснавалі ў Вілейцы Дзень дранікаў і Дзень судака. Гэта святы культурнага характару. Яны суадносяцца з агульнабеларускай гісторыяй і гісторыяй горада Вілейкі. Дранікі — наш агульны кулінарны сімвал. І кухары, на якіх вучаць у каледжы, умеюць гэта адмыслова рабіць. А судак — рыба, якая водзіцца ў Вілейскім вадасховішчы. Гэта сваеасаблівы сімвал менавіта Вілейкі.
У спелеапакоі — прыцемкі. Я і раней звярнуў увагу, што ў Святланы Генадзьеўны карыя вочы, але ў спелеапакоі яны здаліся яшчэ больш цёмнымі і… больш прыгожымі. Як неба. Цёмнае неба, якое было ў той дзень.
Неба над Вілейкай крыху іншае, чым неба над Мінскам. З-за Віліі. Яно карае. Яно добрае. Яно беларускае.
І з гэтага моманту я зразумеў, што маё шчасце ў Вілейцы распісана па момантах, па секундах.
Пра першыя дзве вы прачыталі. Засталося яшчэ пяць.
Секунда трэцяя — рухавасць
Перада мной — чалавек у джынсах. І ў майцы. Гэта дырэктар Вілейскага дзяржаўнага каледжа Ігар Сямёнавіч Кіцікаў. І, шчыра кажучы, ужо самім сваім выглядам ён стаў мне дарагім.
“Я проста неаднойчы быў у Германіі і кантактаваў там з кіраўнікамі ўстаноў адукацыі, падобнымі на наш каледж. Ніхто з іх не быў зашпіленым пад гальштук. Неяк вярнуўся ў Вілейку і зразумеў, што гэта правільны падыход — хадзіць у джынсах і быць сваім для навучэнцаў”.
Бывае так, што чалавек выклікае захапленне. Захапленне тым, што зрабіў сам сябе. Selfmade man — чалавек, які зрабіў сябе. Гэта сказалі некалі амерыканцы пра тых, хто дасягае амерыканскай мары. Але дырэктарам Вілейскага дзяржаўнага каледжа працуе менавіта такі чалавек. Чалавек, які зрабіў сябе сам.
Ва ўніверсітэце Ігар Сямёнавіч атрымаў адукацыю географа. Ён скончыў Беларускі дзяржпедуніверсітэт у 1993 годзе з жонкай на руках, маленькай дачкой, мамай на пенсіі і цешчай на пенсіі. Прыйшоў пасля ўніверсітэта ў гарадскі аддзел адукацыі, сказаў, што можа працаваць географам, біёлагам, нават ваенруком (была ўжо за плячыма армія), але там яму прапанавалі толькі паўстаўкі “трудовика” за 50 кіламетраў ад Вілейкі, з жыллём у пакоі ў бабкі. І тады ўключыўся selfmade man. Ігар Сямёнавіч працаваў барменам, вадзіцелем, прадаўцом, швейцарам, качагарам і шэсць гадоў — загадчыкам макароннай фабрыкі. Сёння ён дырэктар каледжа, але найперш — чалавек, які зведаў жыццё, што называецца, па поўнай.
“Я чалавек рознабаковы і рухавы, — сказаў мне Ігар Сямёнавіч. — І таму мне хочацца навучыць гэтай рухавасці сваіх калег, выхаванцаў. Без рухавасці сёння нельга. Нашы конкурсы прафесійнага майстэрства часта ператвараюцца, не пабаюся сказаць, у шоу. Наш конкурс “Дранік-шоу” — гэта, сапраўды, нацыянальны каларыт не проста з паяданнем гэтых дранікаў, але і з культуралагічнымі лекцыямі пра тое, што дранікі — гэта наша, беларускае. Гэта ўсё суправаджаецца сцэнічнымі выступленнямі з песнямі, рознымі забаўнымі конкурсамі з кіданнем бульбы. Ёсць у нас і Дзень судака. Гэта таксама наша вілейскае свята. Вілейскае вадасховішча мы з любоўю называем Вілейскім морам, судак — наша любімая рыба. У нас цяжэй злавіць шчупака, чым судака. І судак у выкананні нашых кухараў — гэта ні з чым не параўнаная рэч.
У той жа час мы рыхтуем цырульнікаў і швачак. І ў нас пастаянна праходзяць фестывалі лепшых прычосак, лепшых касцюмаў, звязаных з нацыянальнымі святамі.
Яшчэ мы рыхтуем вадзіцеляў, і для хлопцаў у нас ёсць сваё шоу — яны паказваюць якасць і прыгажосць ваджэння аўтамабіляў.
У зваршчыкаў свае конкурсы.
Агульны наш лозунг — “Вучыць прафесіі, гуляючы”. Гульня ў нашым выпадку не проста гульня, а менавіта конкурс. На конкурсах і праяўляецца майстэрства”.
Я запытаў у Ігара Сямёнавіча напрыканцы нашай гутаркі: “А што вас усё-такі найперш рухае ў вашай ініцыятыўнай дзейнасці?”
“Я многа дзе бываю. І адусюль хачу прывезці добрае. Гэтае добрае ўвасобілася сёння ў нашых уласных кавярні, цырульні, капіцэнтры, СТА, у спелеапакоі, дзе вы ўжо былі”.
Секунда чацвёртая — дзеці
Дзеці — самае дарагое. Гэта дзеці з гурта “Ян”, якім кіруе Аляксандр Васільевіч Высоцкі. Вось іх галасы.
Дзмітрый Вінцэвіч: “Аляксандр Вітальевіч — наш бацька. Мы з ім сябруем, як з бацькам, і любім яго, як бацьку. Мы расказваем яму пра свае праблемы, а ён нам пра свае. Мы дапамагаем яму ўсім, чым можам, а ён дапамагае нам. Ведаеце, як я трапіў на першую рэпетыцыю да Аляксандра Вітальевіча? Мне было вельмі сумна і адзінока. І тут сяброўка пазваніла: “Давай сходзім да Высоцкага”. Я пайшоў. І знік сум, і знікла адзінота. Ён з першага дня сказаў мне, што я не павінен быць сарамлівым. Не ведаю як, але гэта адразу ж падзейнічала. Я перастаў саромецца самога сябе. Чаму я выбраў прафесію кухара? Я не ведаю. Зроблена, што зроблена. Я вось зараз вазьму бутэльку вады — і вылью на вас. Вы будзеце мокры ўшчэнт. Для вас гэта будзе важным, хто гэта зрабіў, чаму гэта зрабіў? Не! Для вас будзе важным толькі тое, што вы будзеце мокрым”.
Даша Русак: “Мы стараемся спяваць, як можам. А Аляксандр Вітальевіч стараецца выціснуць з нас да апошняга, каб усё атрымалася. Я люблю тое, што спяваю. Мы жывём у Беларусі і павінны ведаць сваю нацыянальную культуру. Павінны ведаць хоць бы адну нейкую народную песню. Гэта сваё, роднае, цёплае. “Ехаў Ясь на кані”. Ну як такое можна не любіць? Мы любім гэта на самай справе. І спяваем, каб гэта таксама камусьці спадабалася”.
Дзіяна Адамовіч: “Нашы адносіны да Аляксандра Вітальевіча вяртаюцца да нас бумерангам. Мы яго любім, і ён нас”.
Каця Карпінская: “Калі разводку вучылі, нехта плакаў, таму што не атрымлівалася. Аляксандр Вітальевіч знайшоў словы, каб супакоіць і ўсё растлумачыць”.
Маша Кунавіч, будучая швачка-цырульнік, з якой Аляксандр Вітальевіч займаецца дыктарскім майстэрствам: “На конкурсе “Рэцытацыя” я чытала верш “Моладзь” Якуба Коласа. Кожны раз, калі чытаю гэты верш, яго перажываю. Ён пра мяне. Якуб Колас звяртаўся да мяне. Я выдатна помню, як мы першы раз развучвалі гэты верш з Аляксандрам Вітальевічам. Ён мне расказаў пра тое, пра што гэты верш, каму ён адрасаваны. Ён мне расказваў, і я адчула, што Колас пісаў яго мне”.
Секунда пятая — кінематаграфічная
Вілейскі дзяржаўны каледж багаты на таленты. Дыплом ІІІ ступені ў намінацыі “Рэліквіі маёй сям’і” ў рамках Рэспубліканскага конкурсу інфармацыйна-метадычных распрацовак культурна-адпачынкавых мерапрыемстваў навучэнцы каледжа ўзялі дзякуючы педагогу дадатковай адукацыі, інжынеру-праграмісту, кіраўніку творчага аб’яднання “Тэлестудыя КолА -КВЗ-ТВ” Леаніду Генрыхавічу Курцу. Яму слова: “Да тэмы рэліквіі маёй сям’і мы вырашылі падысці нестандартна — пражыць нейкі час у савецкім часе, у тым часе, які нас нарадзіў. Пытанні былі сабраны самыя розныя і тычыліся мастацтва, палітыкі, самой гісторыі. Наша праграма суправаджалася рознымі конкурсамі, літаратурна-музычнымі нумарамі, а ў выніку яна ператварылася ў своеасаблівую рэліквію… Рэліквію нават не асобнай узятай сям’і, а рэліквію цэлага пакалення бацькоў, чые дзеці сёння вучацца ў нашым каледжы. Гэта не самае дрэннае пакаленне. У нас ёсць свае каштоўнасці. Агульначалавечыя. Гэтыя каштоўнасці сталі вельмі дарагімі і для дзяцей”.
З Леанідам Генрыхавічам мы выйшлі ў фае каледжа. На плазме, якая вісела на сцяне, ішоў ролік, накіраваны супраць курэння. “Гэта мы зрабілі разам з дзецьмі. Нас можна знайсці ў YouTube”.
Калі мы хадзілі з ім па каледжы, ён прызнаўся, што сам — карэнны вілейчанін, што заканчваў гэты каледж, дзе набыў прафесію фрэзероўшчыка. Але пацягнула ў кіно.
Секунда шостая — любоў сына да бацькі
Гэтая секунда, магчыма, больш за ўсё мяне ўразіла ў Вілейскім дзяржаўным каледжы. Я глядзеў на гэтага 21- гадовага хлопца, Валодзю Высоцкага, і не мог не ўразіцца яго смеласцю і адчайнасцю — выканаць урывак з аперэты Імрэ Кальмана — “Арыю містэра Х”, — не маючы спецыяльнай музычнай адукацыі, чым прывёў у добры шок журы конкурсу. Не мог не ўразіцца светласцю і адухоўленасцю яго твару. Але самае галоўнае — яго любоўю да роднага бацькі, удзячнасцю яму за ўсё, што сёння мае. Такое не заўсёды сёння бачыш. Зрэшты, слухайце ўсё самі.
“За гады, што я тут вучыўся, мы змаглі паэксперыментаваць з бацькам. І вось узялі акадэмічны кірунак. “Арыю містэра Х” перапявалі ўсе, у тым ліку Кіркораў, Баскаў… І ў нас таксама атрымалася!”
“Ці цяжка мне гэта далося? Цяжка. Вельмі цяжка. Галоўнае — не псіхаваць. Без пярэчання слухацца свайго кіраўніка, а ў маім выпадку і роднага бацьку”.
“У майго бацькі ёсць стрыжань. Калі трэба, ён можа павысіць голас і нават грымнуць па стале. Калі б гэтага не было, я нічога не дасягнуў бы. У мяне былі слёзы, былі істэрыкі. Але бацька падыходзіў да мяне, абдымаў і супакойваў. Потым мы з ім размаўлялі на розныя жыццёвыя тэмы. А потым зноў спявалі. Ён выкладваўся цалкам, працуючы са мной. Ён укладваў часцінку сябе ў мяне”.
“Аднойчы я адчуў гэта. І мне стала крыўдна за тых аднагодкаў, у якіх бацька таксама ўкладваў усю душу, а яны хадзілі “па вуглах”, пілі, гулялі… На расслабоне нічога добрага не будзе”.
“Я люблю свайго бацьку. І адчуваю бязмежную ўдзячнасць яму. Міністр адукацыі І.В.Карпенка падышоў асабіста да нас і паціснуў руку спачатку мне, а потым бацьку: “Дзякуй вам за сына”.
“На адборачным конкурсе “Славянскага базару” мяне аб’явілі перад выхадам: “Электрык з горада Вілейкі”. Я рад гэтай аб’яве, бо я сапраўды электрык… І яшчэ спявак”.
“Думаю, што на генетычным узроўні ў чалавеку закладзена душа. Трэба адкрыць нейкія чакры. І майму бацьку гэта ўдалося. А ўжо з душой усё можна зрабіць, нават праспяваць урывак з оперы. Прачуць і пражыць. Каб людзі кайф злавілі”.
Секунда сёмая — не секунда. А жыццё…
Размаўляць пра жыццё ў секундах — няўдзячная справа. Вось яго “секунды”.
“Я свайму сыну кажу: “Давай возьмем оперу. Трэба нечым здзівіць”. А ён мне: “Тата, ты чаго, з ложка з’ехаў? Якая опера?” А яму: “Я табе скутар падару”. Ён падумаў-падумаў… і згадзіўся. Скутар я яму падарыў”.
“Я нарадзіўся ў вядомай на ўсю Беларусь вёсцы Цынцавічы Вілейскага раёна. Адтуль паходзіць Нікадзім Сільвановіч. Гэта мастак-мазаіст, акадэмік Санкт-Пецярбургскай імператарскай акадэміі. А другі самы вядомы чалавек з нашай вёскі — Мікалай Казінец, выдатны наш музыкант. А трэці самы вядомы… гэта я. Карані мае родам з Украіны. З сяла Казачае ў Сумской вобласці. Бацька прыехаў сюды будаваць вышкі, іграў на баяне, пазнаёміўся з маёй мамай, якая спявала. Яны пазнаёміліся, а потым пажаніліся. Я з 6 гадоў іграў на гармоніку. Пісаў ужо вершы з гэтага ўзросту”.
“Першы ансамбль зрабіў у Любані, калі вучыўся там у ПТВ, а другі — у Польшчы, калі служыў там у войску. Там, у Польшчы, адчуў настальгію па радзіме і напісаў песні, прысвечаныя маме, радзіме. Польшча ж недалёка, але такая настальгія была. У Польшчы зразумеў, што такое мама. Была дзедаўшчына. Нарадзілася песня “Радзіма”: “Дзе матуля жыве, // Там зязюля спявае. // Там дзяцінства маё // Шэрай птушкай лятае…” Калі ў звальненні прыехаў у Цынцавічы, падышоў да вёскі… і ўпаў на зямлю. Калі паказваюць часам у фільмах такія кадры, многім гэта здаецца маной. А ў маім жыцці сапраўды было такое: я ўпаў на зямлю і пачаў яе цалаваць. Бо гэта Цынцавічы, бо гэта мая радзіма. Я і сёння не магу жыць без Цынцавіч. Я там жыву. Гэта за 10 кіламетраў ад Вілейкі”.
“Прынята так лічыць, што аўтар песні — гэта перш за ўсё кампазітар. Я так не думаю. Першасны тэкст. Тэкст лягае на музыку, а не музыка на тэкст. Бо першым было слова, можна нават сказаць, гук. Вершы — гэта дыямент, а музыка — аправа. Мяне навучыў гэтаму вілейскі паэт Іван Лашутка. Ён напісаў верш да маёй песні жыцця “Край мой верасовы”: “Вербамі журботнымі я цябе пазнаю // У вясновым полі, у зялёным гai, // Biлii блакітнай расцвілі лугі — // Край мой васільковы дарагі. // Колькі б нi хадзіў я ў росах верасовых, // Колькі б ні страчаў я зорак вечаровых — // Я к табе імкнуся з радасцю здаля, // Светлая крынічанька мая…”
“У ідэале песня становіцца шлягерам, калі музыка супадае з музыкай слова. Аднойчы я развучваў з дзецьмі песню “Мой і толькі мой”. Дзеці сядзяць, а я ім гавару: “Дзяўчаты, прыдумайце мелодыю на гэтыя радкі”. Яны ў разгубленасці. А потым праз некалькі хвілін яны выдаюць сваю мелодыю на гэтыя словы. І што вы думаеце? Іх мелодыі падобныя на маю!”
“Я прыдумаў рэп. “Купальская ноч”. Я адчуваў, што гэта патрэбна дзецям, і гэта зрабіў. “В Купальскую ночь // Мы познакомились с тобой. // В Купальскую ночь // Ты подарила мне любовь. // И я принял в ночь // Костра мифический свет // Нам было тогда // Всего лишь 20 лет”. Ім спадабалася. Раней яны прыходзілі да мяне з песнямі пра д’ябла, пра смер ць, пра гвалт. Я ім казаў: “Вы мне не пра д’ябла, а пра жыццё дайце песню! Пра наша з вамі жыццё. З сэнсам”. Яны мяне не разумелі. Калі я напісаў “Купальскую ноч”, нарэшце зразумелі”.
“Я расказваю дзецям пра малекулы ДНК, якія могуць пачуць музыку. Уся праграма, якая ідзе да дзяцей, алічбоўваецца… Мы гэтага нават не разумеем, але гэта так. Усё ідзе на вушы ўжо ў адфармаваным выглядзе”.
“Ведаеце, як праходзяць мае рэпетыцыі? Вось сядзяць дзяўчаты. На сцэну выходзіць Карына. А Марына, якая сядзіць у зале, ужо ведае ўсе недахопы, якія дапусціла Карына. Потым спявае Марына, а Мілана, якая сядзела побач з Карынай, ведае ўжо яе недахопы. Усе дзяўчаты слухаюць адна адну і мяне. І вучацца адна ў адной, улічваючы тое, што я ім кажу. Нарэшце, нейкая Маша ўзнімаецца і кажа Карыне: “Карына, ну запікап яго!” І Карына заспявала. А я нават не ведаў такога слова “запікапіць”. Але дзяўчаты мне потым патлумачылі…”
“Чалавек павінен спяваць крыху грамчэй, чым гучыць фанаграма. Але толькі крыху. А не крычаць”.
“Часта дзеці баяцца глядзець у залу. Я ім кажу: “Вы не залы баіцеся, а людзей, якія знаходзяцца ў зале. Вы проста саромеецеся глядзець людзям у вочы”. Нас калісьці вучылі, маўляў, трэба глядзець у заднік — і тады не будзеце саромецца залы. Гэта няправільны падыход. Трэба выбраць аднаго чалавека і глядзець на яго. А ў ім бачыць усю залу”.
“Я памятаю, як мяне бацька вучыў іграць на гармоніку: “Душу давай!” Я не разумеў, што гэта такое — даваць душу. А ён мне не мог растлумачыць. Я спрабую сёння сваім выхаванцам растлумачыць, што гэта такое. Я разумею, што такое душа. Гэта грамчэй-цішэй і грубей-пяшчотней. Усё! Больш нічога няма”.
“Як я вучу дэкламатарству? Прыйшла аднойчы да мяне дзяўчынка. Чытае “Курачку Рабу”: “Жыў дзед. І жыла баба. І была ў іх Курачка Раба”. Я ў яе пытаюся: “Дзед з бабай былі мужам і жонкай?” Яна глядзіць на мяне круглымі вачыма. Я паўтараю ёй сваё пытанне: “Дзед з бабай былі мужам і жонкай?” Яна зусім сумелася: “Не ведаю”. Я ёй кажу: “Дык ты ж чытаеш. Жыў дзед. І жыла баба. І была ў іх Курачка Раба. Яны жылі на розных канцах вёскі? А курка жыла пасярэдзіне?” І да яе нешта дайшло! У другі раз яна добра пачала чытаць. “Нанесла курачка яечак поўны падпечак…” — “Дык а колькі яечак у поўным падпечку?” — пытаюся ў яе. Яна кажа: “20”. Я ёй кажу: “40!”
“У мяне на рэпетыцыях, бывае, дзеці плачуць. Не атрымліваецца, псіхуюць — і пачынаюць плакаць. А я пра сябе думаю: значыць, душа ёсць у цябе. Я тады абдыму: “Малайчына, плач, плач…” А потым ужо не плача. Супакойваецца”.
“Сваіх выхаванцаў я заўсёды правяраю адной песняй — “Кацюша”. Калі на радку “Выходила…” яны пачынаюць інтаніраваць, я ім кажу: “Табе трэба не спяваць, а чытаць вершы”.
Палова восьмай секунды — мінская
Я ехаў у Мінск з Вілейкі. Успамінаў Ігара Сямёнавіча Кіцікава, Святлану Генадзьеўну Мацецкую, Леаніда Генрыхавіча Курца, Аляксанда Вітальевіча Высоцкага, яго сына Уладзіміра Высоцкага і іншых яго выхаванцаў… І чамусьці адчуў бездапаможнасць і марнасць свайго мінскага жыцця.
Узварухнуўся і зразумеў: буду вучыцца ў сваіх вілейскіх сяброў любові.
Любові да радзімы, любові да працы, любові да людзей.
Мікола ЧЭМЕР.
Фота аўтара.
