“Залатое правіла маральнасці”, “катэгарычны імператыў” І.Канта, тэорыя сацыяльнай стратыфікацыі, банкаўская сістэма і крэдыт. На першы погляд, просты набор фраз і тэрмінаў. Аднак гэта не так. Аб’ядноўвае іх школьны прадмет “Грамадазнаўства”.
Некалькі дзён назад я стала выпадковай сведкай размовы дзвюх жанчын, якія дзяліліся бояззю наконт здачы цэнтралізаванага тэсціравання іх дзецьмі. Адна з іх сказала, што сын плануе здаваць матэматыку, фізіку, беларускую мову. Яе суразмоўніца ў якасці будучых іспытаў дачкі назвала англійскую і рускую мовы і грамадазнаўства, на што першая выказала меркаванне, што грамадазнаўства здаваць можна зусім без падрыхтоўкі — пайшоў і проста здаў. У сваёй практыцы я даволі часта сутыкалася з думкай, што 
грамадазнаўства — гэта другарадны прадмет у школьным кампаненце, і ў корані не згодна з гэтым.
Па-першае, гэты прадмет прызначаны ўнесці істотны ўклад у фарміраванне грамадзянскіх якасцей падрастаючага пакалення. Па-другое, вывучэнне грамадазнаўства спрыяе фарміраванню ў навучэнцаў сістэмы сацыяльна-гуманітарных ведаў, якія адпавядаюць запытам асобы, якая фарміруецца, патрэбам дзяржавы ў свядомых, адказных, творчых і актыўных грамадзянах. Па-трэцяе, у працэсе вывучэння прадмета навучэнцы засвойваюць веды пра асноўныя сферы грамадскага жыцця, пра сацыяльныя нормы, якія рэгулююць жыццядзейнасць чалавека, а таксама веды, неабходныя для выканання імі асноўных сацыяльных роляў, узаемадзеяння з навакольнымі людзьмі.
Сёння ў нашай краіне, як і ва ўсім свеце, удзяляецца вялікая ўвага гуманітарнаму кампаненту адукацыі. Выкладанне такіх дысцыплін, як філасофія, паліталогія, этыка, эстэтыка, сацыялогія, культуралогія, эканамічная тэорыя і іншыя, аб’ядноўвае школьны прадмет грамадазнаўства, які з’яўляецца сувязным звяном светапогляднай адукацыі школьнікаў. Паспрабуйце без падрыхтоўкі вызначыць сітуацыі, у якіх прымяняюцца нормы працоўнага, адміністратыўнага або крымінальнага права, функцыі ключавых дзяржаўных органаў або проста вызначыць функцыю сям’і, якая пераважае ў сітуацыі, калі рыхтуецца прысядзібная тэрыторыя да пачатку веснавога сезона. На мой погляд, гэта неверагодна цяжка!
На сучасным этапе развіцця беларускага грамадства асаблівая ўвага ўдзяляецца фінансавай граматнасці, перш за ўсё маладога пакалення. Першыя веды пра функцыі дзяржавы ў рыначнай эканоміцы, метады дзяржаўнага рэгулявання эканомікі, маркетынг, менеджмент, канкурэнцыю, крэдытна-фінансавую сістэму дзяржавы, правільнае планаванне бюджэту сям’і навучэнцы таксама атрымліваюць падчас вывучэння эканамічнага жыцця грамадства ў рамках прадмета “Грамадазнаўства”.
Як настаўнік, які выкладае гэты прадмет, кожны год адзначаю павелічэнне цікавасці да яго. Прадмет неабходны для здачы цэнтралізаванага тэсціравання пры паступленні ў многія ВНУ нашай краіны. У першую чаргу на факультэты правазнаўства, інфармацыйных камунікацый. Нараўне з замежнай мовай прадмет неабходна здаваць пры паступленні ў Акадэмію МУС. І, паверце, здаць яго нават на мінімум не проста. Для гэтага неабходна падрыхтоўка.
У нашай школе ўсё больш навучэнцаў выбіраюць гэты прадмет для здачы цэнтралізаванага тэсціравання, у сувязі з чым узнікла неабходнасць распрацаваць алгарытм падрыхтоўкі да ЦТ па грамадазнаўстве. Сістэму падрыхтоўкі, якая тычыцца вывучэння тэм, для сябе асабіста я назвала “пяць крокаў да поспеху”. Практыка паказвае, што гэтая сістэма дазваляе падрабязна і пакрокава падрыхтаваць навучэнцаў да паспяховай здачы цэнтралізаванага тэсціравання, нават калі засталося зусім мала часу. Прымяняю такі алгарытм работы як у рамках правядзення ўрока, так і ў рамках факультатыўных курсаў і арганізацыі заняткаў у цэнтры рэпетытарскіх паслуг, які функцыянуе ў нашай школе з гэтага навучальнага года.
Крок першы — “Паняцці”. Пры вывучэнні пэўнай тэмы навучэнцы атрымліваюць раздатачны матэрыял з поўнай характарыстыкай асноўных паняццяў тэмы.
Крок другі — “Змест тэмы”. Навучэнцы атрымліваюць раздатачны матэрыял, які змяшчае інфармацыю па тэме, якая вывучаецца. Гэта можа быць характарыстыка асноўных функцый аб’екта, які вывучаецца, асаблівасці, мэты і задачы пэўнай тэмы і многае іншае. Асобным блокам вывучаецца Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь.
Крок трэці — “Асобы”. Прадугледжвае з абавязковым выкарыстаннем інтэрнэт-рэсурсаў вывучэнне поглядаў, творчага і жыццёвага шляху прадстаўнікоў філасофскай думкі, школ эканамічнай тэорыі, тэарэтыкаў фармацыйнага, цывілізаванага, індустрыяльнага, постіндустрыяльнага падыходу ў вывучэнні грамадства.
Крок чацвёрты — “Праверка”. Для рэалізацыі гэтага кроку рыхтую тэставыя заданні па кожнай пройдзенай тэме, з улікам вывучанага матэрыялу па кожным папярэднім кроку. Тэставыя заданні максімальна падобныя на заданні цэнтралізаванага тэсціравання, што ў далейшым, пры рашэнні заданняў ЦТ, дапамагае пераадолець псіхалагічны бар’ер і паніку ў навучэнцаў.
Крок пяты — “Гульня”. Замацаванне атрыманых ведаў адбываецца з прымяненнем гульнявых форм. Практыка паказвае, што найбольш паспяховымі ў гэтым напрамку з’яўляюцца заданні на рашэнне крыжаванак (на першым этапе з ілюстраванымі падказкамі) і галаваломак.
Немалаважную ролю ў падрыхтоўцы будучых юрыстаў, журналістаў, лінгвістаў адыгрывае і далучэнне да навуковай дзейнасці, дзякуючы якой навучэнцы вучацца аналізаваць факты, даследаваць праблему, развіваць камунікатыўныя навыкі і навыкі выступлення на публіцы.
Канечне, бацькам будучых абітурыентаў сёння неверагодна цяжка, але ўсё ж такі хачу заўважыць, што своечасовая падрыхтоўка да будучых іспытаў іх дзяцей — залог будучага поспеху.
Веданне без маральнай асновы, без аксіялагічных аргументаў, без яго асвятлення катэгорыямі адказнасці, абавязку, маралі ў сённяшняй сітуацыі ўжо недапушчальна, таму што ім могуць злоўжываць, а не выкарыстоўваць на карысць чалавецтва. І, спадзяюся, многія са мной пагодзяцца, што не толькі па гэтай прычыне грамадазнаўства з’яўляецца далёка не другарадным прадметам школьнага кампанента.
Таццяна БАБАРЫКА,
намеснік дырэктара па вучэбнай рабоце, настаўніца грамадазнаўства
сярэдняй школы № 3 Зэльвы Гродзенскай вобласці.
