Прафілактыка крызісных станаў у дзяцей і падлеткаў
Як распазнаць трагедыю, якая набліжаецца? Як убачыць боль і бязвыхаднасць у вачах дзіцяці? Як прадухіліць бяду? Гэтымі пытаннямі задаюцца спецыялісты не адзін дзясятак гадоў, аднак і сёння яны застаюцца вельмі актуальнымі.
Прафілактыка крызісных станаў сярод навучэнцаў у нашай установе адукацыі ажыццяўляецца па двух асноўных напрамках: фарміраванне пазітыўнага мыслення ў дзяцей і падлеткаў і павышэнне агульнай псіхолага-педагагічнай кампетэнтнасці бацькоў і педагогаў.
Педагог-псіхолаг арганізоўвае сваю дзейнасць па гэтых напрамках наступным чынам:
— наладжвае з дзецьмі і падлеткамі больш блізкія адносіны шляхам даверлівых гутарак са шчырым імкненнем зразумець іх і дапамагчы;
— выяўляе (сумесна з педагогамі, бацькамі, навучэнцамі) дзяцей з асобаснымі парушэннямі і забяспечвае іх псіхолага-педагагічнай падтрымкай;
— інфармуе педагогаў і бацькоў пра крызісныя станы навучэнцаў (асабліва адчувальнымі да любых уздзеянняў з боку асяроддзя становяцца падлеткі 13—14 і 16 гадоў);
— аказвае дапамогу вучням з нізкай паспяховасцю, нізкім статусам у калектыве, пры наяўнасці сітуацыі, якая траўміруе, і інш.;
— аказвае дапамогу педагогам і бацькам у пераадоленні ўласных эмацыянальных станаў.
У нашай практыцы склалася наступная структура работы па прафілактыцы крызісных станаў сярод навучэнцаў. У рамках месячніка па прафілактыцы суіцыдаў (15 верасня — 15 кастрычніка) педагог-псіхолаг праводзіць дыягнастычнае абследаванне навучэнцаў з выкарыстаннем комплексу псіхадыягнастычных метадаў і методык: даследаванне сацыяметрычнага статусу, даследаванне самаацэнкі асобы, шкала безнадзейнасці Бека (Hopelessness Scale, Beck et al.), даныя назіранняў педагогаў, равеснікаў, бацькоў за зменай паводзін некаторых падлеткаў. Па выніках дыягностыкі распрацоўваюцца рэкамендацыі і праводзяцца кансультацыі для педагогаў і бацькоў і саміх вучняў.
Для карэкцыі выяўленых цяжкасцей навучэнцаў падабраны карэкцыйна-развіццёвыя праграмы і распрацоўкі псіхалагічных заняткаў, як для індывідуальнай работы, так і для групавой.
У верасні (пачатак навучальнага года) і ў красавіку (у рамках Тыдня псіхалогіі) кожнага навучальнага года педагог-псіхолаг наведвае 6—11 класы і праводзіць прафілактычную размову пра пазітыўныя мадэлі паводзін, пра фарміраванне самаацэнкі і наладжванне станоўчых адносін да сябе і да свету: “Я — “ОК” і Ты — “ОК”, пра самадапамогу ў крызіснай сітуацыі, пра магчымасці атрымання псіхалагічнай дапамогі, пра тэлефоны даверу, пра сайт і стэнды гімназіі з гэтай інфармацыяй, пра графік работы педагога-псіхолага, пра Закон Рэспублікі Беларусь ад 1 ліпеня 2010 года № 153-З “Аб аказанні псіхалагічнай дапамогі”.
На сайце гімназіі на “Старонцы псіхолага” размешчаны парады для навучэнцаў, на асобнай старонцы “Тэлефон даверу” размешчана інфармацыя “Калі ты трапіў у цяжкую жыццёвую сітуацыю”, тэлефоны даверу (мясцовыя і рэспубліканскія) з указаннем часу іх работы, інфармацыя пра сакратара прыёмнай Нацыянальнай камісіі па правах дзіцяці і кантактны тэлефон, на асобнай старонцы — “Цэнтр здароўя моладзі “Пазітыў”.
Абавязкова праводзяцца заняткі для выпрацоўкі ў дзяцей станоўчай самаацэнкі і самапавагі, па навучанні эфектыўным стратэгіям паводзін (вырашэнне праблемных сітуацый, зносіны, пазітыўная самарэалізацыя і інш.), па зняцці моцнага эмацыянальнага або фізічнага напружання, навучанні навыкам рэлаксацыі, а таксама ўменню ў выпадку неабходнасці звяртацца па дапамогу да дарослых.
Пры арганізацыі і правядзенні гімназічных псіхапрафілактычных мерапрыемстваў педагогі-псіхолагі арганізоўваюць групы навучэнцаў — памочнікаў псіхолага, у якія ўключаюцца як актыўныя навучэнцы, так і падлеткі, якія знаходзяцца пад наглядам педагога-псіхолага.
Два разы на год на пасяджэннях педагагічнага калектыву педагог-псіхолаг асвятляе пытанні прафілактыкі дэвіянтных паводзін дзяцей і падлеткаў. Для педагогаў ёсць памяткі “Табліца фактараў наяўнасці крызіснай сітуацыі ў навучэнцаў”, “Прафілактыка суіцыдальных паводзін навучэнцаў”, у тым ліку яны размешчаны на сайце на старонцы “Класнаму кіраўніку”.
На бацькоўскіх сходах і кансультацыях абмяркоўваюцца пытанні пра асаблівасці ўзросту, пра дзіцяча-бацькоўскія адносіны, пра матывы паводзін падлеткаў, пра фарміраванне самаацэнкі ў дзяцей і ўстаноўкі станоўчых адносін да сябе і свету. На сайце гімназіі на “Старонцы псіхолага” размешчаны парады для бацькоў “Памятка для бацькоў дзіцяці, якое перажыло псіхалагічную траўму”, “Зняцце нервова-псіхалагічнага напружання”, “Антыстрэсавыя прыёмы для дарослых і падлеткаў” і інш.
Арганізоўваюцца сустрэчы з вузкімі спецыялістамі (псіхатэрапеўтам, нарколагам, валеолагам, венеролагам, святаром, інспектарам ІСН і інш.).
У выпадку атрымання інфармацыі або выяўлення ў выніку псіхалагічнай дыягностыкі падазрэння на наяўнасць устойлівых дэпрэсіўных сімптомаў інфармуецца адміністрацыя і настойліва рэкамендуецца бацькам з дзіцем наведаць кансультацыю ў псіхатэрапеўта ў паліклініцы па месцы жыхарства або ў Гродзенскім абласным клінічным цэнтры “Псіхіятрыя-наркалогія” (з атрыманнем інфармацыі ад бацькоў пра вынікі наведвання).
Далей з дзіцем, якое знаходзіцца ў вострай крызіснай сітуацыі, і яго бацькамі праводзіцца індывідуальная работа. Педагогам рэкамендуецца арганізоўваць добрыя ўмовы на ўроках, ветлівыя зносіны, праяўленне разумення і падтрымкі.
Сістэма работы па прафілактыцы крызісных станаў сярод навучэнцаў паказала сваю эфектыўнасць на практыцы. Трагедыю можна прадухіліць. Галоўнае — быць пільным.
Анжэла КРЫВАНОС,
педагог-псіхолаг гімназіі № 5 Гродна.
