“Давярай, але пераправярай” — менавіта гэтую параду даюць сваім вучням настаўнікі і бібліятэкары гімназіі Оскарсхамна адносна пошуку інфармацыі ў інтэрнэце. І калі вучні лянуюцца і карыстаюцца толькі Wikipedia (Вікіпедыяй), то могуць нават атрымаць за работу нездавальняючую адзнаку. Вікіпедыя — гэта толькі трамплін для пошуку інфармацыі, адзначаюць педагогі. І яны маюць рацыю.
Вікіпедыя — свабодная энцыклапедыя, а гэта значыць, што ствараць і рэдагаваць яе артыкулы можа любы, таму ў ёй шмат ілжывай і неправеранай інфармацыі. (Wikipedia азначае “хуткі пошук”. Wiki ў перакладзе з гавайскай — гэта “хуткі”, а pedia з партугальскай — “пошук”.)
І мы, удзельнікі летняй школы, паспрабавалі карэкціраваць Вікіпедыю разам са студэнтамі гімназіі Оскарсхамна падчас заняткаў па грамадазнаўстве на ўроку ў Оке Нільсана. Нашай камандзе была прапанавана тэма гуманітарнай дапамогі. Мы выйшлі на Вікіпедыю на старонку “Гуманітарная дапамога” і далі волю сваёй фантазіі — уключылі ў гуманітарную дапамогу зброю, боепрыпасы, адзначылі, што не такая яна ўжо бясплатная, трэба будзе і плаціць. Зрабіць гэта было лёгка і без рэгістрацыі. Шчыра прызнаюся, што некалькі хвілін, пакуль нашы лжывыя змяненні значыліся ў Вікіпедыі, было кепска на душы — усё ж падманваем людзей сваёй інфармацыяй. Выдатна, што нашы праўкі не былі прынятыя адміністратарамі сайта і мы больш не адчувалі сябе стваральнікамі фэйкаў. Якую выснову зрабілі ў канцы заняткаў? Вікіпедыяй трэба карыстацца разумна — крытычна ставіцца да любыя даныя інфармацыі, абавязкова любыя даныя пераправяраць. 
Як расказаў Оке Нільсан, артыкулы для шведскай Вікіпедыі пішуць, як правіла, маладыя мужчыны ва ўзросце да 25 гадоў з тэхнічнай адукацыяй, якія да таго ж яшчэ і не маюць сям’і. Менавіта таму інфармацыя па гуманітарным кірунку часта пададзена аднабакова. Вікіпедыя — дзецішча Google, таму калі нехта шукае інфармацыю праз гэтую пошукавую сістэму, то ў першых радах яму будзе прапанавана інфармацыя з Вікіпедыі. Недасведчаны вучань мяркуе так: калі яна першая, то значыць самая важная і праўдзівая. Інфармацыя можа быць там і праўдзівая, але варта ўсё ж пераправяраць, у Вікіпедыі даюцца спасылкі на іншыя крыніцы інфармацыі па тэме, якія трэба разгледзець. Увогуле ў гімназіі Оскарсхамна навучаннем моладзі працаваць з рознымі крыніцамі медыя займаюцца не толькі педагогі, але і бібліятэкары.
Гімназічныя бібліятэкары Лінда Крунстоль і Анет Свод заўважылі, што яны не забываюцца аб сваім галоўным прызначэнні — прывіць дзецям любоў да кнігі, навучыць іх атрымліваць задавальненне ад чытання, адкрыцця новых светаў. Разам з тым яны разумеюць, што сёння жыццёва неабходнымі з’яўляюцца кампетэнцыі па пошуку і адборы неабходнай інфармацыі, і таму лічаць сваім абавязкам узброіць гімназістаў гэтымі ведамі. Адметна, што яны працуюць у звязцы з педагогамі над выкананнем вучэбнага плана, дзе запісана, што выпускнікі гімназіі павінны валодаць навыкамі пошуку і адбору інфармацыі на лічбавай прасторы.
Многія дзеці мяркуюць, што знайсці патрэбную інфармацыю ў інтэрнэце вельмі проста, а калі нешта не знайшлі, то там такой інфармацыі няма. Але гэта не так. Ёсць шмат спецыялізаваных баз даных, якія не адразу адкрываюцца, трэба ўмець іх шукаць. Таксама інтэрнэт часта параўноўваюць з памыйніцай, бо, акрамя таго, што там шмат карыснай і дакладнай інфармацыі, хапае і інфармацыйнага смецця.
Магнус адзначыў, што яны выдаюць газету не для таго, каб зарабляць грошы, а зарабляюць грошы для таго, каб выдаваць газету.
Бібліятэкары раяць гімназістам пры знаходжанні пэўнай інфармацыі альбо сайта па тэме адказаць на такія пытанні: што за крыніца інфармацыі; хто стварыў гэтую старонку і аплачвае яе знаходжанне ў інтэрнэце; хто можа быць зацікаўлены ў тым, каб інфармацыя была адкрытай для ўсіх і пададзена такім чынам; гэта першасная крыніца інфармацыі альбо другасная; калі быў створаны сайт; наколькі “свежая” інфармацыя; гэтую інфармацыю можна лічыць праўдзівай?
Пад кожным медыяпаведамленнем павінна стаяць імя яго аўтара, на кожным сайце павінны быць даныя аб яго складальніках, па якіх заўсёды можна з ім звязацца і задаць пытанні — пераканацца, што гэта сапраўдныя людзі і яны нясуць адказнасць за прадстаўленыя звесткі. Калі ж ніякіх звестак для зваротнай сувязі няма, то варта задумацца: ці трэба карыстацца гэтай інфамацыяй, гэтым сайтам, бо ўсё можа быць фэйкам. Таксама варта адзначаць, якая арганізацыя ці асоба аплачвае знаходжанне гэтага рэсурса ў інтэрнэце. Гэта могуць быць экстрэмісцкія арганізацыі, дэструктыўныя рэлігійныя аб’яднанні.
Ацаніць, наколькі інфармацыя, якую знайшлі ў сетцы, дакладная, а крыніцы яе сапраўдныя, вельмі складана. Дарослыя робяць гэта адпаведна свайму каштоўнаснаму, культурнаму, рэлігійнаму, палітычнаму і г.д. успрыманню і вопыту. Аднак дзеці з-за абмежаванасці ведаў і вопыту вызначаюць стаўленне да інфармацыі, у большай ступені арыентуючыся на меркаванне таго асяроддзя, у якім знаходзяцца. Бібліятэкар прывяла такі прыклад. Яны з гімназістамі шукалі матэрыял пра камп’ютары і наткнуліся на паведамленне пра першыя камп’ютары, якія былі вельмі вялікіх памераў — з дом. На што сямнаццацігадовы хлопец усклікнуў, што такога не можа быць — гэта фэйк! Ён прывык трымаць у руках планшэт і не мог уявіць іншых памераў разумную машыну. Бібліятэкар прапанавала прадоўжыць пошук, у выніку якога было знойдзена пацвярджэнне таго, што першыя камп’ютары сапраўды былі волатамі.
Сайты могуць быць створаны і выкладчыкамі, напрыклад, для таго, каб праверыць, як іх вучні засвоілі правілы па рабоце з інфармацыяй. Так было з сайтам пра В.А.Моцарта. Вучні атрымалі заданне падрыхтаваць паведамленне пра вялікага аўстрыйскага кампазітара і калі праз пошукавую сістэму сталі яе шукаць, то адразу трапілі на партал, зроблены выкладчыкам з наўмысна падмененымі фактамі. Вучням такія сайты падабаюцца — усё зразумела, ёсць патрэбныя фотаздымкі, няшмат тэксту. І вось настаўнік запытаўся ў іх: “Адкуль вы ўзялі, што там праўдзівая інфармацыя пра Моцарта, бо невядома, хто стварыў гэты сайт, якія першакрыніцы аўтар пры гэтым выкарыстоўваў, вы правяралі даныя на іншых парталах?” Праз такія вось “навучальныя” сайты і ловяцца ленаватыя вучні.
Важна яшчэ ведаць, падаецца гэтая інфармацыя з першых рук ці гэта ўжо перадрук. У апошнім выпадку можна сустрэцца з недакладнасцямі, памылкамі. Гэта як у гульні “Сапсаваны тэлефон” — калі апошні чалавек агучвае зусім іншае слова, чым тое, што сказаў першы чалавек у ланцужку.
Каб у гімназістаў алгарытм пошуку і адбору інфармацыі быў даведзены да аўтаматызму, бібліятэкары імкнуцца кожны раз, перад тым як уключыць пошукавую сістэму, паўтарыць з імі важныя пытанні, якія дапамогуць выбраць правільную інфармацыю і не памыліцца. Пры гэтым яны не перастаюць паўтараць студэнтам: не спыняйце свой пошук на адным сайце, крыніцы інфармацыі, шукайце пацвярджэнне знойдзеным фактам, супастаўляйце іх, параўноўвайце, пакуль не пераканаецеся, што гэтая інфармацыя адпавядае рэчаіснасці.
У гімназіі Оскарсхамна пад адным дахам выдатна навучаюцца і, безумоўна, кантактуюць маладыя людзі з рознымі запытамі, памкненнямі, талентамі. Адны авалодваюць рабочымі прафесіямі, другія — музычнымі, трэція больш увагі ўдзяляюць агульнаадукацыйным прадметам. Усяго ў гімназіі вучацца больш за тысячу студэнтаў.Дарэчы, у гімназіі ёсць яшчэ некалькі дадатковых аддзяленняў — для маладых імігрантаў, якія вывучаюць шведскую мову, для дзяцей з асаблівасцямі ў развіцці і для дарослых людзей, якія пажадалі атрымаць дадатковую адукацыю. Адбор у гімназію праводзіцца на падставе атэстатаў аб заканчэнні 9 класаў, прымаюцца маладыя людзі, якім не больш за 20 гадоў. Вядома, што на прэстыжнае аддзяленне накшталт грамадазнаўства ёсць конкурс, таму выберуць тых, хто ў школе атрымліваў лепшыя адзнакі. Яны якраз і плануюць пасля заканчэння гімназіі паступаць у ВНУ. Тыя, хто жадае навучыцца нешта рабіць рукамі, выбірае рабочыя прафесіі. Спіс вялікі, і перавагі ў кожнага свае. Тут асвойваюць прафесіі для будаўніцтва, прамысловасці, транспарту, металургіі, бытавога абслугоўвання. Рабочым прафесіям аддаюць перавагу да 40% гімназістаў.
Школьная адукацыя ў Швецыі бясплатная. Дзяржава аплачвае гарачае харчаванне школьнікаў, падручнікі, канцылярскія прылады.
Навучанне ў агульнаадукацыйнай школе Швецыі абавязковае дзевяцігадовае. Пасля 9 класаў вучні могуць па жаданні працягнуць навучанне ў гімназіі — вышэйшай інтэграванай школе. На сёння гэтым правам карыстаюцца каля 97% школьнікаў. Навучэнцам прапануецца вялікая колькасць адукацыйных праграм, прычым пераход з адной праграмы ў іншую практычна не абмежаваны. Вучэбныя праграмы адукацыйнай сістэмы Швецыі маюць розную працягласць і ўключаюць тры асноўныя напрамкі: аднагадовы прафесійны, двухгадовы тэхнічны і трохгадовы акадэмічны. Апошнія два напрамкі выбіраюць маладыя людзі, якія плануюць паступіць у ВНУ.
Адметна, што сярод шведскай моладзі педагагічная прафесія непапулярная, таму сённяшнія шведскія педагогі заклапочаны, хто заўтра прыйдзе на працу ў школу. Разам з тым у школах працуе вялікая колькасць мужчын.
Заходзячы ў інтэрнэт, трэба ведаць, што гугл і іншыя пошукавыя сістэмы захоўваюць інфармацыю аб тым, што чалавек раней шукаў, ствараюць своеасаблівы профіль карыстальніка. Таму спасылкі, што прапануюцца на інфармацыю, якую вы запытваеце, улічваюць тое, што вы глядзелі раней.
Быць уважлівым трэба не толькі з інфармацыяй, але і з фотаздымкамі. Пасля цунамі ў Паўднёвай Азіі па інтэрнэце хутка распаўсюдзіўся фотаздымак пра гэтае здарэнне. І мала хто засумняваўся, што гэта можа быць не так. Спецыялісты па цунамі адразу адзначылі, што гэты здымак не адтуль. Найперш яны адрэагавалі на вышыню хвалі. Яшчэ было вядома, што пры цунамі ў Паўднёвай Азіі гарады не пацярпелі. Так высветлілася, што здымак зроблены падчас цунамі, але ў Чылі і ў іншы год.
Бібліятэкары гімназіі Оскарсхамна раяць сваім студэнтам распрацаваць сваю стратэгію пошуку інфармацыі. Галоўнае, каб чалавек разумеў, пра што ён хоча даведацца. Гугл і іншыя пошукавыя сістэмы прапануюць часам мільёны старонак, тады трэба звузіць пошук, а калі адказаў мала, то пашырыць пошук. Калі прапануецца не тое, што трэба, то варта ўдакладніць запыт. Важна знайсці правільныя пошукавыя словы. Для гэтага патрэбна сур’ёзна задумацца: якую інфармацыю трэба знайсці, якія словы могуць выкарыстоўваць тыя, хто мае патрэбную інфармацыю, альбо ўзгадаць імёны і прозвішчы людзей, якія распрацоўвалі гэтую тэму. Шукаць трэба рознымі спосабамі.
Хто жадае, хто шукае, той заўсёды знаходзіць. Галоўнае — не здавацца пры няўдачах і не спыняцца на дасягнутым. І заўсёды пераправяраць інфармацыю.
Святлана КІРСАНАВА.
Фота аўтара.
