Дзіця, не такое, як астатнія, не значыць горшае, упэўнены дырэктар Бялыніцкага ЦКРНіР педагог-дэфектолаг па адукацыі Вера Андрэйка і педагог-псіхолаг вышэйшай кваліфікацыйнай катэгорыі цэнтра Марына Гусанкова. Сённяшняя размова карэспандэнта «Настаўніцкай газеты» са спецыялістамі — пра асаблівасці навучання і выхавання дзяцей з сіндромам дэфіцыту ўвагі і гіперактыўнасцю (СДУГ).
— На ваш погляд, дзеці са СДУГ — норматыповыя ці дзеці з асаблівасцямі ў развіцці?
Марына Мікалаеўна Гусанкова. Гэта, хутчэй, асаблівыя дзеці. Для такіх дзяцей нават у рамках класа неабходны асаблівыя ўмовы для навучання, каб яны змаглі засвойваць інфармацыю. Для іх важна ўлічваць пасадку на пэўным месцы (за першай ці другой партай у сярэднім радзе, каб увагу дзіцяці не адцягвала карціна за акном ці гукі, якія даносяцца са школьнага калідора), магчымасць прайсціся па класе падчас урока. Дзіця са СДУГ павінна сядзець адно за партай, можна выдзеліць яму яшчэ адну парту, калі такая магчымасць ёсць, каб дзіця магло перамяшчацца, мяняць месца. Нейкія заданні такое дзіця можа выконваць стоячы. У любым выпадку, тыя дзеці, якія нейкім чынам адцягваюць увагу класа ў працэсе навучання, — гэта асаблівыя дзеці.
Дзеці са СДУГ заўсёды актыўныя (асабліва дашкольнікі), заўсёды звяртаюць на сябе ўвагу. Для іх характэрна няўстойлівасць увагі: з цацкай такое дзіця ўзаемадзейнічае кароткі час, а пасля ідзе да наступнай і г.д. Важна падкрэсліць, што дзеці са СДУГ паводзяць сябе так заўсёды. Норматыповае дзіця ў сітуацыі гульні паводзіць сябе па-іншаму: яно засяроджана на тым, чым займаецца, даводзіць пачатую справу да канца, а ў канцы гульні прыбірае за сабой цацкі. Яно можа паказваць сімптомы гіперактыўнасці толькі ў сям’і, дома ці толькі ў дзіцячым садзе. Тыповы партрэт дзіцяці са СДУГ: яно ёрзае на месцы, не можа выканаць заданне нараўне з астатнімі дзецьмі, не можа размеркаваць задачы ў ходзе выканання задання, яно пакідае па-за ўвагай важныя рэчы, адцягвае ўвагу іншых дзяцей, імпульсіўнае. Калі яму задаюць пытанне, то яно дае адказ адразу, не падумаўшы, прычым адказ часта бывае няправільным. Калі дзіця са СДУГ не слухае выхавальніка ці настаўніка і яму робяць заўвагу, то яно часта не рэагуе і працягвае парушаць дысцыпліну.
Вера Валер’еўна Андрэйка. Любы настаўнік адразу заўважыць, што дзіця адрозніваецца ад равеснікаў, — паводзінамі, непаслухмянасцю. Калі такое разуменне ў педагога ёсць, правільным будзе планаваць школьны ўрок ці заняткі ў дзіцячым садзе такім чынам, каб ахапіць дзейнасцю ўсіх дзяцей, у тым ліку дзіця са СДУГ. Часам дзіця са СДУГ з-за сваіх асаблівасцей не можа засвоіць вучэбны матэрыял за пэўны прамежак часу, таму такое дзіця важна не перагрузіць: заданні павінны быць складзены такім чынам, каб дзіця са СДУГ лёгка магло з імі справіцца. Напрыклад, увесь клас чытае на адзнаку старонку тэксту, а дзіця са СДУГ — абзац.
Хачу адзначыць, што тэрмін СДУГ у педагагічным асяроддзі пакуль не карыстаецца папулярнасцю. Кожны педагог прыходзіць да метадаў, якія працуюць з дзецьмі са СДУГ, шляхам проб і памылак. Тут важна не ўпасці яшчэ ў адну крайнасць — лічыць усіх звышактыўных і нявыхаваных дзяцей дзецьмі са СДУГ.
— Як будуецца работа з бацькамі дзіцяці са СДУГ?
Марына Гусанкова. Бацькі дзіцяці са СДУГ, як правіла, лічаць сваё дзіця самым звычайным. На мой погляд, прызнаць, што тваё дзіця адрозніваецца ад равеснікаў, цяжка: закранаецца бацькоўскае самалюбства. У бацькоў узнікае пачуццё віны за тое, што іх дзіця не такое, як усе. Яшчэ адзначу такі момант. Нават калі бацькі адчуваюць, што з іх дзіцем штосьці не так, і звяртаюцца па кансультацыю да ўрача, той часта супакойвае бацькоў, што дзіця перарасце праблемы. Прычым так адбываецца не толькі з сіндромам дэфіцыту ўвагі і гіперактыўнасцю. Дзіця не размаўляе — “загаворыць, перарасце” і г.д. Магчыма, урач з прычыны загружанасці не звяртае ўвагі на прыметы СДУГ. Нормай для дзіцяці дашкольнага ўзросту з’яўляецца актыўнасць, таму бацькі чакаюць, што здарыцца цуд і іх гіперактыўнае дзіця стане падобным на равеснікаў. Актыўнасць у дзіцяці — гэта выдатна, калі яна не гіпер і не перашкаджае яго развіццю.
— СДУГ — праблема педагагічная ці медыцынская?
Марына Гусанкова. Гэта больш медыцынская праблема, таму што ў дзіцяці маюцца парушэнні ў рабоце мазгавых абалонак. Аднак наступствы СДУГ вырашаюць педагогі.
Вера Андрэйка. Нам важна працаваць сумесна з медыкамі. Рэальна абследаваць дзіця і паставіць дыягназ СДУГ могуць толькі ўрачы. Але медыкі не могуць прыйсці ў кожную ўстанову адукацыі і агледзець кожнае дзіця, нават медагляды не здольны цалкам вырашыць праблему. Калі бацькі на прыёме ў доктара не агучваюць скаргі, то за 5 хвілін прыёму доктар можа і не западозрыць СДУГ у дзіцяці. Лічу, што было б правільным, калі б педагогі ўстановы дашкольнай ці агульнай сярэдняй адукацыі, убачыўшы гіперактыўнае дзіця з нестандартнымі паводзінамі, адразу гаварылі аб гэтым яго бацькам усю праўду, якая яна ёсць, не хаваючы. Настаўнік можа сказаць пра свае падазрэнні педагогу-дэфектолагу ці педагогу-псіхолагу. Важна, каб бацькі пачулі педагога, каб своечасова звярнуліся да ўрача-неўролага.
Калі будзе створаны банк даных дзяцей са СДУГ, будзе прасцей. Будзе распрацаваны дакладны алгарытм работы з такімі дзецьмі, у тым ліку работы педагога-псіхолага.
— Як вы лічыце, арт-тэрапеўтычныя методыкі дапамагаюць у рабоце з дзецьмі са СДУГ?
Марына Гусанкова. Так, дапамагаюць. Сярод маіх прафесійных інтарэсаў — арт-тэрапія, якую актыўна прымяняю ў рабоце з такімі дзецьмі. Можна выкарыстоўваць пясочную тэрапію, тэхнікі малявання. Арт-тэрапеўтычныя практыкаванні дапамогуць развіць у дзяцей са СДУГ уседлівасць, уменні чуць і ўспрымаць педагога, выконваць яго інструкцыі. Сваім маладым калегам — пачынаючым педагогам-псіхолагам — у рабоце з дзецьмі са СДУГ я параіла б спачатку правесці дыягностыку, каб убачыць моцныя і слабыя бакі дзіцяці, і, зыходзячы з атрыманых параметраў, планаваць карэкцыйную дзейнасць. У такога дзіцяці варта развіваць дэфіцытарныя функцыі — увагу, уседлівасць, самакантроль. Можна пачынаць з простага практыкавання: на падлогу палажыць прадмет і сказаць дзіцяці, што з аднаго боку прадмета — рака, з другога — бераг. Дзіця павінна станавіцца то на “бераг”, то на “раку”, слухаючы, куды яму гаворыць станавіцца педагог-псіхолаг. Практыкаванне дзейснае і простае, яно не патрабуе асаблівага абсталявання. Дзіця вучыцца чуць педагога і кантраляваць сябе.
Абавязкова неабходна працаваць з класам, каб дзіця са СДУГ не было ізгоем, што часам здараецца. Праводзячы групавыя мерапрыемствы на калектыўную згуртаванасць, неабходна абавязкова ўключаць у іх дзіця са СДУГ, каб яно было прынята ў калектыў. Варта працаваць і з бацькамі, каб патрабаванні да дзіцяці дома і ў школе не адрозніваліся.
— На ваш погляд, астатнія дзеці ў класе павінны ведаць, што іх аднакласнік крыху нестандартны? Хто ім павінен пра гэта расказаць?
Марына Гусанкова. На мой погляд, аднакласнікі павінны ведаць, што ў іх сябра ёсць пэўныя праблемы. Пра гэта ім неабходна расказаць пры яго адсутнасці, каб дзіця са СДУГ не адчула сябе “нейкім не такім”, іншым, адрозным ад усіх. Астатнім дзецям важна данесці думку, што хоць іх аднакласнік і адрозніваецца ад іх, але ён з іх асяроддзя і мае поўнае права быць членам класнага калектыву. Не такі, як усе, не значыць горшы! Важна, каб дзеці зразумелі, што ўсе мы розныя, што кожны чалавек мае свае асаблівасці.
Вера Андрэйка. Пагаджуся з калегай. Адзінае, я засяродзіла б увагу на выхаванні талерантнасці — да дзяцей, якія адрозніваюцца ад іншых. Думаю, што гэтую якасць нам трэба выхоўваць з ранняга дзяцінства. Выдатна, што ўжо некалькі гадоў у нас у раёне няма скаргаў ад бацькоў, якія не хочуць, каб іх дзеці вучыліся ў класе (ці наведвалі групу дзіцячага сада) разам з дзецьмі з нестандартнымі паводзінамі, асаблівасцямі ў развіцці, — спрацоўвае інфармацыйна-асветніцкая работа. Адносіны да нестандартных аднакласнікаў у дзяцей ідуць з сям’і, ад бацькоў.
— Як вы лічыце, ці магчыма перарасці СДУГ? І ці ёсць дарослыя са СДУГ?
Вера Андрэйка. Зразумела, ёсць і дарослыя людзі са СДУГ. Але гэта гісторыя не пра тое, што яны перараслі праблему, а пра развіццё іх свядомасці. Чым больш дарослым становіцца дзіця, падлетак, юнак ці дзяўчына, тым больш у іх жыццёвага вопыту, уменняў і навыкаў. І тым больш дарослы чалавек прызвычайваецца да сваёй праблемы, здольны больш кантраляваць яе, адаптавацца да жыцця ў грамадстве і кіраваць сваімі паводзінамі.
Марына Гусанкова. З узростам у чалавека, у якога ў дзяцінстве быў СДУГ, застаюцца няўважлівасць і імпульсіўнасць, а вось гіперактыўнасць згладжваецца. Часцей за ўсё гэта адбываецца ў падлеткавым узросце.
Наталля КАСТЭНКА
Фота аўтара
